متخصصان همیشه درباره مصرف کم آب در جوامع مدرن صحبت می کنند. این در حالی است که بسیاری از افراد، آب کمی در طول روز مصرف می کنند. این اتفاق بیشتر به دلیل رعایت رژیم های غذایی مدرن حاوی دیورتیک هایی مانند نوشیدنی های کافئین دار مثل کولا، قهوه و الکل، که باعث می شوند آب بدن خود را از دست بدهیم، می افتد. در حالی که مصرف آب کافی در طول روز اهمیت دارد، اما مصرف بیش از حد آب نیز می تواند برای بدن مضر باشد.
هیدراتاسیون یا همان آبرسانی بیش از حد بدن، در بین افرادی که کلیه های سالمی ندارند و به طور طبیعی ادرار نمی کنند، به عنوان مثال، افرادی که اختلال قلبی، کلیوی یا کبدی دارند یا نوزادان نارس که کلیه هایشان نابالغ است، بسیار رایج می باشد. بعضی از داروها مانند بعضی از داروهای ضد افسردگی نیز ممکن است در افرادی که دارای حساسیت هستند، منجر به مسمومیت با آب شوند.
مصرف بیش از حد آب ممکن است از سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادرار ناشی شود. در این سندرم، غده هیپوفیز، وازوپرسین (هورمون ضد ادارار نیز نامیده می شود) زیادی ترشح می کند و این موضوع باعث تحریک کلیه ها شده و مایعات در بدن جمع می شوند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد اثرات و خطرات مصرف بیش از حد آب صحبت می کنیم.
مسمومیت با آب یا مصرف بیش از حد آب چیست؟
مصرف بیش از حد آب یا مسمومیت با آب، یک اختلال بیوشیمیایی است که در بدن به وسیله نوشیدن مقدار زیادی آب اتفاق می افتد. در این اختلال، صرف نظر از مقدار آب مصرفی، مدت زمان مصرف آن نیز یک عامل مهم است. نوشیدن مقدار زیادی آب در مدت کوتاهی، شانس ایجاد عوارض را بیشتر می کند. چون نوشیدن آب زیاد در مدت کوتاهی، مکانیسم های قانونی بدن را مختل می کند.
به طور معمول باید آب و الکترولیت های خاص در بدن متعادل باشند. مکانیسم های مختلفی در بدن برای حفظ هوموتازیست و دفع سیالات بیش از حد از طریق کلیه ها به شکل ادرار، نقش بازی می کنند. در مسمومیت با آب، کلیه ها نمی توانند به اندازه کافی آب بدن را دفع کنند. این اختلال در سیستم تخلیه کننده بدن باعث ایجاد اختلال در تعادل آب و الکترولیت ها می شود و می تواند منجر به نتایج جدی و حتی کشنده شود.
مصرف چه مقدار آب برای بدن خطرناک است؟
مقدار آبی که منجر به مسمومیت با آب می شود بستگی به سطح فعالیت فرد، آب و هوایی که در آن زندگی می کند و مدت زمان مصرف آب دارد. افرادی که فعال هستند یا در محیط های گرم زندگی می کنند، می توانند آب بیشتری نسبت به افراد معمولی مصرف کنند. به عنوان یک قاعده کلی، یک نفر نباید بیش از ۴ لیتر (حدود ۱۳۵ اونس) آب در یک دوره ۲۴ ساعته بنوشد. این مقدار حداکثر ظرفیتی است که کلیه های سالم می توانند آن را دفع کنند.
با این حال، حداکثر فعالیت کلیه ها برای دفع مایعات در هر فردی ممکن است متفاوت باشد. به همین دلیل گاهی پیش می آید که فردی حتی با داشتن کلیه های سالم، با مصرف ۲ لیتر آب در روز به مسمومیت با آب مبتلا می شود. با وجود اختلال در عملکرد کلیه ها یا اختلالات هیپوفیز ممکن است کلیه قادر به دفع سریع آب نباشند. بنابراین آب در بدن حفظ می شود و تعادل الکترولیتی بدن به سرعت به هم می خورد.
تأثیر مصرف بیش از حد آب بر روی بدن
هیپوناترمی (کاهش سطح سدیم خون) نتیجه مصرف بیش از حد آب است. سدیم یک الکترولیت مهم است که اهداف مختلفی از جمله انجام فعالیت عصب ها و عضلات دارد. این ماده معدنی برای تنظیم فشار خون و حجم مایعات در بدن مورد نیاز است. اگرچه بدن سعی خواهد کرد که سدیم خود را حفظ کند، اما در صورت مصرف بیش از حد آب، میزان قابل توجهی از سدیم بدن از طریق ادرار دفع می شود و سدیم باقی مانده در بدن به شدت رقیق می شود.
