هیپوناترمی وضعیتی است که در آن سطح سدیم در خون غیرطبیعی می شود. سدیم الکترولیتی است که به تنظیم مقدار آب داخل و اطراف سلول های بدن کمک می کند.
در هیپوناترمی، یک یا چند عامل باعث می شود که سدیم بدن رقیق شود. این عوامل از یک بیماری یا نوشیدن بیش از حد آب در ورزش های استقامتی متفاوت است. وقتی این اتفاق می افتد، سطح آب بدن شما افزایش می یابد و سلول های شروع به تورم می کنند. این تورم می تواند مشکلات زیادی ایجاد کند که طیف آن از خفیف تا کشنده گسترده است.
درمان هیپوناترمی با هدف رفع بیماری زمینه ای انجام می شود. بسته به علت هیپوناترمی، شاید تنها کاهش میزان مصرف نوشیدنی باعث درمان و بهبود این وضعیت شود. در موارد دیگر، ممکن است نیاز به مصرف مایعات و داروهای وریدی داشته باشید.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت شما را با نشانه ها، علل، عوامل خطر، عوارض، روش های تشخیص و روش های درمان و پیشگیری از هیپوناترمی آشنا می کنیم.
علائم هیپوناترمی
علائم و نشانه های این وضعیت می تواند شامل موارد زیر باشند:
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- گیجی
- کاهش انرژی و افزایش خستگی
- بی حالی و تحریک پذیری
- ضعف، اسپاسم یا گرفتگی ماهیچه ها
- تشنج
- کما
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر بیماری دارید که خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش می دهد یا دارای عوامل خطر دیگر ابتلا هستید، مانند در فعالیت های بدنی شدید شرکت می کنید، و علائم و نشانه های کمبود سدیم را در بدن دارید، به پزشک خود مراجعه نمایید.
علل ابتلا به این وضعیت چیست؟
سدیم نقش کلیدی در بدن شما ایفا می کند. این ماده کمک می کند تا فشار خون طبیعی باشد، از عملکرد اعصاب و ماهیچه ها حمایت می کند و مایعات بدن را تنظیم و متعادل می کند. سطح طبیعی سدیم در بدن بین ۱۳۵ تا ۱۴۵ بر اساس واحد اندازه گیری mEq / L است. هیپوناترمی، زمانی اتفاق می افتد که سدیم خون شما پایین تر از ۱۳۵ mEq / L باشد.
بسیاری از شرایط و عوامل مهم در سبک زندگی می تواند منجر به هیپوناترمی شود. این عوامل عبارتند از:
- بعضی از داروها: بعضی از داروها مانند برخی از قرص های آب (دیورتیک ها)، داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد درد می توانند موجب افزایش بیش از حد ادرار شوند.
- مشکلات قلبی، کلیوی و کبدی: نارسایی احتقانی قلب و بیماری های خاصی که بر روی کلیه ها یا کبد تاثیر می گذارند، می توانند باعث تجمع مایعات در بدن شما شوند. این فرایند سطح کلی سدیم بدن را کاهش می دهد.
- سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH): در این حالت، سطح هورمون ضد ادرار (ADH) بالا می رود و بدن شما به جای آنکه به طور معمول ادرار دفع کند، آب را در خود حفظ می کند.
- استفراغ شدید یا اسهال مزمن: این حالت ها باعث می شود بدن مایعات و الکترولیت های خود مانند سدیم را از دست بدهد.
- نوشیدن آب بیش از حد: از آنجا که سدیم از طریق عرق کردن از دست می رود، در طول فعالیت های استقامتی مانند ماراتون و یا استفاده از تردمیل، آب زیاد مصرف می شود. این عامل باعث می شود مقدار سدیم خون رقیق شود. مصرف آب بیش از حد در سایر موارد نیز می تواند باعث کم شدن سدیم شود.
- کم آبی بدن: مصرف کم مایعات نیز می تواند مشکل ساز باشد. اگر بدن شما خشک شود، مایعات و الکترولیت های خود را از دست می دهد.
- تغییرات هورمونی: کمبود ترشح غده آدرنال (بیماری آدیسون) بر توانایی غدد آدرنال شما برای تولید هورمون هایی است که به حفظ تعادل سدیم، پتاسیم و آب کمک می کند، تاثیر می گذارد. سطح پایین هورمون تیروئید نیز می تواند باعث کاهش سطح این مواد در خون شود.
- مصرف مخدرهای اکستازی: مصرف این آمفتامین خطر ابتلا به هیپوناترمی را به شدت و حتی تا حالت کشنده افزایش می دهد.
عوامل خطر
عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به هیپوناترمی را در بدن افزایش دهند:
سن: بزرگسالان سالمند ممکن است عوامل موثرتری برای هیپوناترمی داشته باشند. این عوامل عبارتند از:
- تغییرات مرتبط با سن
- مصرف داروهای خاص
- احتمال بیشتر شدن بیماری های مزمن که باعث تغییر تعادل سدیم بدن می شوند.
