نفتوکینون یا همان ویتامین K یک ویتامین محلول در چربی است. این ماده یک ترکیب ارگانیک است که دارای فرمول C10H6O2 است. می توان آن را از مشتقات نفتالین با جایگزینی دو اتم هیدروژن با دو گروه کتون به دست آورد. این ماده یک ماده کریستالی زرد است که وابسته به کوینون است و توسط اکسیداسیون نفتالین با اسید کرومیک به دست می آید.
نفتوکینون دارای بوی شبیه به بنزوکینون است. ویتامین K در آب سرد و محصولات پتروشیمی قابل حل است. این محلول در اکثر حلال های آلی قطبی وجود دارد. مشتقات نفتوکینون دارای خواص ضد باکتری و ضد تومور هستند. مشتقات ۱،۴ نفتوکینون به طور طبیعی به شکل ویتامین K خود را نشان می دهد.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت همه چیز را در مورد ویتامین K ، از انواع تا کمبود و تحقیقات علمی انجام شده بر روی آن خواهید خواند.
مرور کلی بر ویتامین K
کلمه “K” در ویتامین K از کلمه آلمان “coagulation” به معنی انعقاد می آید. انعقاد به روند لخته شدن خون اشاره دارد. ویتامین K یک گروه از ویتامین ها (K1، K2، و K3) است که باعث افزایش لخته شدن خون می شود. آنها یک کلاس از ترکیباتی هستند که حاوی ساختار نفتوکینون می باشند. ویتامین K باعث انعقاد طبیعی خون می شود و از خونریزی جلوگیری می کند.
عامل ضد خونریزی در ویتامین K و آنالوگ های مصنوعی آن، اثر خاصی بر کمبود پروترومبین دارند. این ویتامین باعث افزایش تولید پروترومبین می شود. پروترومبین پروتئین لخته شدن خون است که توسط کبد ساخته می شود. این ماده کمک می کند تا از کلسیفیکاسیون در شریان ها جلوگیری شود و خطر آسیب های استخوانی و شکستگی ها نیز کاهش پیدا کند.
انواع ویتامین K
دو نوع ویتامین K در طبیعت وجود دارد. ویتامین K1 یا فیتونادیون که در گیاه یافت می شود و ویتامین K2 یا مناکینون که توسط باکتری های متعددی تولید می شود. ویتامین K3 یا منادیون به عنوان ویتامین K طبیعی محسوب نمی شود. گروهی از ویتامین های K دارای ساختار حلقه نفتولین متیل هستند. نفتوکینون گروه عاملی است که باعث می شود ساختار عملی در تمام ویتامین های K همسان شود.
ویتامین K1
ویتامین K1 یک نوع از ویتامین های گروه K است. نام شیمیایی آن ۲-متیل-۳-فتییل-۱، ۴-نفتو کویونون می باشد. فرمول ترکیبی آن نیز C31، H46، O2 است. این مایع روشن که به رنگ زرد کهربایی است، مایع چسبناکی می باشد که بی بو یا تقریبا بی بو است. ویتامین K1 یکی از ویتامین های محلول در چربی است که در گیاهان سبز یافت می شود و به صورت مصنوعی نیز تهیه می شود. این ماده در کلروفرم محلول است، اما در آب حل نمی شود. این ماده به عنوان یک عامل پروترومبین ژنتیک مورد استفاده قرار می گیرد. ویتامین K1 به عنوان فیتونادیون نامگذاری شده است زیرا این ماده یک محصول غیرمستقیم فتوسنتز شده از برگ های گیاه است.
ویتامین K1 در سبزیجات سبز مانند موارد زیر یافت می شود:
- اسفناج
- بروکلی
- آووکادو
- جوانه بروکسل
- کلم
- گل کلم
- کیوی
- یونجه
- برخی از روغن های گیاهی
می توان آن را به صورت مصنوعی نیز ساخت. این ماده را می توان به صورت خوراکی برای درمان کمبود پروترومبین که ممکن است از داروهای ضد انعقاد ناشی شود، استفاده کرد.
