هیپرویتامینوز A (وجود بیش از حد ویتامین A در بدن) ؛ علل، نشانه ها، عوارض، تشخیص و درمان

هنگامی که ویتامین A در بدن شما بیش از حد وجود داشته باشد، مسمومیت با ویتامین A یا هیپرویتامینوز A رخ می دهد. این وضعیت ممکن است حاد یا مزمن باشد. مسمومیت حاد بعد از مصرف مقدار زیادی ویتامین A در مدت کوتاهی به طور معمول در عرض چند ساعت یا چند روز، اتفاق می افتد. اما مسمومیت مزمن زمانی اتفاق می افتد که مقادیر زیادی ویتامین A در بدن شما در مدت زمان طولانی تجمع می یابد.

علائم هیپرویتامینوز A شامل تغییر در دید، درد استخوان و تغییرات پوستی است. مسمومیت مزمن با ویتامین A می تواند به آسیب کبدی و افزایش فشار بر روی مغز منجر شود. هیپرویتامینوز A می تواند با استفاده از آزمایش خون جهت بررسی میزان ویتامین A موجود در بدن تشخیص داده شود. اکثر افراد مبتلا به آن نیز به سادگی با کاهش مصرف ویتامین A بهبود می یابند.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علل، نشانه ها، عوارض، تشخیص و درمان هیپرویتامینوز A یا همان ازدیاد ویتامین A در بدن صحبت می کنیم.

علل هیپرویتامینوز A

در صورت مصرف بیش از حد از این ویتامین مقداری از آن که توسط بدن استفاده نمی شود، در کبد ذخیره می شود و به مرور زمان تجمع می یابد. اکثر افراد مسمومیت با ویتامین A را با مصرف مکمل های حاوی این ویتامین در دوز بالا، احتمالا به علت مگا ویتامین درمانی، تجربه می کنند. مگا ویتامین درمانی، درمانی است که شامل مصرف دوز زیاد از یک ویتامین خاص برای جلوگیری یا درمان بیماری ها است.

گاهی نیز وجود بیش از حد ویتامین A در بدن به دلیل استفاده طولانی مدت از برخی از روش های درمان آکنه که حاوی مقادیر بالایی از ویتامین A هستند مانند ایزوترتینوئین ایجاد می شود. مسمومیت حاد ویتامین A نیز معمولا در کودکان و از طریق مصرف تصادفی مکمل این ویتامین رخ می دهد.

بهترین منابع تامین ویتامین A در رژیم غذایی

ویتامین A برای سلامت چشم در کودکان و بزرگسالان اهمیت دارد. ویتامین A همچنین در رشد قلب، گوش، قدرت بینایی و اندام های جنین مهم است. هر فرد سالمی می تواند بیشتر ویتامین A مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی سالم به دست آورد. بیشتر متخصصان توصیه می کنند که سعی کنید تا جایی که می توانید از طریق مواد غذایی این ویتامین را به بدن برسانید. غذاهای حاوی ویتامین A عبارتند از:

  • جگر
  • ماهی و روغن ماهی
  • شیر
  • تخم مرغ
  • میوه های تیره
  • سبزیجات دارای برگ سبز تیره
  • سبزیجات نارنجی و زرد مانند سیب زمینی شیرین و هویج
  • محصولات تهیه شده با گوجه فرنگی
  • برخی از روغن های گیاهی
  • غذاهای غنی شده که این ویتامین به آن ها اضافه شده است مانند غلات

هر فرد سالم به چه مقدار ویتامین A نیاز دارد؟

طبق نظر محققان موسسه National Institutes of Health، مقدار توصیه شده برای مصرف ویتامین A به شرح جدول زیر می باشد:

سن مقدار مصرف توصیه شده
۰ تا ۶ ماهه ۴۰۰ میکروگرم
۷ تا ۱۲ ماهه ۵۰۰ میکروگرم
۱ تا ۳ سال ۳۰۰ میکروگرم
۴ تا ۸ سال ۴۰۰ میکروگرم
۹ تا ۱۳ سال ۶۰۰ میکروگرم
۱۴ تا ۱۸ سال ۹۰۰ میکروگرم برای مردان و ۷۰۰ میکروگرم برای زنان
زنان باردار ۱۴ تا ۱۸ سال ۷۵۰ میکروگرم
زنان شیرده ۱۴ تا ۱۸ سال ۱۲۰۰ میکروگرم
افراد بالای ۱۹ سال ۹۰۰ میکروگرم برای مردان و ۷۰۰ میکروگرم برای زنان
زنان باردار بالای ۱۹ سال ۷۷۰ میکروگرم
زنان شیرده بالای ۱۹ سال ۱۳۰۰ میکروگرم

مصرف این ویتامین بیش از حد توصیه شده روزانه، به مدت چند ماه می تواند سبب مسمومیت با ویتامین A یا همان هیپرویتامینوز A شود. این وضعیت در کودکان و نوزادان می تواند سریع تر رخ دهد. زیرا بدن آن ها کوچک تر است.

