آیا متفورمین برای کاهش وزن مفید است؟

متفورمین بدون شک مهمترین داروی خوراکی تجویزی برای درمان دیابت نوع ۲ در ایالات متحده است. استفاده گسترده از آن به دلایل بسیاری از جمله اثربخشی اثبات شده در کنترل قند خون بالا، اثربخشی اثبات شده در پیشگیری از مرگ و میر، عدم ایجاد خطر هیپوگلیسمی (قند خون پایین) و قیمت نسبتا ارزان آن، مربوط می باشد. این دارو برای کاهش وزن تجویز نمی شود. با این حال، برخی از داده ها نشان می دهد متفورمین ممکن است باعث کاهش وزن در برخی از افراد شود و یا افزایش وزن ناشی از داروهای دیگر مانند داروهای ضد پیری، داروهای HIV، انسولین، سولفونیل اوره ها و  تیازولیدین دیون ها را محدود کند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به پرسش آیا متفورمین برای کاهش وزن مفید است؟ پاسخ می دهیم.

تاثیر و کارکرد متفورمین برای کاهش وزن

بر خلاف انسولین، سولفونیل اوره ها Sulfonylureas (گلی مپیراید، گلی براید، گلی پی زاید) و تیازولیدین دیون ها، متفورمین یک داروی دیابتی خنثی در مورد کاهش یا افزایش وزن محسوب می شود. انسولین موجب افزایش وزن می شود. زیرا قند بیش از حد ذخیره شده در سلول ها را به چربی تبدیل می کند. سولفونیل اوره باعث افزایش سطح انسولین در خون و تیازولیدین دیون ها باعث افزایش جذب انسولین در سلول می شود. بنابراین افزایش وزن یک عارضه جانبی مصرف این داروها است.

متفورمین جذب قند را در روده کوچک کند می کند و میزان هورمون های مرتبط با گرسنگی را کاهش می دهد. متفورمین با کاهش جذب قند،  به کنترل قند خون کمک می کند و باعث ایجاد احساس سیری در هنگام غذا خوردن می شود. کاهش میزان هورمون های مرتبط با گرسنگی پس از خوردن کربوهیدرات ها نیز باعث ایجاد احساس سیری می شود. ایجاد احساس سیری باعث کاهش مصرف مواد غذایی می شود و این موضوع می تواند منجر به کاهش وزن شود.

متفورمین و وزن در بیماران مبتلا به دیابت

داده های بالینی در مورد اثرات متفورمین برای کاهش وزن مختلف است. در حالی که برخی از مطالعات نشان می دهند که متفورمین می تواند باعث کاهش وزن در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ شود، اما برخی دیگر از مطالعات دریافته اند که تاثیر آن بر کاهش وزن بسیار کم است و یا هیچ گونه تاثیری ندارد.

در یکی از مطالعات انجام شده توسط تولید کننده متفورمین، Bristol-Myers Squibb، در طول یک مطالعه ۲۹ هفته ای بر روی بیماران چاق مبتلا به دیابت نوع ۲، متفورمین با پلاسبو (دارونما) مقایسه شد. وزن پایه بیمارانی که از متفورمین و پلاسبو استفاده می کردند به ترتیب ۲۰۱ و ۲۰۶ پوند بود. در پایان مطالعه بیماران گروه مصرف کننده متفورمین ۱٫۴ پوند وزن از دست دادند. با این حال، بیماران در گروه دارونما ۲٫۴ پوند وزنشان کم شد.

مطالعه مشابه ای متفورمین را با ترکیبی از درمان با متفورمین و یک نوع سولفونیل اوره (گلی براید) در بیماران چاق مبتلا به دیابت نوع ۲ مقایسه کرد. در پایان این مطالعه، بیمارانی که از درمان ترکیبی استفاده کردند به میزان ۰٫۹ پوند وزن اضافه کردند. در حالی که بیمارانی که از متفورمین خالی استفاده می کردند ۸٫۴ پوند وزن اضافه کردند. هیچ یک از این تغییرات در وزن از لحاظ آماری معنی دار نبود.

در مطالعه دیگری، محققان اثر متفورمین را در کاهش مصرف مواد غذایی در بیماران چاق مبتلا به دیابت نوع ۲ بررسی کردند. در این مطالعه از بیماران خواسته شد تا در طی یک دوره زمانی از ساندویچ استفاده کنند. محققان میزان گرسنگی که قبل از خوردن ساندویچ حس می کردند را اندازه گیری کردند. افرادی که متفورمین را به ویژه با دوز بالاتر دریافت کردند، نسبت به کسانی که متفورمین دریافت نکردند کالری کمتری مصرف کردند و احساس سیری بیشتری داشتند. متاسفانه، این مطالعه بر روی افراد کمی انجام شد و تنها به بررسی تاثیرات متفورمین در بیماران زن پرداخت.

United Kingdom Prospective Diabetes Study یکی از مطالعات شناخته شده در مورد استفاده از متفورمین برای درمان دیابت نوع ۲ است. هدف اصلی این مطالعه تعیین این موضوع بود که آیا میزان کنترل شدید قند خون به کمک درمان با متفورمین در بیماران دارای اضافه وزن، در مقایسه با رژیم غذایی و ورزش به تنهایی، درمان شدید با انسولین و درمان با سولفونیل اوره مضر است یا مفید؟

این مطالعه بیماران را به مدت میانگین ۱۰٫۷ سال تحت نظر قرار داد و هیچ تفاوتی در وزن بدن بین گروهی که متفورمین مصرف کردند و گروهی که درمان متعارف با رژیم و ورزش را دریافت کردند، پیدا نکرد. در طی این مدت، بیماران در هر دو گروه کاهش وزن نداشتند. اما اضافه وزن معنی داری نیز در آنها به وجود نیامد. گروه هایی که با انسولین زیاد و سولفونیل اوره درمان شدند، نسبت به گروه های مصرف کننده متفورمین افزایش وزن قابل توجهی داشتند. اثر خنثی بر وزن یکی از دلایلی است که موجب شده تا متفورمین به عنوان اولین دارو برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ در دستورالعمل های انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می شود.

