مجرای شریانی باز ؛ علل، نشانه ها، روش های تشخیص، درمان و عوارض ناشی از آن

طبق گزارش متخصصان کلینیک کلیولند، مجرای شریانی باز (PDA) یک بیماری قلبی مادرزادی نسبتا معمول است که سالانه در ایالات متحده حدود ۳،۰۰۰ نوزاد را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری زمانی اتفاق می افتد که یک رگ خونی موقت، به نام مجرای شریانی، پس از تولد بسته نمی شود. علائم این بیماری ممکن است حداقل یا شدید باشد. در موارد نادر، این نقص می تواند تا زمان بزرگسالی ناشناخته باقی بماند. درمان بیماری هایی که اصطلاح نقص به آن ها نسبت داده می شود معمولا موفقیت آمیز است و پس از درمان غالبا قلب به عملکرد عادی خود باز می گردد.

در یک قلب طبیعی، عروق ریوی خون را برای جمع آوری اکسیژن به ریه ها می رساند. سپس خون غنی از اکسیژن از طریق آئورت (شریان اصلی بدن) به سمت دیگر بدن منتقل می شود. در رحم مادر، یک رگ خونی به نام مجرای شریانی، آئورت و شریان ریوی را به هم متصل می کند. این رگ اجازه می دهد که خون، بدون استفاده از ریه ها، از شریان ریوی به آئورت و به خارج از بدن منتقل شود. این به این دلیل است که جنین در حال رشد خون غنی از اکسیژن را از مادر دریافت می کنند، نه از ریه های خود.

بلافاصله پس از تولد نوزاد، مجرای شریانی برای جلوگیری از مخلوط شدن خون فقیر از اکسیژن در شریان ریه با خون غنی از اکسیژن در آئورت، بسته شود. هنگامی که این اتفاق نمی افتد، کودک مبتلا به مجرای شریانی باز (PDA) می شود. اگر پزشک هرگز این نقص را شناسایی نکند، ممکن است این بیماری تا بزرگسالی کودک نیز ادامه پیدا کند. گرچه این اتفاق نادر است.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت ما را همراهی کنید تا با علل، نشانه ها، روش های تشخیص، درمان و عوارض ناشی از مجرای شریانی باز  (PDA) بیشتر آشنا شوید.

علت ایجاد مجرای شریانی باز چیست؟

PDA یک بیماری قلبی مادرزادی رایج در ایالات متحده است. اما پزشکان دقیقا مطمئن نیستند که چه چیزی باعث این بیماری می شود. زایمان زودرس می تواند نوزادان را در معرض خطر ابتلا به مجرای شریانی باز قرار دهد. PDA در دختران بیشتر از پسران رایج است.

علائم همراه با مجرای شریانی باز چیست؟

شدت مجرای شریانی باز متغییر است. این بدان معنی است که علائم آن ممکن است بسیار خفیف یا بسیار شدید باشد. اگر باز ماندن این رگ بسیار کوچک باشد، ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. در این شرایط پزشک تنها با شنیدن صدای قلب نوزاد، وضعیت را تشخیص می دهد.

اغلب نوزاد یا کودکان مبتلا به PDA علائم زیر را دارند:

  • تعریق
  • تنفس سریع و سنگین
  • خستگی
  • کندی در افزایش وزن
  • بی اشتهایی

در موارد نادری که PDA کشف نمی شود، نقص ممکن است علائمی زیر را در بزرگسالی ایجاد کند:

  • تپش قلب
  • تنگی نفس
  • فشار خون بالا در ریه ها
  • بزرگ شدن قلب
  • نارسایی احتقانی قلب

مجرای شریانی باز چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک معمولا پس از گوش دادن به صدای قلب کودک PDA را تشخیص می دهد. اغلب موارد PDA باعث ایجاد تپش قلب (صدای اضافی یا غیر معمول در ضربان قلب) می شوند. پزشک می تواند این صدا را از طریق استتوسکوپ بشنود. اشعه ایکس قفسه سینه نیز ممکن است برای دیدن وضعیت قلب و ریه های کودک ضروری باشد.

نوزادان نارس ممکن است نشانه های مشابه نوزادانی که به طور کامل رشد کرده اند نداشته باشند و ممکن است نیاز به آزمایش های بیشتری برای تأیید PDA داشته باشند. این آزمایشات به شرح زیر هستند:

اکوکاردیوگرام

اکوکاردیوگرام آزمایشی است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از قلب کودک استفاده می کند. این تست بدون درد است و اجازه می دهد تا پزشک اندازه قلب کودک را مشاهده کند. مشاهده جریان خون غیرطبیعی نیز در این آزمایش امکان پذیر است. اکوکاردیوگرام رایج ترین روش تشخیص PDA است.