علائم هیپرویتامینوز A

علائم بر اساس این که آیا مسمومیت حاد یا مزمن است، متفاوت می باشد. سردرد و بثورات دو نوع رایج از عوارضی است که در این شرایط ایجاد می شود.

علائم مسمومیت حاد ویتامین A عبارتند از:

  • خواب آلودگی
  • تحریک پذیری
  • درد شکم
  • حالت تهوع
  • استفراغ
  • افزایش فشار وارده روی مغز

علائم مسمومیت مزمن ویتامین A عبارتند از:

  • تاری دید و یا تغییرات دیگر در بینایی
  • تورم استخوان ها
  • درد استخوان
  • ضعف در اشتها
  • سرگیجه
  • تهوع و استفراغ
  • حساسیت به نور خورشید
  • خشکی و خشن شدن پوست
  • خارش یا بثورات پوستی
  • ترک خوردگی ناخن ها
  • ترک های پوستی به ویژه در گوشه های دهان
  • زخم های دهان
  • زرد شدن پوست (زردی)
  • ریزش مو
  • عفونت تنفسی
  • گیجی

در نوزادان و کودکان علائم این مسمومیت ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • نرم شدن استخوان جمجمه
  • محدب شدن قسمت نرم بالای جمجمه نوزاد (فونتنل)
  • دو بینی
  • برآمدگی چشم ها
  • ناتوانی در افزایش وزن
  • اغماء

مصرف بیش از حد ویتامین A در خانم های باردار و کسانی که قصد دارند به زودی باردار شوند ممکن است منجر به نقص در نوزاد شود.

اگر باردار هستید، روزانه بیش از یک نوع مکمل ویتامین مصرف نکنید. در مولتی ویتامینی که توسط پزشک برای مصرف قبل از بارداری توصیه می شود به اندازه کافی ویتامین A وجود دارد. پس نیازی به مصرف جداگانه این ویتامین نیست. در صورت نیاز به مصرف جداگانه از یک ویتامین خاص پزشک آن را برای شما تجویز می کند. به عنوان مثال اگر به آهن بیشتری نیاز دارید، مکمل آهن به همراه ویتامین روزانه برای شما تجویز می شود. هرگز به صورت خود سرانه از دو یا چند ویتامین در دوران بارداری استفاده نکنید، زیرا خطر تغییر شکل در نوزاد شما افزایش می یابد.

اگر باردار هستید، از کرم های رتینول بر روی پوست استفاده نکنید. این کرم حاوی ویتامین A بسیار زیادی است.

مقدار مناسب ویتامین A در رشد جنین بسیار مهم است. با این حال، مصرف بیش از حد ویتامین A در دوران بارداری باعث ایجاد نقایص مادرزادی می شود که ممکن است بر روی چشم، جمجمه، ریه ها و قلب نوزاد تاثیر بگذارند.

عوارض احتمالی هیپرویتامینوز A

عوارض بالقوه مصرف بیش از حد ویتامین A عبارتند از:

  • آسیب کبدی
  • پوکی استخوان (بیماری است که در آن استخوان ها شکننده، ضعیف و مستعد شکستگی می شوند)
  • اضافه شدن کلسیم بیش از حد به بدن
  • آسیب کلیوی به علت جذب زیاد کلسیم

تشخیص هیپرویتامینوز آ

پزشک ابتدا برای تشخیص از علائم و سابقه پزشکی بیمار شروع می کند. ضمن این که باید در مورد رژیم غذایی و مکمل هایی که استفاده می شود نیز به پزشک اطلاعات لازم را ارائه کرد. پزشک می تواند از آزمایش خون برای بررسی سطح ویتامین A در بدن استفاده کند.

هیپرویتامینوز A چگونه درمان می شود؟

موثرترین راه برای درمان این بیماری، قطع مصرف مکمل های حاوی ویتامین A زیاد است. اکثر افراد در عرض چند هفته پس از قطع مصرف بهبودی کامل پیدا می کنند. اما در صورتی که عارضه جانبی ایجاد شده باشد، هر گونه عوارضی، مانند آسیب کلیوی یا کبدی، باید به طور مستقل درمان شود.

چشم انداز

ریکاوری پس از این مسمومیت، بستگی به شدت هیپرویتامینوز A و چگونگی درمان آن دارد. اکثر افراد پس از قطع مصرف مکمل های ویتامین A، بهبود کامل پیدا می کنند. برای کسانی که عوارضی مانند آسیب کلیوی یا کبدی را تجربه می کنند، چشم انداز بیماری به شدت آسیب دیدگی بستگی دارد.

بنابراین قبل از شروع مصرف مکمل ها، جهت جلوگیری از هیپرویتامینوز A با پزشک خود صحبت کنید. ضمن این که در صورت مشاهده علائم این مسمومیت حتما سریعا به پزشک مراجعه کنید.