مسمومیت با مونوکسید کربن از علائم تا روش های درمان آن

مونوکسید کربن یک گاز سمی است که بوی و طعم ندارد. تنفس آن می تواند باعث ناتوانی شود و اگر بدن در معرض سطوح بالای این گاز باشید، می تواند حتی کشنده باشد. هر ساله در انگلستان، بیش از ۲۰۰ نفر به علت مسمومیت با مونوکسید کربن به بیمارستان مراجعه می کنند که حدود ۵۰ نفر از آن ها جان خود را از دست می دهند.

پس از تماس با مونوکسید کربن، این گاز وارد جریان خون می شود و با هموگلوبین (بخشی از گلبول های قرمز که اکسیژن را به بخش های مختلف بدن حمل می کنند) مخلوط می شود تا کربوکسی هیموگلوبین را تشکیل دهد.

هنگامی که این اتفاق می افتد، خون دیگر قادر به حمل اکسیژن نیست، و این کمبود اکسیژن باعث می شود که سلول ها و بافت های بدن دچار نارسایی شده و بمیرند.

این مطلب مجله پیام سلامت زمینه های زیر را پوشش می دهد:

  • علائم مسمومیت با مونوکسید کربن
  • چه چیزی موجب نشت CO می شود؟
  • درمان مسمومیت با CO
  • عوارض مسمومیت با CO
  • جلوگیری از مسمومیت CO
  • آگاهی از علائم
  • گروه های در معرض خطر

علائم مسمومیت با مونوکسید کربن

علائم مسمومیت مونوکسید کربن همیشه مشخص نیست. به خصوص در مواجهه با سطح پایین از این گاز. سردرد تنشی شایع ترین علامت مسمومیت ملایم با این گاز است. سایر علائم عبارتند از:

  • سرگیجه
  • تهوع و استفراغ
  • خستگی و سردرگمی
  • دل درد
  • تنگی نفس و تنفس دشوار

علائم مواجهه با سطح پایین مونوکسید کربن می تواند مشابه موارد مسمومیت غذایی و آنفولانزا باشد. اما بر خلاف آنفلونزا، مسمومیت با مونوکسید کربن تب را ایجاد نمی کند. علائم می تواند به تدریج با مواجهه طولانی مدت با مونوکسید کربن بدتر شود و منجر به تأخیر در تشخیص شود.

نشانه ها ممکن است هنگامی که فرد از منبع منوکسید کربن دور است، کمتر باشد. در صورتی که این مورد وجود داشته باشد، باید احتمال نشت مونوکسید کربن را بررسی کنید و از یک متخصص واجد شرایط برای بررسی هر وسیله ای که فکر می کنید ممکن است غیر اصوولی نصب شده یا کار می کند، استفاده کنید.

هر چقدر استنشاق گاز بیشتر باشد، نشانه ها بدتر خواهد شد. فرد ممکن است تعادل، بینایی و حافظه خود را از دست بدهید و در نهایت بمیرد. اگر مقدار زیادی منوکسید کربن در هوا وجود داشته باشد، این عوارض می توانند در عرض دو ساعت اتفاق بیافتند.

قرار گرفتن در معرض مقادیر کم منوکسید کربن در طولانی مدت نیز ممکن است به علائم عصبی مانند اختلال در تفکر یا متمرکز شدن منجر شده و اغلب با تغییرات حسی همراه است. در این شرایط ممکن است فرد نشانه های زیر را بروز دهد:

  • تحریک پذیری
  • افسردگی
  • تصمیم گیری های غیر ضروری یا غیر منطقی

تنفس در سطوح بالای گاز مونوکسید کربن باعث ایجاد علائم شدید می شود. این علائم عبارتند از:

  • اختلال در وضعیت ذهنی و تغییر شخصیت
  • سرگیجه
  • آتاکسی، کاهش هماهنگی فیزیکی ناشی از آسیب به مغز و سیستم عصبی
  • تنگی نفس و تاکی کاردی (ضربان قلب بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه)
  • درد قفسه سینه ناشی از آنژین صدری یا حمله قلبی
  • تشنج، حرکات غیر قابل کنترل فعالیت الکتریکی در مغز که باعث اسپاسم عضلانی می شود
  • از دست دادن هوشیاری، در مواردی که سطح مونوکسید کربن زیاد است، ممکن است در عرض چند دقیقه اتفاق بیفتد.