آب اضافه ای که در بدن وجود دارد و نمی تواند دفع شود، باید فضایی را اشغال کند. بنابراین حجم خون افزایش پیدا کرده و پس از آن، آب به حفره هایی مانند ریه ها و فضاهای بافت نفوذ می کند. در این شرایط در پاها تورم ایجاد می شود. گاهی آب اضافه بدن به سلول ها وارد شده و موجب تحریک سلول ها می شود. این تحریک شدگی باعث می شود که سلول ها نتوانند به طور طبیعی عمل کنند. این غوطه ور شدن سلول ها در آب نتیجه تفاوت شیب اسمزی بین داخل سلول و مایع خارج از سلول است.
خطرات ناشی از مصرف بیش از حد آب
از بین تمام سلول هایی که با این ورود آب مواجه می شوند، سلول های مغزی حساسیت بیشتری به این موضوع دارند و باید بیشتر مراقب آن ها بود. اگر افزایش مایعات در داخل بدن به صورت تدریجی اتفاق افتاده باشد، سلول های مغزی می توانند تا حدی خود را سازگار کنند. با این حال، هنگامی که مصرف مایعات به سرعت رخ می دهد، سلول های مغزی نمی توانند از این غرق شدن جلوگیری کنند. در نتیجه ممکن است تورم مغزی به نام ادم مغزی ایجاد شود. این تورم می تواند منجر به ایجاد آسیب دائمی در بافت های مغز شده و گاهی حتی منتهی به مرگ شود.
این خطر زمانی تشدید می شود که بدن به مدت طولانی دچار کمی آبی بوده اما به یک باره با مصرف زیاد آب در مدت زمان کوتاهی مواجه می شود. در این شرایط بدن نمی تواند هجوم ناگهانی مایعات و الکترولیت ها را تحمل کند. احیاء مجدد باید به تدریج انجام شود و یا در بعضی موارد این احیا می تواند خطرناک باشد. بنابراین، افرادی که به طور شدید کم آب کشیده اند، باید بدنشان در بیمارستان و تحت نظارت پزشک مجددا آبرسانی شود.
نشانه ها و علائم مصرف بیش از حد آب
علائم و نشانه های مصرف بیش از حد آب و در نهایت مسمومیت با آب ممکن است همیشه واضح نباشند. بنابراین تشخیص این مسمومیت باید توسط پزشک انجام شود و در بعضی موارد برای ارزیابی میزان الکترولیت های بدن، آزمایش خون لازم است. علائم و نشانه های مصرف بیش از حد آب و مسمومیت با آب می توانند شامل موارد زیر باشند:
- تورم پاها
- مشکل تنفسی
- شنیدن صداهای غیر طبیعی در زمان نفس کشیدن
- مشکل در تمرکز کردن
- بی حالی
در موارد شدید ممکن است سردرگمی، تشنج و حتی کما که می توانند در مسمومیت با سایر مواد نیز رخ دهند، ایجاد شود. اسهال، تهوع و استفراغ نیز علائم هیپوناترمی هستند که ممکن است با مسمومیت با آب رخ دهد.
[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]
پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:
دیورتیک های طبیعی برای کاهش آب جمع شده در بدن و نفخ
[/quote]
نکاتی برای تشخیص مصرف بیش از حد آب
ممکن است حتی قبل از اینکه علائم مسمومیت با آب رخ دهد، علائم هیپوناترمی به وجود آید. سطح هیدراتاسیون بدن را می توان با رنگ ادرار بررسی کرد. زمانی که بدن آب کافی در اختیار دارد، رنگ ادرار روشن و تقریبا شفاف است.
ادرار شفاف مانند آب و بدون رنگ زرد، نشانه ای از مصرف بیش از حد آب است. اگر این تغییر رنگ ادرار تنها یک بار رخ دهد، ممکن است باعث ایجاد نگرانی نشود. با این وجود، وقوع مکرر این عارضه نشانه ای از هیدراتاسیون بیش از حد است که به بیماری های هورمونی یا کلیوی ارتباطی ندارد.
درمان مصرف بیش از حد آب بدن و مسمومیت با آب
رویکرد اصلی برای درمان مسمومیت با آب، محدود کردن مصرف مایعات است. در این محدودیت باید حداکثر ۱ لیتر (۳۳ اونس) در روز مایعات مصرف کنید. چند روز طول می کشد تا میزان آب و الکترولیت های بدن تثبیت شود. با این حال، گاهی ممکن است ضروری باشد که مصرف سدیم خود را نیز محدود کنید.
گاهی پزشکان دیورتیک ها را برای افزایش دفع سدیم و آب بدن از طریق ادرار تجویز می کنند. داروهای دیگر نیز وجود دارند که می توانند دفع آب را افزایش دهند و گاهی اوقات برای درمان مسمومیت با آب، زمانی که حجم خون طبیعی است، استفاده می شوند. این داروها معمولا هنگامی استفاده می شوند که بیمار در بیمارستان بستری است و پزشک روی وضعیت بدنش نظارت دارد. گاهی اوقات بیمار ممکن است نیاز به دیالیز یا جراحی جزئی به نام پاراسنتز نیاز داشته باشد.