ویتامین K2
ویتامین K2، که به عنوان مناکینون شناخته می شود فرمول شیمیایی ۲-متیل-۳-فازنسیل-۱، ۴-نفتو کویونون را دارد. فرمول این ترکیب معادل C41H56O2 می باشد. این ماده یک ویتامین طبیعی است که در باکتری های روده ای مختلف یافت می شود. ویتامین K2 به فعال شدن پروتئین های وابسته به ویتامین K و مسئول سلامت بافت ها و استخوان ها کمک می کند. این ماده کمک می کند تا پروتئین، استئوکالسین را برای اتصال به کلسیم که موجب تقویت استخوان ها می شود، فعال کند. این ویتامین در مواد زیر موجود است:
- کره
- تخم مرغ
- جگر گاو
- پنیر
- محصولات تخمیری
ویتامین K3
ویتامین K3 نیز به عنوان منادیون شناخته می شود و ترکیب شیمیایی ۲-متیل-۱، ۴ نفتو کویونون را دارد. فرمول این ترکیب C11H8O2 می باشد. این ماده یک پودر کریستالی زرد روشن است که در روغن های گیاهی قابل حل است. این ماده یک آنالوگ مصنوعی است که به عنوان یک پروتیامین عمل می کند. منادیون برای تولید پروترومبین و دیگر عوامل لخته شدن خون ضروری است. همچنین می تواند به تنظیم کلسیم استخوان ها کمک کند. مصرف بیش از حد ویتامین K3 می تواند باعث مشکلات جدی و حتی مرگ شود.
کمبود ویتامین K
این ویتامین و تمام ویتامین های دیگر محلول در چربی، در بافت چربی بدن انسان ذخیره می شوند. کمبود ویتامین K، در بزرگسالان سالم معمول نیست. با این حال، خطر افزایش کمبود آن در نوزادان وجود دارد. نوزادانی که شیرخوار هستند نیز در معرض خطر کمبود این ویتامین قرار دارند.
بزرگسالانی که داروهای ضد انعقادی مصرف می کنند یا افرادی که آسیب یا بیماری کبدی دارند، با خطر ابتلا به کمبود این ویتامین مواجه هستند. افراد مبتلا به فیبروز کیستیک و بیماری های التهابی روده یا کسانی که جراحی های شکمی انجام داده اند نیز ممکن است در معرض خطر کمبود باشند. افراد مبتلا به مشکلات جذب چربی در روده نیز ممکن است در معرض خطر کمبود این ویتامین قرار داشته باشند.
داروهایی که باعث کمبود می شوند
افرادی که دارای رژیم های غذایی سخت و یا اختلالات در غذا خوردن مانند بی اشتهایی یا پرخوری عصبی هستند ممکن است از کمبود ثانویه ویتامین K، رنج ببرند. بعضی از داروها نیز با کمبود این ویتامین مرتبط باشد. این داروها عبارتند از:
- سالیسیلات
- باربیتورات
- سفاماندول
ثابت شده است که مصرف بیش از حد ویتامین A و ویتامین E در صورت استفاده از ویتامین K، ممکن است با آن تداخل داشته باشند. ویتامین A ممکن است جذب ویتامین K را تحت تاثیر قرار دهد و ویتامین E می تواند آنزیم های کربوکسیل وابسته به آن را مهار کند.
در علل کمبود این ویتامین بین مردان و زنان هیچ تفاوتی وجود ندارد.