چه چیزی باعث نشت مونوکسید کربن می شود؟

مونوکسید کربن هنگامی تولید می شود که سوخت هایی مانند گاز، نفت، زغال سنگ و زغال چوب به طور کامل نسوزند. سیگار کشیدن نیز گاز مونوکسید کربن تولید می کنند. گاز، نفت، زغال سنگ و چوب منابع سوختی هستند که در بسیاری از لوازم خانگی از جمله موارد زیر استفاده می شود:

  • دیگ های بخار
  • سیستم های گرمایش مرکزی
  • آبگرمکن
  • اجاق گاز

لوازم خانگی که غیر اصولی نصب شده، ضعیف نگهداری می شوند یا تهویه ندارند، مانند اجاق گاز، بخاری و دیگ های حرارت مرکزی، شایعترین علل مواجهه تصادفی با مونوکسید کربن هستند. خطر قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن از دستگاه های گرمایشی و پخت و پز مانند پیک نیک که در کاروان ها، قایق ها و لنچ ها استفاده می شوند نیز امکان پذیر است.

سایر علل احتمالی مسمومیت کربن عبارتند از:

  • مخازن و دودکش ها: این عامل موجب می شود که از خروج مونوکسید کربن جلوگیری شده تا جایی که سطح آن به میزان خطرناک برسد.
  • سوزاندن سوخت در یک فضای محصور یا غیرفعال: به عنوان مثال، روشن موتور خودرو، ژنراتور بنزینی در پارکینگ و یا کباب کردن در داخل گاراژ، و یا داشتن دیگ بخار معیوب در آشپزخانه محصور
  • نشت یا مسدود شدن اگزوز خودروها: نشت یا انسداد لوله اگزوز ممکن است منجر به افزایش مونوکسید کربن داخل خودرو شود.
  • دود رنگ: برخی از مایعات تمیز کننده و رنگ ها حاوی کلرید متیلن (دی کرول متیان) هستند که در صورت تنفس آن ها، مسمومیت با مونوکسید کربن ایجاد می شود.
  • سیگار کشیدن در داخل خانه: سوخت زغال چوب (در اثر کشیدن قلیان) و توتون و تنباکو می تواند باعث ایجاد مونوکسید کربن در اتاق های محفوظ و محصور شود.

درمان مسمومیت با مونوکسید کربن

اگر تصور می کنید که در معرض سطوح پایین مونوکسید کربن قرار دارید، از پزشک کمک بگیرید. اما اگر تصور می کنید که در معرض سطوح بالای آن قرار گرفته اید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید. علائم می توانند نشان دهند که به مسمومیت مبتلا شده اید یا خیر. اگر آزمایش خون مقدار کربوکسی هماگوببین را در خون شما تأیید کند یعنی مسمومیت رخ داده است. سطح ۳۰٪ نشان دهنده قرار گرفتن شدید در معرض این گاز است.

افرادی که سیگار می کشند اغلب در خونشان میزان کربوکسی هماگولوبین بیشتر از حد نرمال است. بنابراین در تفسیر نتیجه آزمایش باید سیگاری بودن فرد نیز لحاظ شود. مسمومیت خفیف با مونوکسید کربن معمولا به درمان بیمارستان نیاز ندارد. اما باید توسط پزشک بررسی شود.

اکسیژن درمانی استاندارد

اگر در معرض سطوح بالای مونوکسید کربن قرار گرفته اید، یا در معرض علائمی آن هستید، اکسیژن درمانی استاندارد در بیمارستان، اولین خط درمان است. در این درمان بدن به ۱۰۰ درصد اکسیژن دسترسی دارد. این در حالی است که هوای طبیعی تنها ۲۱ درصد اکسیژن دارد. تنفس در اکسیژن باعث می شود بدن به سرعت اکسیژن را جایگزین کربوکسی هیموگلوبین کند. تا زمانی که سطح کربوکسی هماگوببین شما به کمتر از ۱۰٪ کاهش یابد این درمان ادامه پیدا می کند.

اکسیژن درمانی هایپرباریک

اکسیژن درمانی هایپرباریک (HBOT) بدن را با اکسیژن خالص تغذیه می کند. به این ترتیب به بدن کمک می شود که بر کمبود اکسیژن ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن غلبه کند. در حال حاضر شواهد کافی در مورد اثر طولانی مدت HBOT برای درمان موارد شدید مسمومیت کربن وجود ندارد. بنابراین، اکسیژن درمانی استاندارد معمولا گزینه درمانی است که توصیه می شود.

HBOT ممکن است در شرایط خاصی توصیه شود. به عنوان مثال اگر مواجهه گسترده ای با مونوکسید کربن وجود داشته باشد و پزشک به آسیب عصبی مشکوک باشد از این درمان استفاده می کند.

بهبود

مدت زمان لازم برای بازیابی بدن بعد از مسمومیت با مونوکسید کربن بستگی به مقدار مونوکسید کربنی که در معرض آن قرار گرفته اید و مدت زمانی که این گاز وارد بدن شده است، دارد.

عوارض مسمومیت با مونوکسید کربن

قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن به مدت طولانی می تواند باعث عوارض جدی، از جمله آسیب مغزی و مشکلات قلبی شود. در موارد بسیار شدید، این مسمومیت می تواند منجر به مرگ شود.