الکتروکاردیوگرام (EKG)

EKG فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می کند و ریتم های نامنظم را در قلب تشخیص می دهد. در نوزادان، این آزمون می تواند بزرگ شدن قلب را شناسایی کند.

روش های درمان مجرای شریانی باز کدامند؟

در مواردی که باز ماندن این رگ بسیار کوچک باشد، ممکن است انجام درمان ضروری نباشد. اما اگر باز ماندگی این رگ بزرگ باشد باید به کمک روش های مختلف درمان شود. در این مورد، از والدین کودک می خواهند که علائم PDA را در بدن کودک کنترل کنند. اگر این رگ به صورت خود به خود بسته نشود، برای جلوگیری از عوارض، دارو یا درمان جراحی ضروری است.

دارو

در نوزاد نارس، مصرف دارویی به نام اندومتاسین می تواند به بسته شدن رگ در بیماری PDA کمک کند. این دارو هنگامی که به صورت داخل وریدی تزریق می شود، می تواند به انقباض عضلات و بسته شدن مجرای شریانی کمک کند. این نوع درمان معمولا در نوزادان موثر است. برای کودکان نوپا مبتلا، ممکن است نیاز به درمان های بیشتری باشد.

روش های مبتنی بر کاتتر

طبق گفته متخصصان National Heart, Lung, and Blood Institute، در یک نوزاد یا کودک مبتلا به PDA خفیف، پزشک ممکن است روش “بستن با دستگاه دستگاه trascatheter” را توصیه کند. این روش به صورت سرپایی انجام می شود و نیازی به باز کردن قفسه سینه کودک ندارد. کاتتر یک لوله انعطاف پذیر نازک است که از طریق رگ های خونی که در کشاله ران قرار دارد به سمت قلب کودک هدایت می شود. سپس یک دستگاه مسدود کننده وارد کاتتر شده و در محل PDA قرار می گیرد. این دستگاه جریان خون را در مجرای شریانی متوقف می کند و جریان خون طبیعی را به حالت عادی باز می گرداند.

درمان جراحی

اگر باز شدگی این مجرا بزرگ باشد یا به خودی خود مهر و موم نشود، برای اصلاح این نقص ممکن است به جراحی نیاز باشد. این نوع درمان معمولا برای کودکان شش ماهه یا بزرگتر انجام می شود. با این حال، اگر نوزاد کمتر از ۶ ماه سن داشته و علائمش شدید باشد نیز می تواند از این روش درمان استفاده کند. بعد از انجام جراحی، پزشک برای جلوگیری از ایجاد عفونت باکتریایی پس از خروج از بیمارستان، آنتی بیوتیک تجویز می کند.

عوارض جانبی مرتبط با مجرای شریانی باز کدامند؟

اغلب موارد PDA که بلافاصله پس از درمان تشخیص داده می شوند، قابل درمانند. در شرایط غبر معمول نیز ممکن است مجرای شریانی باز تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. اما در این شرایط ممکن است عوارض جانبی ایجاد شود. هر چه باز شدگی این مجرا بیشتر باشد عوارض جانبی آن نیز بیشتر است. با این وجود عوارض جانبی این بیماری در بزرگسالی عبارتند از:

  • تنگی نفس یا تپش قلب
  • پرفشاری خون ریوی و یا افزایش فشار خون در ریه ها، که می تواند به ریه ها آسیب برساند
  • اندوکاردیت یا التهاب پوشش قلب که به علت عفونت باکتریایی ایجاد می شود (افرادی که نقایص ساختاری در قلب دارند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت هستند)

در موارد بسیار جدی که در آن PDA تا بزرگسالان ادامه پیدا کرده و بدون درمان رها شده است، جریان خون منتهی به قلب افزایش پیدا می کند، عضله قلب ضعیف می شود و توانایی این اندام برای پمپ کردن مناسب خون کاهش می یابد. تمام این عوارض می توانند به نارسایی احتقانی قلب و مرگ منجر شوند.

در صورتی که این بیماری به موقع شناسایی و درمان شود، بر روی سلامت بدن کودک تاثیر زیادی ندارد. ریکاوری برای نوزادان نارس بستگی به این دارد که چقدر زود به دنیا آمده اند و به غیر از این بیماری چه بیماری های دیگری در بدنشان وجود دارد؟ اکثر نوزادان با انجام درمان مناسب بدون عوارض جانبی کاملا بهبود پیدا می کنند.