نفخ معده امروزه فراگیر شده و از آن به عنوان یک “اپیدمی” یاد می کنند. با وجود رژیم غذایی ضعیف، سطوح بالای استرس، نیاز به مصرف روزانه داروهای و قرار گرفتن در معرض آلودگی های مختلف، جای تعجب نیست که این اختلال گوارشی شیوع پیدا کند.
نفخ معده گاهی اوقات می تواند مشکلات جدی را نشان دهد. این اختلال یکی از شایع ترین علائم در برخی از مشکلات زمینه ای مانند اختلال گوارشی، واکنش های خود ایمنی، آلرژی و حتی سرطان معده می باشد. برای اطلاع از نشانه ها، علل و روش های درمان نفخ معده پیشنهاد می کنیم که تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت را تا انتها مطالعه کنید.
علائم همراه با نفخ معده
داشتن نفخ در معده متفاوت از وجود جرم واقعی چربی در اطراف شکم است. زیرا نفخ موقت است و عمدتا ناشی از ورود هوا به شکم و گیر افتادن آن می باشد. به عبارت ساده، احساس “نفخ” احساس وجود گاز ساخته شده در سیستم گوارش است که باعث می شود معده نتواند این گاز را خارج کند. بعضی از افراد حتی به قدری دچار این نوع نفخ می شوند که دیگران تصور می کنند باردار هستند.
خوشبختانه، در بعضی موارد، نفخ معده نشان دهنده مشکل جدی نیست. معمولا با ایجاد برخی تغییرات ساده در رژیم غذایی می توان این مشکل را برطرف کرد. همراه با احساس پری، وجود گاز و درد شکم نیز باید بررسی شود.
بسته به علت نفخ، ممکن است علائم زیر را نیز همراه با نفخ معده احساس کنید:
- تب
- بثورات پوستی یا کهیر
- آبریزش چشم ها، خارش گلو و دیگر نشانه های واکنش های آلرژیک
- یبوست یا اسهال
- استفراغ یا حالت تهوع
- وجود خون در ادرار یا مدفوع
- کاهش وزن ناخواسته
- مشکل دفع مدفوع
- درد در اطراف غدد لنفاوی، از جمله در کشاله ران، گلو یا زیر بغل
- خستگی
- ابهام ذهنی و مشکلات تمرکزی
- دوره های نامنظم قاعدگی
- هموروئید
چه چیزی باعث نفخ معده می شود؟
ممکن است بدانید که چه محرکی باعث نفخ معده در شما می شود. اما پشت این محرک ده ها دلیل مختلف از آلرژی گرفته تا عدم تعادل هورمونی، اختلال عملکرد تیروئید، مشکلات روده و … وجود دارد. ممکن است پیدا کردن علت نفخ معده در بین علل مختلف کمی دشوار به نظر برسد. اما جمع آوری اطلاعات در مورد واکنش های خود نسبت به غذاها و شرایط مختلف و علائم همراه با این اختلال، می تواند باعث شود بتوانید بهتر علت نفخ معده را در خود حدس بزنید.
نفخ شکم معمولا مشکلی را در هضم نشان می دهد. چیزهای مختلفی می توانند سلامت روده را تحت تاثیر قرار دهند، توانایی متابولیزه کردن غذا را دستخوش تغییر قرار دهند و راه طبیعی بدن را برای از بین بردن ضایعات دچار دگرگونی کنند. همان طور که گفتیم عوامل بسیاری می توانند موجب نفخ معده شوند. اما برخی از این عوامل مانند خواب یا استرس کاملا غیر مرتبط به نظر می رسند.
بر خلاف آنچه که اکثر افراد تصور می کنند، نفخ معده همان تجمع توده چربی اضافی و حتی وزن آب در معده نیست. در واقع، مایعات نمی توانند در معده تجمع پیدا کنند، اگرچه تجمع مایعات در بخش های دیگر بدن مانند مچ پا ممکن است شایع باشد.