متفورمین برای کاهش وزن در بیماران بدون دیابت

بسیاری از مطالعات در مورد اثر متفورمین بر وزن بدن در افراد مبتلا به دیابت انجام می شود. مطالعات انجام شده برای یافتن پاسخ این سوال که آیا متفورمین برای کاهش وزن در افراد بدون دیابت مفید است؟ کم است. این محدودیت مطالعات انجام شده، تعیین اثربخشی واقعی متفورمین بر وزن افراد بدون دیابت را دشوار می سازد. یک متاآنالیز (ترکیب و تجزیه و تحلیل مطالعات متعدد) ایمنی و اثربخشی متفورمین برای کاهش وزن در بزرگسالان دارای اضافه وزن و بیماران مبتلا به دیابت را در ۱۲ آزمایش مورد بررسی قرار داد.

زمانی که کاهش وزن هدف اصلی بود، متفورمین در ۴ مورد از ۱۲ آزمایش مورد بررسی، موثر واقع شد. در آزمایشاتی که به دنبال کاهش وزن در بزرگسالان دارای اضافه وزن بود، متفورمین باعث کاهش قابل توجه وزن در ۵ مورد از ۶ آزمایشی که شامل این بیماران بود، شد. پارامترهای دیگری که مربوط به چاقی بودند نیز مورد بررسی قرار گرفتند و نتیجه گیری نویسنده پس از بررسی تمام این آزمایش ها این بود که متفورمین می تواند اثرات مثبتی بر روی اندازه دور کمر، قند خون و چربی داشته باشد.

برنامه پیشگیری از دیابت (DPP) یک مطالعه بالینی وسیع بود که به بررسی اینکه آیا کاهش وزن از طریق رژیم غذایی و ورزش و یا استفاده از متفورمین باعث جلوگیری یا به تاخیر افتادن شروع دیابت نوع ۲ می شود؟ پرداخت. این مطالعه در ۲۷ مرکز بالینی در ایالات متحده انجام گرفت و شامل ۳۲۳۴ شرکت کننده بود. شرکت کنندگان به صورت تصادفی به ۴ گروه استفاده کننده از درمان اصلاح شیوه زندگی، استفاده کننده از درمان با متفورمین، گروه استفاده کننده  از دارونما یا گروه استفاده کننده از تروگلیتازون تقسیم شدند.

گروه مصرف کننده تروگلیتازون حذف شد. زیرا تروگلیتازون باعث آسیب جدی کبد می شود. به طور متوسط، بیماران تحت درمان با متفورمین در مجموع ۲٫۱ کیلوگرم (۴٫۶۲ پوند) کاهش وزن داشتند و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در آن ها به میزان ۳۱ درصد کاهش یافت. در گروهی که تغییر در شیوه زندگی را دریافت کردند، میانگین کاهش وزن ۵٫۶ کیلوگرم (۱۲٫۳۲ پوند) بود و ابتلا به دیابت نوع در آن ها نیز ۵۸٫۲ درصد کاهش یافت. نتایج این مطالعه به شکل گیری دستورالعمل های اخیر ارائه شده توسط انجمن دیابت آمریکا برای درمان افراد مبتلا به پیش دیابت کمک کرده است.

تاثیر متفورمین برای کاهش وزن در بیمارانی که از داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند استفاده می کنند

افزایش وزن عارضه جانبی ناخوشایند برخی از داروها است. داروهای ضد روان پریشی دسته ای از داروهایی هستند که به طور معمول مصرف می شوند و می توانند باعث افزایش قابل توجه وزن شوند. متفورمین در طی یک دوره ۱۲ هفته ای برای جلوگیری از افزایش وزن در بیماران بزرگسالی که از داروهایی که باعث افزایش وزن می شوند استفاده می کردند، مورد مطالعه قرار گرفت. از ۱۹ شرکت کننده در این مطالعه، ۹ نفر کاهش وزن داشتند. میانگین کاهش وزن معادل حدود ۶ پوند بود و قابل توجه بود. این امر نشان می دهد که متفورمین ممکن است اثر مثبتی بر محدود کردن افزایش وزن بدن ناشی از مصرف داروهای شناخته شده ای که باعث افزایش وزن می شوند، داشته باشد.

خلاصه

متفورمین اثرات مطلوبی بر وزن دارد. شواهد موجود نشان می دهد که اثر متفورمین بر کاهش وزن در بیماران چاق بیشتر است. متفورمین ممکن است نقش محدود کننده ای در افزایش وزن ناشی از داروهای خاص داشته باشد. استفاده از متفورمین در این بیماران می تواند نقش مهمی در جلوگیری از چاقی و افزایش وابسته به داروها داشته باشد. تا زمانی که مطالعات گسترده تر و مناسب تر طراحی نشده باشد، نباید از این دارو برای کاهش وزن استفاده شود. متفورمین یک داروی کاهش دهنده وزن نیست.