استئومالاسی به نرم شدن استخوان ها که اغلب با کمبود ویتامین D ایجاد می شود، اشاره دارد. نرمی استخوان باعث می شود که استخوان ها با احتمال بیشتری خم شده و یا بشکنند. در کل نرمی استخوان سلامت استخوان ها را به خطر می اندازد. و حفظ شکل طبیعی آن ها را دشوار می کند.
استئومالاسی همان پوکی استخوان نیست. این بیماری اختلال دیگری است که می تواند به شکستگی استخوان منجر شود. نتیجه نرمی استخوان نقص در فرایند استخوان سازی است. در حالی که پوکی استخوان به دلیل تضعیف استخوان هایی که قبلا سالم بوده اند، ایجاد می شود.
ضعف عضلانی و درد استخوان از علائم عمده نرمی استخوان می باشد. درمان نرمی استخوان، به دو شیوه است. در روش اول سطوح پایین ویتامین D و کلسیم جایگزین شده و در روش دوم اختلالات زمینه ای که ممکن است باعث کمبود ویتامین D شده باشند، درمان می شود.
علت نرمی استخوان چیست؟
علت غالب بیماری نرمی استخوان، فقدان ویتامین D در بدن است. ویتامین D ویتامینی است که باعث می شود کلسیم در معده جذب شود. ویتامین D همچنین به حفظ مقدار مناسب از کلسیم و فسفات برای تشکیل استخوان ها کمک می کند. این ویتامین در داخل پوست و پس از قرار گرفتن در معرض اشعه (UV) ماورای بنفش در نور خورشید ساخته می شود. گرچه مواد غذایی کمی به طور مستقیم حاوی ویتامین D هستند اما محصولات لبنی و ماهی از مهمترین منابع تامین این ویتامین می باشند.
سطوح پایین ویتامین D به این معنی است که بدن نمی تواند کلسیم را برای فرایند استخوان سازی پردازش کند. کمبود ویتامین D نیز از علل مختلفی ناشی می شود. اما مهمترین علل کمبود این ویتامین عبارتند از:
- رژیم غذایی نامناسب
- عدم قرار گرفتن در معرض نور خورشید
- وجود مشکل در روده
برخی از مواقع نیز عمل های جراحی بر روی سیستم گوارش که به برداشتن بخشی از معده یا روده منتهی می شود، موجب می شوند که روده و معده برای جذب ویتامین D مشکل داشته باشد.
بیماری های خاصی نیز وجود دارد که می توانند با جذب ویتامین D تداخل ایجاد کنند. این بیماری ها عبارتند از:
- بیماری سلیاک می تواند به پوشش روده آسیب وارد کرده و از جذب مواد مغذی کلیدی مانند ویتامین D جلوگیری کند.
- انواع خاصی از سرطان می تواند با پردازش ویتامین D تداخل ایجاد کند.
- اختلالات کلیه و کبد می تواند متابولیسم ویتامین D را تحت تاثیر قرار دهد.
- رژیم غذایی که فاقد فسفات است می تواند میزان فسفات را در بدن کم کرده و به نرمی استخوان منجر شود.
- داروهای فنی توئین و فنوباربیتال که برای درمان تشنج استفاده می شود می توانند نرمی استخوان ایجاد کنند.
علائم استئومالاسی چه هستند؟
علائم نرمی استخوان عبارتند از:
- شایع ترین علامت نرمی استخوان، شکستن راحت استخوان ها می باشد.
- یکی دیگر از نشانه های این بیماری ضعف عضلانی است. نرمی استخوان موجب می شود محل اتصال عضله به استخوان دچار مشکل شود. همین موضوع نیز باعث ضعف عضلانی می شود. در این شرایط حتی ممکن است راه رفتن و پیاده روی نیز برای بیمار سخت شود.
- درد استخوان، به ویژه در باسن نیز یکی از علائم بسیار شایع است. این درد سرسام آور از باسن شروع شده و کم کم در کمر، لگن و پاها نیز احساس می شود.
میزان کلسیم پایین در خون می تواند نشانه های زیر را نیز ایجاد کند:
- ریتم نامنظم قلب
- بی حسی در اطراف دهان
- بی حسی در دست ها و پاها
- اسپاسم در عضلات دست ها و پاها
در مراحل اولیه، این بیماری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. اگر چه نشانه هایی نرمی استخوان در همین مرحله نیز بر روی تصاویر اشعه ایکس یا سایر تست های تشخیصی کاملا آشکار است. با پیشرفت و بدتر شدن بیماری ممکن است درد استخوان و ضعف عضلانی تجربه شود.