برای بسیاری از افراد، علت تجمع گاز بیش از حد در روده ها به موارد زیر بستگی دارد:
- هضم ناقص پروتئین
- ناتوانی در تجزیه کامل قند و کربوهیدرات (برخی از ترکیبات قند پیچیده هستند و نیاز به حضور آنزیم هایی دارند تا بتوانند به طور کامل هضم شوند. برخی از افراد این آنزیم ها را در بدن ندارند)
- عدم تعادل در باکتری های روده
در دستگاه گوارش، تریلیون عدد باکتری سالم و ناسالم وجود دارد که با هم رقابت می کنند. وقتی که باکتری های بد یا همان ناسالم به هر دلیلی بر باکتری ها خوب غلبه می کنند، عدم تعادل ایجاد شده و می تواند منجر به نفخ معده و تولید گاز بیش از حد شود.
۱۰ علت احتمالی نفخ معده
- اختلالات گوارشی
- احتباس مایع
- کم آبی
- یبوست
- آلرژی غذایی یا حساسیت
- SIBO
- عفونت
- انسداد روده
- تغییرات هورمونی
- سرطان
اختلالات گوارشی
اکثر افراد مبتلا به اختلالات عملکردی مختلف در دستگاه گوارش مانند IBS، کولیت اولسراتیو و بیماری سلیاک دارای نفخ، گاز، اتساع و سایر علائم هستند. بعضی از گزارش ها نشان می دهد که نفخ معده در ۲۳٪ تا ۹۶٪ افراد مبتلا به IBS و ۵۰% افراد مبتلا به اختلال عملکردی (سوء هاضمه) و ۵۶٪ مبتلایان به یبوست مزمن تجربه می شود.
احتباس مایعات (ادم یا آسیت)
گاهی اوقات مایعات می توانند در بخش های مختلف بدن از جمله در نزدیکی قسمت شکم یا لگن ذخیره شده و موجب نفخ و افزایش وزن موقت شوند. ممکن است در طی این فرایند جواهرات و آستین لباس تان تنگ شده و در اطراف مفاصل متوجه درد و تنگ شدن پوست شوید. احتباس مایعات در شکم به عنوان آسیت شناخته می شود و می تواند نشانه ای از بیماری ها جدی تر باشد. آسیت می تواند به علل زیر ایجاد شود:
- عفونت شکمی
- بیماری کبد
- به ندرت سرطان
سایر علائم نارسایی کبدی یا هپاتیت نیز عبارتند از:
- زرد شدن پوست (زردی)
- تغییر رنگ سفیدی چشم
- درد شکم
سرطان معده در اغلب موارد علائم اولیه ای ندارد با این حال، علاوه بر نفخ، ممکن است نشانه های زیر ایجاد شود:
- کاهش وزن ناخواسته
- سوء هاضمه
- تهوع
- استفراغ خونی
- درد شکمی
کم آبی
آیا همیشه بعد از خوردن غذاهای شور و یا نوشیدن الکل با از دست دادن آب بدن متوجه نفخ معده می شوید؟ ممکن است تصور کنید که نوشیدن آب زیاد نفخ می آورد. اما دقیقا برعکس این موضوع صادق است. با نوشیدن آب کافی فرایند هضم بهتر انجام می شود. عدم تعادل آب و الکترولیت ها هر دو هضم را متوقف می کنند. هنگامی که بدنتان تلاش می کند تا از کمبود آب رهایی یابد، به جلوگیری از دفع آب روی می آورد. به علاوه، با این رفتار بدن ممکن است یبوست نیز ایجاد شود.