اثرات مسمومیت شدید با مونوکسید کربن عبارتند از:

  • تنگی نفس
  • درد قفسه سینه
  • تشنج
  • کاهش هوشیاری

حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افرادی که مسمومیت با مونوکسید کربن دارند، عوارض طولانی مدت را تجربه می کنند.

آسیب مغزی

قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن در طول عمر می تواند مشکلاتی در حافظه و تمرکز ایجاد کند. همچنین می تواند به کاهش قدرت بینایی و شنوایی کمک کند. در موارد نادر، مسمومیت شدید با مونوکسید کربن  می تواند پارکینسونیسم را ایجاد کند. در این بیماری لرزش، سفتی و حرکت آهسته بدن رخ می دهد.

پارکینسونیسم همان بیماری پارکینسون نیست. پارکینسون یک بیماری عصبی دژنراتیو مرتبط با پیری است.

بیماری قلبی

بیماری قلبی عروقی یکی دیگر از بیماری های جدی است که می تواند در نتیجه مواجهه طولانی مدت با کربن ایجاد شود. بیماری های قلبی عروقی هنگامی رخ می دهد که جریان خون قلب مسدود شده و یا از طریق ایجاد مواد چرب (آتروما) در شریان های عروق کرونر متوقف می شود.

اگر جریان خون محدود شده باشد، می تواند باعث آنژین (درد قفسه سینه) شود. اگر عروق کرونر کاملا مسدود شود، حمله قلبی رخ می دهد.

آسیب به جنین

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گاز مونوکسید کربن می تواند به جنین نیز آسیب بزند. نوزادانی که در بارداری در معرض مونوکسید کربن هستند، در معرض خطرات زیر می باشند:

  • وزن کم هنگام تولد
  • مرگ پریناتال (مرده زایی و مرگ در چهار هفته اول تولد)
  • مشکلات رفتاری

جلوگیری از مسمومیت با مونوکسید کربن

برای جلوگیری از این نوع مسمومیت بهتر است نکات زیر رعایت شود:

  • تعمیر و نگهداری اصولی از لوازم خانگی
  • بازرسی دودکش ها
  • چک کردن موتور احتراق
  • استفاده از آلارم مونوکسید کربن

سایر نکات نیز عبارتند از:

  • هرگز از اجاق گاز برای گرم کردن خانه استفاده نکنید.
  • هرگز از قابلمه های بزرگ روی اجاق گاز استفاده نکنید زیرا شعله های کنار را غیر فعال می کنند.
  • از تهویه اتاق ها اطمینان حاصل کنید.
  • از وسایل و ابزار های گازوئیل در خانه استفاده نکنید. فقط از آن ها در محیط هایی که تهویه مناسب دارند استفاده کنید.
  • هنگام استفاده از مواد شیمیایی حاوی کلرید متیلن همیشه ماسک ایمنی بزنید.
  • زغال چوب را در یک فضای محصور، مانند پارکینگ نسوزانید.
  • از فن در آشپزخانه استفاده کنید.

آگاهی از علائم

برای جلوگیری از خطر مسمومیت با مونوکسید کربن اطلاع از علائم هشدار دهنده مهم است. در صورت وجود شرایط زیر مسمومیت به این گاز ایجاد شده است:

  • سایر اعضای خانواده یا همکاران نیز علائم مشابه ای دارند.
  • علائم به صورت دوره ای مانند زمانی که برای تفریح به پیک نیک می روید از بین می روند.
  • حیوانات خانگی شما نیز بیمار می شوند.

سایر سرنخ های احتمالی نشت مونوکسید کربن عبارتند از:

  • علائم دوده بر روی اجاق گاز
  • لکه های تیره و یا زرد قهوه ای در اطراف دیگ های بخار، اجاق گاز و یا آتش
  • ایجاد شعله ها زرد به جای آبی در وسایل گازسوز

گروه های در معرض خطر

مونوکسید کربن برای همه خطر است. اما گروه های خاصی وجود دارند که نسبت به دیگران آسیب پذیرتر هستند. این گروه ها عبارتند از:

  • نوزادان و کودکان
  • زنان حامله
  • افراد مبتلا به بیماری قلبی مزمن
  • افراد مبتلا به مشکلات تنفسی مانند آسم

حیوانات خانگی نیز اغلب نشانه های مسمومیت را نشان می دهند. هر چقدر انسان یا حیوان کوچکتر باشد، سریعتر تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

اگر حیوان خانگیتان به طور ناگهانی بیمار شد یا به طور غیرمنتظره فوت کرد، احتمال مرگ ناگهانی ناشی از مونوکسید کربن را بررسی کنید، و مرگ آنها با پیری یا وضعیت سلامتی موجود ارتباط ندهید.