درد کسل کننده در استخوان ها در مناطقی مانند کمر، لگن، باسن، پا و دنده ها خود را نشان می دهند. این درد معمولا در شب و با قرار گرفتن وزنه بر روی استخوان بدتر می شود. کاهش توده عضلانی و ضعف پاها گاهی به قدری است که تحمل وزن خود بیمار در زمان راه رفتن برای استخوان ها دشوار می شود.
خطر ابتلا به نرمی استخوان در افرادی که رژیم غذایی ناکافی از ویتامین D دارند و در معرض نور خورشید قرار نمی گیرند، در بالاترین حد خود می باشد. افراد مسن و کسانی که به دلایل مختلف در بستر بیماری هستند، ممکن است بیشتر به استئومالاسی مبتلا شوند.
عوارض ناشی از نرمی استخوان
افراد مبتلا به این اختلال به احتمال بیشتری دچار شکستگی استخوان، به ویژه در دنده ها، ستون فقرات و پاها می شوند. به یاد داشته باشید که حتی اگر به روش ها مختلف بیماری درمان شود، باز هم کمبود ویتامین D می تواند علائم را ظاهر کند.
استئومالاسی چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر آزمایش خون موراد زیر را نشان دهد، می تواند گفت که نرمی استخوان یا سایر اختلالات استخوان در بدن وجود دارد:
- سطوح پایین ویتامین D
- سطوح پایین کلسیم
- سطوح پایین فسفر
آرمایش آلکالن فسفاتاز نیز اگر سطوح بالای این ایزوآنزیم را نشان دهد یعنی استئومالاسی در بدن وجود دارد.
آزمایش خونی که می تواند سطح هورمون پاراتیروئید را اندازه گیری کند نیز در تشخیص کاربرد دارد. سطح بالایی از این هورمون نشان دهنده ویتامین D ناکافی و دیگر مشکلات مرتبط با آن در بدن است.
عکس اشعه X و دیگر آزمایشات تصویربرداری می تواند ترک های کوچک در استخوان های سراسر بدن را نشان دهد. این ترک ها حتی می توانند با آسیب های جزئی نیز ایجاد شوند.
گاهی اوقات هم بیوپسی (نمونه برداری) استخوان ممکن است برای تشخیص قطعی استئومالاسی لازم باشد. برای این کار سوزن کوچکی از طریق پوست وارد عضله شده و به استخوان می رسد. و از این طریق مقداری از استخوان را برای نمونه بر می دارد. این نمونه برای بررسی زیر میکروسکوپ برده خواهد شد.
معمولا، آزمایش خون و عکس اشعه ایکس برای تشخیص کافی است و بیوپسی استخوان ضروری نمی باشد.
درمان های موجود برای نرمی استخوان چه هستند؟
اگر استئومالاسی زود تشخیص داده شود، درمان می تواند به سادگی و توسط تجویز مکمل های خوراکی ویتامین D، کلسیم و یا فسفات انجام شود.
اگر به دلیل مصدومیت و یا عمل جراحی روده بدن با اختلال در جذب ویتامین D مواجه شده باشد، یک رژیم غذایی حاوی مواد مغذی حیاتی خط اول درمان است. در موارد نادر نیز ویتامین D به وسیله تزریق از طریق پوست و یا به صورت داخل وریدی از طریق رگ بازو برای درمان استفاده می شود.
در همین راستا معمولا پزشکان از بیمار می خواهند که حداقل هفته ای ۳۰ دقیقه و در دو نوبت در معرض نور خورشید قرار بگیرد تا ویتامین D بیشتری جذب کند.
اگر بیماری های اساسی دیگری که بر اثر سوخت وساز بدن نامناسب بر روی میزان ویتامین D تاثیر گذاشته است علت بیماری باشد، این بیماری ها باید درمان شود. سیروز کبدی و نارسایی کلیه از جمله بیماری هایی هستند که موجب ایجاد نرمی استخوان می شوند.
در موارد شدید استئومالاسی یا نرمی استخوان، از عمل جراحی برای تصحیح تغییر شکل استخوان استفاده می شود.