علائم کمبود این ویتامین
برخی از علائم کمبود ویتامین K در بدن عبارتند از:
- ایجاد خونریزی در بدن به راحتی
- خونریزی های دستگاه گوارش
- خونریزی بینی
- خونریزی لثه
- حضور خون در ادرار
- حضور خون در مدفوع
- دفع مدفوع سیاه
- قاعدگی غیرطبیعی طولانی یا شدید در زنان
کمبود این ویتامین در نوزاد ممکن است منجر به اختلال خونریزی به نام خونریزی کمبود ویتامین K، یا (VKDB) شود که کشنده اما قابل پیشگیری است. از آنجا که VKDB قابل پیشگیری است، متخصصان American Academy of Pediatrics توصیه می کند که به محض تولد نوزادان از تزریق ویتامین K1 یا فیتونادیون استفاده شود. شیر انسان ویتامین K کمی دارد. اما شیر خشک از این ویتامین غنی شده است.
توصیه های میزان مصرف
به دلیل وقوع خونریزی ناشی از کمبود ویتامین K در نوزادان، کمیته Committee on Nutrition of the American Academy of Pediatrics توصیه می کند که ۰٫۵ تا ۱٫۰ میلی گرم از این ویتامین پس از تولد به نوزادان تزریق شود.
ضمن این که هیئت Food and Nutrition Board of the Institute of Medicine دوزهای زیر را برای کودکان توصیه می کند:
- کودکان بین سنین ۱ تا ۳ سال ۳۰ میکروگرم در روز
- کودکان بین سنین ۴ تا ۸ سال ۵۵ میکروگرم در روز
- کودکان بین سنین ۹ تا ۱۳ سال ۶۰ میکروگرم در روز
- کودکان بالای ۱۴ الی ۱۸ سال ۷۵ میکروگرم در روز
این هیئت همچنین برای بزرگسالان نیز میزان مصرف این ویتامین را به شرح زیر اعلام کرده است:
- مردان بالغ ۱۹ ساله و بالاتر ۱۲۰ میکروگرم در روز
- زنان بالغ ۱۹ ساله و بالاتر ۹۰ میکروگرم در روز
- زنان ۱۹ ساله و بالاتر که حامله یا شیرده هستند ۹۰ میکروگرم در روز
- زنانا ۱۸ ساله و جوان تر که باردار یا شیرده هستند ۷۵ میکروگرم در روز
مسمومیت با این ویتامین
هیچ مسمومیتی ناشی از مصرف دوزهای بالا ویتامین K1 یا ویتامین K2 وجود ندارد. با این حال، ویتامین K3، که یک فرم مصنوعی از ویتامین K است می تواند سمی باشد. این ویتامین می تواند در عملکرد گلوتاتیون، که یکی از آنتی اکسیدان های طبیعی در بدن است، دخالت کند. سازمان غذا و دارو آمریکا FDA مصرف منادیون یا ویتامین K3 را در مکمل ها ممنوع کرده است. زیرا دوزهای زیاد آن می توانند واکنش های آلرژیک را به همراه داشته و باعث سممومیت کبدی، زردی و کم خونی همولیتیک شود.
منابع تامین این ویتامین
این ویتامین در بسیاری از منابع غذایی یافت می شود. منابع ویتامین K، شامل سبزیجات دارای برگ سبز مانند موارد زیر می باشد:
- کاهو
- کلم بروکلی
- جوانه بروکسل
- کلم
- کولارد سبز
- برگ شلغم
- کلم پیچ
- جعفری
- اسفناج
منابع دیگر نیز عبارتند از:
- سویا
- گوجه فرنگی
- زرده تخم مرغ
- گل کلم
- کاکائو خام
- زیتون، سویا و روغن کانولا
- لوبیا و زیتون
- غلات
- محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و کره
- بعضی از میوه ها
- جگر و گوشت
تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر آن بر روی استئوپروز
مطالعات نشان می دهد که این ویتامین ممکن است نقش بالقوه ای در تغییرات تراکم استخوان داشته باشد. در ژاپن از یک نوع ویتامین K2، به نام menatetrenon، برای درمان پوکی استخوان استفاده می شود. با این حال، این نوع درمان هنوز بحث برانگیز است. در حال حاضر محققان آمریکایی در حال مطالعه بر روی رابطه بین ویتامین K2 و سلامت استخوان می باشند.
