سرطان زمانی شروع می شود که تکثیر سلول های بدن از کنترل خارج شده و رشد فزاینده ای پیدا کنند. انواع سرطان به شیوه های متفاوتی طبقه بندی می شوند. اما عموما برای نام گذاری سرطان ها، از نام محلی که سلول ها بدون اختیار و خارج از کنترل در آن رشد می کنند، استفاده می کنند. گاهی اوقات نیز سرطان از جایی در بدن شروع می شود و کم کم به ارگان ها و اندام ها دیگر گسترش پیدا می کند. به این فرآیند متاستاز گفته می شود. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد یکی از سرطان های شایع در ایران، یعنی سرطان معده صحبت کنیم.
در ادامه این مطلب، موضوعات زیر را مطالعه می کنید:
- سرطان معده چیست؟
- معده و کارکرد آن در بدن
- علائم سرطان معده
- مراحل سرطان معده
- علل و خطر ابتلا به سرطان معده
- روش های درمان سرطان معده بر اساس پیشرفت بیماری
سرطان معده چیست؟
سرطان معده سرطانی است که ممکن است در هر نقطه از داخل معده یا دیواره معده شکل بگیرد. به این نوع سرطان، سرطان شکمی نیز گفته می شود. برای درک بهتر این نوع سرطان، ابتدا باید در مورد وظایف و کارکرد معده اطلاعاتی را داشته باشید.
معده
معده بخشی از سیستم گوارشی است. این عضو زیر ریه ها واقع شده است. قسمت بالایی معده به انتهای مری وصل شده و انتهای معده نیز به روده منتهی می شود.
معده یک کیسه عضلانی است که دارای سه بخش اصلی است. این بخش ها عبارتند از:
- قسمت بالا و یا فوندوس
- قسمت وسط و یا بدنه معده
- قسمت پایین یا آنتروم و یا پیلور
در انتهای هر دو سر معده یک دریچه به نام اسفنکتر واقع شده است. این دریچه ها حرکت مواد غذایی را در دستگاه گوارش تنظیم می کنند. این اسفنکتر ها عبارتند از:
- اسفنکتر قلبی که در بالا معده قرار دارد و آن را به مری متصل می کند.
- اسفنکتر پیلور که در پایین معده قرار دارد و آن را به روده پیوند می زند.
کارکرد معده
غذاها و نوشیدنی هایی که می خوریم از طریق مری وارد معده می شوند. پس از وارد شدن غذا به معده فرآیند هضم بر روی آن به گونه ای انجام می شود که بدن قادر باشد مواد مغذی غذاهای مصرفی را جذب کند. این فرآیند از طریق ترشح مایع و مخلوط کردن آن با مواد غذایی انجام می شود. غدد واقع در دیواره معده مسئول تولید این مایع هستند. این مابع همان اسید معده است که حاوی پروتئینی به نام پپسین می باشد. این اسید، به محض این که ما بوی غذایی را می شنویم، حتی بدون آن که آن را بخوریم ترشح می شود.
دیواره عضلانی معده با تکان هایی که ایجاد می کند غذای موجود در معده را با اسید مخلوط کرده و مایع غلیظی از آن ها تهیه می کند. این فرآیند چند ساعت به طور خواهد انجامید. سپس برای جذب مواد موجود در این مایع، غذا وارد روده می شود. حتی زمانی که شما چیزی نمی خورید و معده تان خالی است، باز هم معده به تولید اسید و هورمون ادامه می دهد. بنابراین برای محافظت از پوشش داخلی معده از اسید و پپسین، معده مجبور است موکوس (مخاط) ضخیمی تولید کند.
غدد سرطانی می توانند در هر جایی از معده و دیواره آن شروع شوند و درمان آن نیز به جایی که تومور شروع شده است بستگی دارد. بسیاری از سرطان های معده در سلول های غده در دیواره معده داخلی شروع می شوند. نام این نوع سرطان معده، آدنوکارسینوم می باشد.
برخی از انواع سرطان های معده نیز می توانند در سلول های سیستم ایمنی شروع شوند. به این نوع سرطان، لنفوم غیر هوچکین گفته می شود. گاهی نیز سرطان در سلول های هورمونی معده شروع می شود. این سرطان به نام سرطان غددی عصبی نامیده می شود.
