ماکروزومی یا سندرم جنین بزرگ

ماکروزومی اصطلاح پزشکی است که برای نوزادی به کار برده می شود که وزن تولدش به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین سایر نوزادان است. این حالت به نام سندرم جنین بزرگ نیز شناخته می شود. اصطلاح رایج دیگر که با ماکروزومی همپوشانی دارد بزرگی جنین نسبت به سن حاملگی است.

به نوزادی نوزاد مبتلا به ماکروزومی گفته می شود که معمولا وزن تولدش بیشتر از ۸ پوند و ۱۳ اونس (۴ کیلوگرم) باشد. علاوه بر این، این حالت به بزرگی جنین نسبت به سن حاملگی که خود متاثر از عواملی مانند نژاد و جنسیت نوزاد است، نیز اشاره دارد. از آنجا که نوزادان پسر معمولا بزرگتر و سنگین تر از نوزادان دختر هستند، ماکروزومی در کودکان پسر بیشتر شایع است. به طور کلی، نوزادان ماکروزومی به طور قابل توجهی؛ در مقایسه با نوزادان متوسط، بزرگتر هستند.

خطرات ماکروزومی

ماکروزومی هم برای نوزاد و هم برای مادر خطرناک است. این خطر، احتمال آسیب را در طول زایمان طبیعی افزایش می دهد. زمانی که وزن نوزاد هنگام تولد ۹ پوند و ۱۵ اونس یعنی حدود ۴٫۵ کیلوگرم باشد، این خطر به حداکثر میزان خود می رسد. در این حالت مرده زایی و زایمان سخت نیز شانس زیادی برای وقوع دارند. به همین خاطر زایمان به شیوه سزارین به شدت در موارد ماکروزومی توصیه می شود. ماکروزومی همچنین خطر ابتلا به مشکلات سلامتی (دیابت) در نوزادان را پس از تولد افزایش می دهد.

میزان وقوع این عارضه

ماکروزومی در ۱ تا ۱۰ درصد از نوزادان متولد شده در سراسر جهان گزارش شده است. به غیر از بیماری ها که ممکن است بر روی وزن نوزاد هنگام تولد تاثیر بگذارد، افزایش وزن مادر نیز در این زمینه تاثیر گذار است. چاقی در حال تبدیل شدن به یک اپیدمی در سطح جهانی است. پزشکان معتقدند که بروز ماکروزومی بدون شک در این شرایط افزایش خواهد یافت. حدود ۱۰٪ از نوزادان وزنی بیش از ۸ پوند، ۱۳ اونس (۴ کیلوگرم) دارند. در حالی که در ۱٪ از نوزادان، وزن هنگام تولدشان به ۹ پوند ۱۵ اونس (۴٫۵ کیلوگرم) می رسد.

فراوانی ماکروزومی در موارد زیر بیشتر است:

  • نوزادان پسر
  • نوزادانی که نژاد اسپانیایی دارند
  • بارداری های طولانی مدت

پاتوفیزیولوژی ماکروزومی

ماکروزومی به معنی چاقی نوزاد نیست. این اصطلاح به کودکی اشاره دارد که به معنای واقعی کلمه بزرگتر از سایز استاندارد است. هورمون های مختلفی، نه تنها در زندگی جنینی بلکه در دوران کودکی و حتی تا بزرگسالی در رشد بدن انسان نقش دارند. مقدار این هورمون ها در جریان خون نرخ رشد را تایین کرده که در نهایت می تواند اندازه بدن نوزاد را تحت تاثیر قرار دهد.

در برخی موارد، ماکروزومی در نتیجه یک اختلال رشدی بیش از حد به نام سندرم پرلمن رخ می دهد. این سندرم یک اختلال ژنتیکی جدی و شدید است که با مرگ نوزاد همراه می باشد. یکی دیگر از بیماری های نادر که در آن ماکروزومی دیده می شود سندرم Beckwith -Wiedemann است که یک اختلال ژنتیکی است.