یبوست
این ممکن است واضح ترین دلیل برای نفخ معده باشد. یبوست می تواند کاری کند که مدفوع در روده باقی بماند. به این ترتیب معده احساس تورم و درد دارد. بزرگترین دلایل یبوست عبارتند از:
- مصرف ناکافی فیبر
- اجتناب از نوشیدن آب کافی
- نشستن های طولانی
- اجتناب از فعالیت بدنی
- استرس
آلرژی غذایی یا حساسیت
اغلب، آلرژی های غذایی، حساسیت ها یا عدم تحمل (مانند عدم تحمل لاکتوز) دلایل شایع گاز و نفخ هستند. غذاهایی که باعث ایجاد گاز می شوند عبارتند از:
- محصولات لبنی
- مواد غذایی حاوی گلوتن (نان، ماکارونی و غلات)
- انواع خاصی از کربوهیدرات ها به نام FODMAP
مواد دیگری نیز وجود دارند که می توانند باعث آلرژی غذایی شوند. صدف، آجیل و تخم مرغ از جمله این مواد می باشند. شما احتمالا می دانید که بدنتان به چه چیزی واکنش نشان می دهد. اما در مورد موادی که حاوی FODMAP ها هستند، مسئله کمی پیچیده می باشد. زیرا انواع مختلفی از این مواد وجود دارد و همه آن ها از نظر قابلیت تحمل پذیری منحصر به فرد هستند. تکنیک حذف می تواند به شما کمک کند که به طور دقیق مشخص کنید کدام ماده غذایی ممکن است موجب نفخ معده شود.
SIBO
رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک (SIBO) ناشی از سطح بالایی از باکتری های غیرطبیعی است که در دستگاه گوارش زندگی می کنند. این رشد معمولا در روده، جایی که آنها می توانند پس از مصرف بیش از اندازه آنتی بیوتیک یا به علت التهاب و هضم ضعیف تجمع پیدا کنند، ایجاد می شود. به طور معمول، باکتری های مختلفی و متعادل روده بزرگ زندگی می کنند و برای جذب مواد مغذی ضروری هستند. اما هنگامی که باکتری های مضر به باکتری های سالم حمله می کنند و آن ها را از بین می برند، آسیب به بافت معده می تواند نشانه های متعددی ایجاد کند. برخی از غذاها قادر به ایجاد علائم SIBO و عوامل حساسیت زا مرتبط با دستگاه گوارش، از جمله FODMAPS هستند که در بعضی موارد ممکن است در حین هضم غیرطبیعی، معده را تحریک کنند.
عفونت
اگر معده شما در معرض عفونت باشد، ممکن است به علت افزایش میزان التهاب ناشی از افزایش تعداد گلبول های سفید در اطراف اندام های لگن، اندام های ادراری و دستگاه گوارش، دچار التهاب و تورم شود. علائم دیگر همراه با عفونت به شرح زیر هستند:
- تب
- قرمزی
- درد
- تورم غدد لنفاوی
انسداد روده
گاهی اوقات نفخ شدید شکم همراه با یبوست، حالت تهوع و استفراغ، ناشی از انسداد روده است که می تواند از طریق بافت اسکار یا تومور در روده کوچک یا روده بزرگ ایجاد شود. وقتی توده یا بافت اسکار رشد می کنند و به روده فشار می آورند، موجب انسداد می شوند. این باعث می شود مدفوع در روده بماند.
تغییرات هورمونی
سندرم قبل از قاعدگی می تواند منجر به مشکلات گوارشی بسیاری شود و بدن را در معرض ابتلا به یبوست و احتباس مایعات قرار دهد. این عارضه شایع است ولی جای نگرانی ندارد، مگر اینکه علائم جدی مانند موارد زیر نیز وجود داشته باشد:
- چرخه نامنظم قاعدگی
- فیبروئیدها
- گرفتگی یا درد شدید و مکرر شکم
داشتن نفخ معده قبل یا در طول دوره قاعدگی می تواند بسته به نوع چرخه متفاوت باشد، و برخی از زنان تا دو هفته به شدت تحت تاثیر آن هستند.