متاسفانه سرطان معده یکی از سرطان های شایع در ایران و به خصوص در میان مردان است که سالانه بیش از ۱۰ هزار نفر را درگیر می کند.
علائم سرطان معده
علائم اولیه سرطان معده معمولا شبیه علائم سایر بیماری های گوارشی مانند زخم دستگاه گوارشی است. اما علائم کلی آن عبارتند از:
اشکال در بلع (دیسفاژی)
در این اختلال فرد در زمان فرو بردن غذا احساس درد یا سوزش دارد. گاهی نیز بعد از فرو بردن غذا احساس می کند غذا در گلویش گیر کرده و به قفسه سینه یا گلو چسبیده است. این نشانه از شایع ترین علائم سرطان مری نیز می باشد.
کاهش وزن
معمولا کاهش وزنی که به دلیل سرطان معده اتفاق می افتد بدون علت است. کاهش وزن شدید نیز می تواند نشانه ای از سرطان پیشرفته باشد.
درد
درد شکم (قسمت فوقانی شکم) یا پشت استخوان سینه (استرنوم) در زمان ابتلا به سرطان معده وجود دارند.
سوء هاضمه مداوم و آروغ زدن
سوء هاضمه از برگشت اسید معده به مری ایجاد می شود. البته هر چیزی که موجب تحریک معده و مری شود نیز چنین حالتی دارد. این عارضه معمولا سوزش بعد از غذا خوردن یا سوزش سر دل نیز نامیده می شود. به یاد داشته باشید که سوزش سر دل شایع است و همه سوزش ها نشانه سرطان نیستند. اگر این سوزش بیش از ۳ هفته ادامه پیدا کرد و با مصرف دارو بهتر نشد، باید آن را جدی گرفت.
احساس پری بعد از خوردن مقدار کمی غذا
احساس پری که به این شیوه ایجاد می شود معمولا جز اولین نشانه های سرطان معده است و علت اصلی کاهش وزن می باشد.
حالت تهوع (استفراغ)
سرطان معده می تواند موجب ایجاد انسداد کوچکی در معده شود. این انسداد موجب توقف حرکت مواد غذایی شده و علائمی مانند استفراغ ایجاد می شود. به ندرت، خون نیز در استفراغ وجود دارد. البته این خون با چشم قابل رویت نیست. اما اگر خون موجود در استفراغ شفاف بود به این معنی است که خونریزی تازه اتفاق افتاده است. اما خون تیره و قهوه ای نشان می دهد که این لخته ها از مدت ها پیش در معده وجود داشته اند.
خونریزی
سرطان معده می تواند با پیشرفته شدن، خونریزی ایجاد کند. با گذشت زمان خونریزی زیاد باعث می شود تعداد سلول های قرمز خون کم شود. (کم خونی)
احساس خستگی و تنگی نفس
اگر کاهش سلول های قرمز خون (کم خونی) شدید باشد فرد ممکن است احساس خستگی داشته باشد.
وجود خون در مدفوع
اگر مدفوع تیره باشد، نشان می دهد که معده دچار خونریزی شده است. ضمن این که برای ایجاد مدفوع تیره دلایلی دیگری مانند مصرف مکمل آهن نیز وجود دارد.
مراحل سرطان معده
مراحل سرطان می تواند پیشرفت سرطان و گسترش آن را نشان دهد. مراحل اصلی سرطان معده عبارتند از:
مرحله ۰ یا دیسپلازی درجه بالا: این مرحله به آن معنا است که سرطان در مراحل اولیه قرار دارد. سلول های غیر طبیعی در معده وجود دارند اما به طور کامل در داخل لایه درونی پوشش قرار گرفته اند. خطر گسترش این مرحله کم است و معمولا در صورت تشخیص زودهنگام به سرطان معده تبدیل نمی شود.
مرحله ۱A: مرحله ۱A به معنی آن است که سرطان به بیش از پوشش داخلی معده گسترش یافته است. اما در غدد لنفاوی سرطانی مشاهده نمی شود.
مرحله ۱B: مرحله ۱B به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان هنوز در معده است، اما سلول های سرطانی در ۱ یا ۲ غده لنفاوی مجاور وجود دارد.
- هیچ سلول سرطانی در غدد لنفاوی وجود ندارد، اما سرطان به عضلات دیواره معده رسیده است.