آخرین مطالعات نشان می دهد همبستگی مثبتی بین مصرف ویتامین K و پوکی استخوان وجود دارد. افرادی که از داروی ضد انعقاد وارفارین استفاده می کنند ممکن است نیاز به مصرف ویتامین K اضافی داشته باشند. وارفارین مانع از بازیافت این ویتامین می شود و سطح موجود آن را در بدن کاهش می دهد. این فرایند می تواند منجر به ضعف و شکنندگی استخوان ها شود.
تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر آن بر روی بیماری های قلبی عروقی
مطالعات جدید نشان می دهد که این ویتامین در سلامت قلب و عروق نقش مهمی ایفا می کند. ویتامین K2 برای فعال شدن پروتئین ماتریکس (پروتئینی که کلسیفیکاسیون عروقی را مهار می کند) مفید است. هنگامی که به میزان کافی ویتامین K2 در بدن وجود دارد، می تواند باعث جلوگیری از ایجاد کلسیم در عروق خونی که در ایجاد بیماری های قلبی عروقی موثر است، شود.
بیمارانی که وارفارین را برای جلوگیری از لخته شدن خون و سکته قلبی و مغزی استفاده می کنند، ممکن است نیاز به استفاده از مکمل این ویتامین داشته باشند.
تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر آن بر روی آلزایمر
تحقیقات همچنین نشان داده اند که این ویتامین می تواند آسیب های عصبی را کاهش دهد. بنابراین استفاده از مکمل آن برای بیماران آلزایمری ممکن است مفید باشد. با این حال، برای مشخص کردن جزئیات این ادعا، تحقیقات بیشتری لازم است.
تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر آن بر روی سرطان
شواهد علمی و تحقیقاتی از مصرف این ویتامین برای پیشگیری یا درمان سرطان حمایت نمی کنند. با این حال، یک کارآزمایی بالینی کوچک نشان داده است که یک ترکیب از ویتامین K2 ممکن است به کاهش عود سرطان کبد پس از جراحی کمک کند.
برخی مطالعات ادعا می کنند که مصرف کم این ویتامین ممکن است خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان را افزایش دهد. یک مطالعه منتشر شده در سال ۲۰۰۸ در European نشان داد مردانی که از این ویتامین کمتر استفاده می کنند، در مقایسه با مردانی که این ویتامین را به بدن می رسانند، با خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان پروستات مواجه هستند. مطالعه انجام شده توسط محققان ژاپنی نشان می دهد که ویتامین K، ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را در زنان مبتلا به سیروز کبدی کاهش دهد.
مزایای بالقوه
بعضی از متخصصان طب جایگزین از ویتامین K3 به عنوان مکمل ضد سرطان استفاده می کنند و برخی دیگر ادعا می کنند که مصرف دوزهای بالا ویتامین K3 و ویتامین C می تواند رشد تومور را مهار کند. با این حال، هیچ شواهد علمی برای حمایت از این ادعا وجود ندارد.
برخی مطالعات بر روی موش ها نشان داده اند که ویتامین K می تواند رشد سلول های سرطانی را کند کند. تحقیقات بالینی بیشتر باید بر روی انسان انجام گیرد تا نقش ویتامین K در سرطان تعیین شود.
استفاده های دیگر از ویتامین K
ویتامین K، اگر به طور موضعی استفاده شود، ممکن است فواید زیر را داشته باشد:
- کاهش کبودی پس از عمل
- بهبود زخم
- بهبود قرمزی ناشی از پاره شدن رگ های خونی
- روزاسه
- سوزش پوست ناشی از سوختگی و آفتاب سوختگی
- درمان سیاهی زیر چشم
- محو شدن رنگ دانه ها پوست