چرا زنان قبل، در طول و بعد از چرخه قاعدگی از نفخ شکایت دارند؟
در طول روزهای اولیه چرخه که گاهی اوقات به عنوان مرحله فولیکولی شناخته می شود، سطح استروژن و ضخامت لایه رحم افزایش پیدا می کند. از آنجا که در این مرحله تخمک گذاری اتفاق می افتد و مایعات و خون بیشتری ایجاد می شود، نفخ معده در این دوران قوی تر است. به طور معمول هنگامی که دوره تمام می شود مایعات، بافت و خون اضافی که معمولا منجر به نفخ معده می شوند، از بدن خارج می شود.
سرطان
در حالی که سرطان علت شایع نفخ معده نیست، اما یکی از نشانه های سرطان روده بزرگ یا رحم، نفخ است. به همین دلیل اگر همه راه های کاهش مشکلات التهابی و گوارشی را تجربه کرده اید، اما هنوز نمی توانید علت دقیق نفخ معده خود را پیدا کنید باید به پزشک مراجعه کنید.
بهترین و بدترین غذاها برای نفخ معده
غذاهای مفید برای نفخ معده
رژیم غذایی شما نقش مهمی در تنظیم میزان هوا و چربی داخلی دستگاه گوارش دارد. برای متعادل نگه داشتن این مواد در دستگاه گوارش باید رژیم غذایی غنی از فیبر داشته باشید و هر روز حتی بیشتر از ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر مصرف کنید. برای این کار کافی است که مواد غذایی زیر را بیشتر استفاده کنید:
- سبزیجات
- میوه
- آجیل
- دانه ها
- حبوبات
این کار قطعا می تواند به شما در ردیابی علائم، پس از خوردن غذاهای خاص که موجب نفخ معده می شود کمک کند، اما به یاد داشته باشید که نفخ ناشی از کل شیوه زندگی است نه فقط غذایی که می خورید.
برخی از بهترین غذاها برای کمک به تخریب نفع معده عبارتند از:
- پروبیوتیک ها
- لبنیات خام
- میوه ها و سبزیجات غنی از آب مانند
- خیار
- کرفس
- رازیانه
- کنگر فرنگی
- هندوانه
- انواع توت ها
- گیاهان، ادویه جات و چای های دارویی تسکین دهنده طبیعی مانند:
- زنجبیل
- قاصدک
- آلوئه ورا
- رازیانه
بسیاری از این گیاهان مانند دیورتیک ها عمل کرده و به بدن کمک می کنند که مایعات اضافی را آزاد کند. در حالی که برخی از آنها مانند زنجبیل می توانند مواد معدنی را آزاد کنند و ماهیچه های دستگاه گوارش را شل و یبوست را از بین ببرند.
غذاهای مضر برای نفخ معده
حالا که می دانید که چه باید بکنید، اجازه دهید به برخی از مواد غذایی که ممکن است نفخ شما را بدتر کنند نگاهی بیاندازیم. دکتر آلیسا رامسی، متخصص تغذیه معتبر شناخته شده در آمریکا، توصیه می کند از غذاهای زیر برای کمک به نفخ معده استفاده کنید. واکنش هر فرد به مواد غذایی متفاوت است. بنابراین این لیست یک لیست جامع نیست. اما اغلب یکی از این مواد عامل نفخ هستند:
- تنقلات شکری و شیرینی. شکر به راحتی در روده جذب می شود و می تواند به رشد کاندیدا کمک کرده و باعث التهاب شود.
- اکثر محصولات لبنی
- دانه های تصفیه شده
- در بعضی موارد سبزیجات دیر هضم مثل بروکلی، کلم، گل کلم، پیاز و حتی سیر. این مواد غذایی حاوی گوگرد و انواع خاصی از کربوهیدرات های FODMAP جزء این دسته هستند.
- لوبیا و حبوبات، که می تواند گاز را تقویت کنند
- نوشیدنی های گازدار
- آدامس
- در بعضی موارد برخی از میوه های قابل تخمیر، از جمله سیب، هلو و آوکادو
- شیرین کننده های مصنوعی و قندهای الکلی مانند آسپارتام، سوربیتول، مانیتول و زایلیتول