مرحله ۲A: مرحله ۲A به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان هنوز در پوشش داخلی معده است، اما بین ۳ تا ۶ غده لنفاوی مجاور حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان به لایه عضلانی دیواره معده و ۱ یا ۲ غده لنفاوی مجاور رسیده است.
- سرطان به لایه های بیرونی معده رشد کرده اما هیچ سلول سرطانی در غدد لنفاوی وجود ندارد.
مرحله ۲B: مرحله ۲B به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان هنوز در پوشش دیواره معده وجود دارد اما ۷ یا بیشتر از ۷ غده لنفاوی حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان به لایه عضلانی معده رشد کرده و بین ۳ تا ۶ غده لنفاوی حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان به لایه بیرونی معده رشد کرده است و ۱ یا ۲ غده لنفاوی مجاور نیز حاوی این سلول ها هستند.
- سرطان بیشتر از غشاء بیرونی رشد کرده اما هیچ سلول سرطانی در غدد لنفاوی مجاور وجود ندارد.
مرحله ۳A: مرحله ۳A به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان به لایه عضلانی معده سرایت کرده و ۷ و یا بیشتر از ۷ غده لنفاوی مجاور حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان به دیواره خارجی معده رشد کرده و بین ۳ تا ۶ غده لنفاوی مجاور حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان در دیواره معده رشد کرده و ۱ تا ۲ غده لنفاوی مجاور حاوی سلول های سرطانی هستند.
مرحله ۳B: مرحله ۳B به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان به دیواره خارجی معده رشد کرده و بیش از ۷ غده لنفاوی مجاور حاوی سلول های سرطانی هستند.
- سرطان در دیواره معده رشد کرده و بین ۳تا ۶ غده لنفاوی حاوی سرطان هستند.
- سرطان در دیواره معده و بافت ها و اندام های مجاور رشد کرده است و یا غدد لنفاوی مجاور شامل سرطان نیستند یا تا ۲ غده لنفاوی حاوی سرطان است.
مرحله ۳C: مرحله ۳C به معنی یکی از موارد زیر است:
- سرطان در دیواره معده رشد کرده و بیش از ۷ غده لنفاوی مجاور حاوی سرطان هستند.
- سرطان در دیواره معده و بافت ها و اندام های مجاور رشد کرده است، و بین ۳ تا ۷ غده لنفاوی حاوی سرطان هستند.
مرحله ۴: این مرحله بدان معناست که سرطان به ارگان های دور از معده مانند ریه، مغز و استخوان ها گسترش یافته است.
علل و خطر ابتلا به سرطان معده
از هر ۴ مورد سرطان معده ۳ مورد آن به شیوه زندگی ارتباط دارد. پزشکان هنوز دقیقا نمی دانند که چه عواملی موجب سرطان معده می شود. اما برخی از عواملی ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهد. داشتن هر یک از این عوامل خطر زیر به این معنا نیست که شما قطعا سرطان می گیرید.
رژیم غذایی
میوه و سبزیجات: مصرف کم میوه ها و سبزیجات می تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. سعی کنید حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات در روز مصرف کنید.
نمک: خوردن غذاهایی که نمک زیادی دارند می تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. از هر ۴ سرطان ۱ سرطان به این علت ایجاد می شود. بزرگسالان روزانه حداکثر باید ۶ گرم نمک مصرف کنند. این میزان حدود ۱ قاشق چای خوری است. این در حالی است که مقدار زیادی از نمکی که می خوریم در غذاهای روزمره مان مانند نان، غلات، حبوبات و غذاهای آماده نهفته است. خطر ابتلا به سرطان معده با مصرف زیاد ترشی جات نیز در ارتباط است.
گوشت: برخی تحقیقات ارتباط سرطان معده و گوشت های فرآوری شده را نشان می دهند. گوشت فرآوری شده شامل ژامبون، بیکن، کالباس و سوسیس است. روزانه حداکثر باید ۹۰ گرم گوشت قرمز فراوری شده استفاده کنید. این میزان برابر با حدود ۲ عدد سوسیس است.
دخانیات
مصرف دخانیات خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهد. از هر ۵ مورد ابتلا به سرطان معده در انگلستان ۱ مورد به سیگار کشیدن مرتبط است.