هورمون های رشد

اگر مقدار هورمون رشد؛ بالاتر از حد طبیعی باشد، رشد شدید شده و اندازه جنین بزرگ می شود. این هورمون ها شامل هورمون های رشد، انسولین و دیگر ترکیباتی که مانند این دو هورمون هستند، می باشد. متخصصان معتقدند که سندرم بزرگی بیش از حد نوزاد به دلیل ابتلای مادر به دیابت و یا مقاومت به انسولین رخ می دهد. همچنین ممکن است عوامل ژنتیکی و بیماری های دیگر که بر سطح هورمون تاثیر می گذارند، در این بین نقش داشته باشند.

مادر و کودک

بسیاری از بیماری ها می تواند به توسعه ماکروزومی منجر شوند. در زنان باردار، دیابت کنترل نشده، افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری، قند خون بالا و چاقی با ماکروزومی در ارتباط است. در جنین، قند خون بالا می تواند تولید هورمون هایی که تجمع چربی را ترویج داده و رشد جنین را تحریک می کند را افزایش داده در نتیجه اندازه جنین بزرگ شود. بارداری طولانی مدت (بیش از ۴۲ هفته) نیز در وزن هنگام تولد نوزادان تاثیر گذار است.

علائم ماکروزومی

علائم و نشانه های احتمالی ممکن است به شرح زیر باشند:

  • اگر شاخص توده بدنی در زنان باردار بیش از ۳۰ باشد؛ نشان دهنده چاقی است و ممکن است با نوزادان بزرگتر در زمان زایمان همراه باشد.
  • بزرگ بودن اندازه ارتفاع رحم ( به اندازه رحم از بالا تا استخوان شرمگاهی گفته می شود) می تواند در برخی از موارد نشانه ای از ماکروزومی جنین باشد.
  • مقدار بیش از حد مایع اطراف جنین (مایع آمنیوتیک) می توانید خروجی ادرار را بیشتر و جنین را بزرگ تر از حد عادی کند.

البته اندازه زیاد ارتفاع رحم  و زیاد بودن مایع آمنیوتیک می تواند نشان دهنده بیماری های دیگری نیز باشد. بنابراین نمی توان از این عوامل به تنهایی برای پیش بینی دقیق ماکروزومی استفاده شود.

عوارض ماکروزومی

عوارض مرتبط با ماکروزومی، با توجه به تاثیر آن بر روی مادر و نوزاد گروه بندی می شوند.

عوارض احتمالی برای مادر
  • مشکلات زایمان که در آن جنین ممکن است در کانال تولد گیر کرده در نتیجه به جای زایمان طبیعی نیاز به عمل و یا سزارین شود.
  • در حین زایمان، جنین ماکروزومی می توانید کانال تولد با پاره کرده و به بافت های واژن و عضلات بین مقعد و واژن صدمه بزند.
  • اگر عضلات رحم  پس از زایمان به دلیل ضعف رحم به درستی منقبض نشود، می تواند به خونریزی که به طور بالقوه جدی است منجر شود.
  • در موارد نادر، ممکن است رحم از محل زخم ایجاد شده برای سزارین های قلبی پاره شود. این پارگی عوارض مرگباری در پی دارد.
عوارض احتمالی برای جنین
  • نوزاد ممکن است به اختلال تحمل گلوکز ( قند خون بالا) مبتلا شود.
  • افزایش وزن هنگام تولد ممکن است به چاقی در دوران کودکی منجر شود.
  • ماکروزومی ممکن است به سندرم متابولیک (که به اختلالات مربوط به قند خون بالا، افزایش فشار خون، سطح کلسترول غیر طبیعی و چربی اضافی بدن اشاره دارد) منتهی شده، که خطر ابتلا به سکته مغزی، بیماری های قلبی و دیابت را افزایش می دهد.
  • نوزادان ممکن است از آسیب شبکه بازویی (آسیب به اعصاب نزدیک گردن و شانه) رنج ببرند.
  • سطح قند خون پایین، اختلالات خونی (مانند افزایش بیش از حد سلول های قرمز خون) و اختلالات الکترولیت (مانند سطوح غیر طبیعی سدیم، پتاسیم و کلسیم در بدن) به طور معمول در نوزادان ماکروزومی دیده می شود.