مصرف داروهای خاص: داروهایی که باعث افزایش خطر ابتلا به هیپوناترمی می شوند عبارتند از:
- دیورتیک های تیازید
- برخی از داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد درد
علاوه بر این، اکستازی نیز ممکن است به موارد کشنده ی هیپوناترمی مرتبط باشد.
شرایطی که میزان دفع آب بدن شما را کاهش می دهند: بیماری هایی که ممکن است خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهند عبارتند از:
- بیماری کلیوی
- سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH)
- نارسایی قلبی
فعالیت های فیزیکی شدید: افرادی که در طی فعالیت های شدید بدنی مانند ماراتن شرکت می کنند و بیش از حد آب می خورند در معرض خطر ابتلا به هیپوناترمی قرار دارند.
عوارض
- در هیپوناترمی مزمن، سطح سدیم به تدریج طی ۴۸ ساعت و یا بیشتر کاهش می یابد و علائم و عوارض معمولا نسبتا متوسط هستند.
- در هیپوناترمی حاد، میزان سدیم به سرعت کاهش می یابد و منجر به اثرات بالقوه خطرناکی مانند تورم سریع مغز می شود که می تواند منجر به کما و مرگ شود.
به نظر می رسد زنان پیش از یائسگی در معرض خطر بیشتر آسیب مغزی مرتبط با هیپوناترمی هستند. این خطر ممکن است مربوط به اثر هورمون های جنسی زنان بر توانایی بدن برای متعادل کردن میزان سدیم باشد.
روش تشخیص
پزشک شما با در نظر گرفتن سابقه پزشکی و انجام یک معاینه فیزیکی فرایند تشخیص را شروع خواهد کرد. با این حال، به دلیل این که علائم و نشانه های هیپوناترمی، در بسیاری از بیماری های دیگر نیز وجود دارد، تشخیص شرایط تنها با یک معاینه فیزیکی امکان پذیر نیست. برای تایید کاهش میزان سدیم خون، پزشک احتمالا آزمایش خون و آزمایش ادرار را تجویز می کند.
روش های درمان هیپوناترمی
درمان هیپوناترمی با هدف بهبود علت زمینه، در صورت امکان، انجام می شود.
اگر به علت رژیم غذایی، مصرف دیورتیک ها و یا مصرف بیش از اندازه آب، هیپوناترمی مزمن متوسط یا شدید داشته باشید، پزشک ممکن است توصیه کند موقتا مایعات مصرف نکنید. او همچنین میزان استفاده از دیورتیک ها را برای افزایش میزان سدیم در خون مجددا تنظیم می کند.
اگر دارای هیپوناترمی شدید و حاد هستید، نیاز به درمان هایی دارید که بیشتر تهاجمی هستند. این درمان ها عبارتند از:
- مصرف مایعات داخل وریدی: پزشک ممکن است محلول سدیم IV (سرم سدیم) را برای افزایش سطح این ماده در خون شما تجویز کند.
- مصرف دارو: ممکن است داروهایی برای مدیریت علائم و نشانه های هیپوناترمی مانند سردرد، تهوع و تشنج توصیه شود.
روش های پیشگیری
اقدامات زیر ممکن است به شما در جلوگیری از هیپوناترمی کمک کند:
- درمان بیماری های مرتبط: درمان هر شرایطی که به هیپوناترمی کمک می کند، از قبیل کمبودهای غدد فوق کلیوی، می تواند به کاهش سدیم خون کمک کند.
- افزایش میزان اطلاعات: اگر بیماری دارید که خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش می دهد یا داروهای دیورتیک مصرف می کنید، از علائم و نشانه های کاهش میزان سدیم خون مطلع شوید. قبل از مصرف هر داروی جدید، همیشه با پزشک در مورد خطرات مصرف آن صحبت کنید.
- اقدامات احتیاطی را در طول فعالیت های شدید انجام دهید: ورزشکاران باید فقط به اندازه ای مایعات مصرف کنند که در طول فعالیت این میزان را از طریق عرق کردن از دست می دهند. تشنگی معیار خوبی برای اندازه گیری میزان مایعات بدن است. بنابراین کافی است که مایعات را زمانی استفاده کنید که تشنه هستید. از مصرف مایعات زیاد بدون این که احساس تشنگی کنید، خودداری نمایید.
- در طول فعالیت های شدید از نوشیدنی های ورزشی استفاده کنید: با پزشک خود در مورد جایگزینی آب با نوشیدنی های ورزشی که حاوی الکترولیت ها هستند هنگام شرکت در فعالیت های استقامتی مانند ماراتن ها و دیگر فعالیت ها مشورت کنید.
- آب را در به موقع بنوشید: آب آشامیدنی برای سلامت شما حیاتی است. پس مطمئن شوید که مایعات به اندازه کافی مصرف می کنید. اما اگر تشنه نیستید زیاد آب نخورید. رنگ ادرار معمولا بهترین علائم برای این است که نشان دهد چقدر آب نیاز دارید. اگر تشنه نباشید و ادرار شما زرد کمرنگ باشد، احتمالا به اندازه کافی آب مصرف می کنید.