اضافه وزن یا چاقی
برخی از تحقیقات توانستند ارتباط بین اضافه وزن یا چاقی را با سرطان معده کشف کنند. چاقی یعنی داشتن شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰ و اضافه وزن به معنی شاخص توده بدنی بین ۲۵ تا ۳۰ است.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری
عفونت هلیکوباکتر پیلوری در هر ۳ مورد سرطان معده عامل ۱ مورد آن است. هلیکوباکتر پیلوری یک باکتری است که در مخاط دیواره معده زندگی می کنند. برای اکثر افراد، عفونت هلیکوباکتر پیلوری مشکلی ایجاد نمی کند. اما در برخی موارد عفونت طولانی مدت می تواند باعث التهاب و زخم معده شود. ضمن این که هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی و سیگار کشیدن ممکن است با تداخل در هلیکوباکتر پیلوری، خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.
الکل
برخی تحقیقات ارتباط بین مصرف الکل و سرطان معده را نشان می دهند.
دیگر عوامل خطر
سن و جنس
سرطان معده در افراد مسن شایع تر است. در حدود نیمی از سرطان های معده در افراد بالای ۷۵ سال اتفاق می افتد. مردان در مقایسه با زنان دو برابر بیشتر سرطان معده می گیرند.
مقادیر کم اسید معده
خطر ابتلا به سرطان معده ، با استفاده از روش هایی که باعث کاهش مقدار اسید معده می شوند در ارتباط است.
ایمنی ضعیف
سیستم ایمنی ضعیف خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهد. کاهش سیستم ایمنی بدن شما را مستعد ابتلا به عفونت می کند. به همین دلیل با افزایش خطر ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری، خطر سرطان معده نیز افزایش می یابد. برخی از بیماری ها و درمان ها مانند HIV، AIDS، کم خونی خطرناک و درمان پس از پیوند عضو می توانند سیستم ایمنی بدن را سرکوب کرده و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند.
سایر عوامل عبارتند از:
- کار با مواد شیمایی مانند آزبست و سرب
- سابقه خانوادگی
- سرطان قبلی: پرتو درمانی برای سرطان های دیگر خطر ابتلا به سرطان معده را کمی افزایش می دهد. سرطان های زیر احتمال این خطر را در پی دارند:
- سرطان بیضه
- سرطان دهانه رحم
- سرطان پستان
- سرطان سر و گردن
درمان سرطان معده
درمان سرطان معده بسته به مرحله ای دارد که سرطان در آن واقع شده است. اما درمان های اصلی عبارتند از:
- عمل جراحی
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- chemoradiotherapy
برای درمان سرطان معده یک یا ترکیبی از موارد بالا را با توجه به مرحله ای که سرطان در آن قرار دارد انتخاب می کنند.
درمان بر اساس مرحله
درمان مرحله ۰
از بین بردن نواحی غیر طبیعی آستر مخاط معده راه درمان مناسبی برای این مرحله است. برای این کار در طی عمل جراحی ممکن است نیاز به حذف تمام یا قسمتی از معده باشد. نواحی غیر طبیعی در دیواره معده از طریق یک لوله به نام آندوسکوپ برداشته می شود. این عمل جراحی برداشتن اندوسکوپی مخاط یا EMR نام دارد.
درمان مرحله ۱
جراحی، درمان اصلی برای این مرحله است. اگر این مرحله زود تشخیص داده شود جراح فقط بخش های غیر طبیعی معده را بر می دارد. این عمل را نیز به کمک آندوسکوپ انجام می دهند. ضمن این که ممکن است قبل و بعد از عمل جراحی به شیمی درمانی نیاز باشد.
درمان مرحله ۲ و ۳
شیمی درمانی قبل از عمل جراحی به مدت حدود ۳ ماه، و بعد از آن عمل جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از مری نتایج خوبی برای این مراحل است. بسته به نتایج عمل جراحی، ممکن است شیمی درمانی بیشتری نیاز باشد. شیمی درمانی باعث کاهش شانس برگشت سرطان می شود.
درمان مرحله ۴
هدف از درمان این مرحله کنترل سرطان و حفظ کیفیت زندگی است. به همین دلیل درمان های این مرحله عبارتند از:
- شیمی درمانی
- پرتو درمانی
- کنترل علائم، برای مثال درمان بلع دردناک
- تراستوزوماب (هرسپتین) درمان بیولوژیک برای سرطان های که دارای پروتئین HER2 هستند.