علل ماکروزومی

عوامل ژنتیکی، شرایط مادر (مانند چاقی یا دیابت)، و یا شرایط خاص پزشکی می تواند منجر به ایجاد وزن زیاد در نوزاد شود. با این حال، در بسیاری از موارد ممکن است علل ناشناخته باقی بماند. عواملی که می توانند به افزایش وزن بیش از حد و رشد جنین کمک کنند شامل موارد زیر می باشند:

  • عدم کنترل دیابت بزرگترین عامل خطر برای ابتلا به ماکروزومی است. افزایش سطح گلوکز خون در مادر می تواند به تحریک تجمع چربی و ماکروزومی جنین منجر شود.
  • چاقی، افزایش وزن قبل از بارداری و افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری نیز می تواند در برخی از موارد به رشد بیش از حد جنین منجر شود.
  • عوامل ژنتیکی (مانند قد و وزن پدر و مادر) نیز به اندازه بزرگ جنین کمک می کند.

عوامل خطر

  • مادران دیابتی و یا مبتلا به دیابت حاملگی
  • مادران چاق
  • سن زیاد بارداری
  • افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری
  • عوامل ژنتیکی، نژادی و قومی
  • بارداری به تأخیر افتاده (postterm)
  • بارداری چند قلویی
  • سابقه ماکروزومی
  • وجود مایع آمنیوتیک بیش از حد در رحم

در بسیاری از موارد، هیچ یک از عوامل خطر نمی توانند تغییرات در وزن هنگام تولد را توضیح دهند. خیلی به ندرت، اما برخی از بیماری ها ممکن است بر روی رشد جنین تاثیر بگذارد. به همین دلیل تست تشخیصی قبل از تولد برای بررسی این بیماری ها توصیه می شود.

درمان ماکروزومی

اقدامات خاص ممکن است برای جلوگیری از عوارض حین زایمان، نیاز باشد. برای جلوگیری از عوارض، سزارین ممکن است برای زایمان توصیه شود. با این حال، حتی سزارین نیز در این شرایط پیچیده است و مادر را در معرض خطرات زیر قرار می دهد:

  1. خون ریزی
  2. عفونت
  3. آسیب به ارگان های مجاور (رحم، مثانه، تخمدان، لوله های فالوپ، حالب و روده ها)
  4. عوارض مربوط به بیهوشی

معمولا سزارین در موارد زیر توصیه می شود:

  • مبتلا بودن مادر به دیابت، یا قبل از بارداری یا در دوران بارداری (دیابت حاملگی)
  • بیشتر بودن وزن تخمینی جنین از ۹ پوند ۱۵ اونس (۴٫۵ کیلوگرم) به بالا
  • بالا بودن وزن تخمینی جنین بیش از ۱۱ پوند (۵ کیلوگرم) در مادران غیر دیابتی
  • سابقه دیستوشی شانه (گیر کردن شانه نوزاد در پشت استخوان لگن مادر) در زنان باردار دیابتی یا چاق

القای زایمان عوارض مرتبط با ماکروزومی جنین را کاهش نمی دهد و به طور کلی توصیه نمی شود.

جلوگیری از ماکروزومی

  • اجتناب از چاقی و حفظ وزن مناسب بدن قبل از بارداری
  • افزایش وزن استاندارد در دوران بارداری
  • کنترل دیابت
  • داشتن فعالیت های فیزیکی روزانه
  • کنترل رژیم غذایی با انسولین درمانی (در مادران دیابتی)

تشخیص

افزایش وزن هنگام تولد را نمی توان با دقت پیش بینی کرد. حتی با برآوردها، بسیاری از عوامل شناخته شده و ناشناخته می توانند تفاوتی بین وزن جنین نسبت به وزن واقعی تولد ایجاد کنند. پس این موضوع تنها در زمان زایمان دقیقا مشخص می شود.

از آن جا که ۲۴ ساعت پس از تولد نوزاد، افت وزن وجود دارد، ممکن است شناسایی و تشخیص ماکروزومی در دوران بارداری مشکل باشد. علائم و نشانه ذکر شده در بالا ممکن است شاخصی برای تعیین وزن زیاد نوزاد باشد. اما نهایتا می توان گفت که این وضعیت در هنگام تولد تشخیص داده می شود.

برخی از آزمایشات برای تخمین این عارضه قبل از تولد عبارتند از:

  • تخمین زدن وزن جنین با سونوگرافی
  • اندازه گیری دور کمر ۲ هفته قبل از زایمان