کابوس شبانه یا وحشت خواب به بخشی از خواب گفته می شود که در آن فرد در حالی که خواب است جیغ می کشد و دچار وحشت و ترس شدیدی می شود. این کابوس ها معمولا همراه با راه رفتن در خواب ایجاد می شود. کابوس یک رویداد غیر ارادی است که به عنوان یک اختلال روانی در نظر گرفته شده و جژء یکی از نابهنجاری های خواب محسوب می شود.
اگر چه وحشت در خواب در کودکان شایع تر است اما بزرگسالان و حتی گاهی سالمندان نیز در خواب کابوس می بینند. اپیزود وحشت در خواب معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد. اما گاهی نیز زمانش طولانی تر از حد نرمال می شود.
کابوس شبانه نسبتا نادر است و تنها درصد کمی از کودکان را بین سنین ۴ تا ۱۲ است و درصدی کمی از بزرگسالان بالاتر از ۱۸ سال را تحت تاثیر قرار می دهد. با وجود ترس زیادی که در خواب برای فرد ایجاد می شود، اما وحشت های شبانه معمولا جای نگرانی ندارد.
اکثر کودکانی که در کودکی دچار چنین حالتی در خواب می شوند، در بزرگسالی کم کم بهبود پیدا می کنند. معمولا تنها دلیلی که پزشکان معتقدند به آن خاطر باید کابوس شبانه را درمان کرد، عدم خواب کافی و با کیفیت در طول شب است. خواب ناکافی به خصوص برای کودکان خطراتی از جمله کند شدن رشد را به همراه دارد.
در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت به طور مفصل در مورد علائم، علل، عوامل خطر، عوارض، تشخیص و روش های درمان کابوس شبانه صحبت خواهیم کرد.
علائم کابوس شبانه
متخصصان معتقدند که وحشت در خواب با کابوس متفاوت است. کسی که کابوس می بیند، ممکن است بعد از بیدار شدن از خواب، بخش هایی از چیزی که دیده است را به خاطر بیاورد. اما افرادی که وحشت در خواب دارند تنها در خواب از وقایع می ترسند و بعد از بیدار شدن از خواب معمولا چیزی را به خاطر نمی آورند.
کودکانی که به کابوس مبتلا می شوند معمولا هیچ چیزی را در صبح به یاد نمی آورند. اما بزرگسالان ممکن است از کابوس خود چیزهایی را به خاطر بیاورند. کابوس به طور کلی در نیمه دوم شب رخ می دهد. در حالی که وحشت خواب در نیمه اول شب رخ خواهد داد.
در طول وحشت خواب و کابوس، فرد ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- نشستن در رختخواب
- جیغ زدن یا فریاد کشیدن
- پا زدن و تکان دادن بدن
- تعریق، تنفس شدید و تپش قلب
- این فرد سخت بیدار می شود و در زمان بیداری سراسیمه است.
- تسلی ناپذیری
- خیره ماندن چشم
- بلند شدن از تخت و حرکت به طرفین
- انجام رفتارهای پرخاشگرانه (این علامت بیشتر در بزرگسالان شایع است)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
کابوس های گاه به گاه معمولا دلیلی برای نگرانی ندارد. اما اگر کابوس های فرزندتان یا خودتان شرایط زیر را دارد بهتر است با یک متخصص مشورت کنید:
- مکرر رخ می دهند
- به طور معمول مخل خواب می شود یا خواب را از دیگر اعضای خانواده دریغ می کند.
- ترس از خوابیدن و رفتن به رختخواب ایجاد می شود.
- منجر به بروز رفتارهای خطرناک یا آسیب زننده می شود.
- به نظر می رسد که کابوس ها از الگوی یکسان پیروی می کنند.
- حتی در سال های نوجوانی و یا شروع بزرگسالی نیز این کابوس ها ادامه داشته باشد.
علت ایجاد کابوس شبانه
عوامل مختلفی می توانند به کابوس های شبانه منجر شوند. این علل عبارتند از:
- محرومیت از خواب و خستگی شدید
- استرس
- تب (بیشتر در کودکان شایع است)
- خواب در محیط نا آشنا
- روشن بودن چراغ یا وجود سر و صدا
- پر شدن بیش از حد مثانه
وحشت خواب گاهی با شرایط زمینه ای که بر روی خواب تاثیر می گذارند مرتبط است. این اختلالات عبارتند از:
- اختلال تنفس خواب: گروهی از اختلالات هستند که در طول خواب و با الگوهای غیر طبیعی تنفسی ایجاد می شوند. رایج ترین این اختلالات آپنه انسدادی خواب است.
- سندرم پاهای بی قرار
- میگرن
- آسیب به سر
- برخی از داروها
عوامل خطر و عوارض کابوس شبانه
دیدن کابوس و یا داشتن وحشت در خواب معمولا ارثی است. برخی از بزرگسالان که وحشت از خواب دارند ممکن است سابقه بیماری های روانی مانند افسردگی یا اضطراب را نیز داشته باشند. اگر چه بسیاری از این افراد نیز از سلامت روان برخوردار هستند.
برخی از عوارض که ممکن است به دلیل تجربه وحشت خواب ایجاد شوند عبارتند از:
- خواب آلودگی مفرط در طول روز، که می تواند به ایجاد مشکلاتی در مدرسه یا محل کار منجر شود و یا انجام فعالیت های روزمره را مختل کند.
- اختلال در خواب اعضای خانواده
- ترس بیش از حد از کابوس شبانه
- وارد کردن آسیب به خود یا دیگران
تست ها و روش های تشخیص کابوس شبانه
این اختلال معمولا با شرح حال و شرح علائم بیمار، توسط پزشک قابل تشخیص است. ضمن این که گاهی برای تشخیص شرایطی که ممکن است به کابوس شبانه کمک کند، از معاینه فیزیکی و روانی نیز استفاده می شود. اگر تشخیص امکان پذیر نباشد، و یا پزشک به اختلالات تنفسی یا مخل خواب مشکوک باشد، آزمایش مطالعه خواب را ممکن است توصیه کند.
مطالعه خواب
مطالعه خواب یا همان پلی سومنوگرافی آزمونی است که برای تشخیص اختلالات زمینه ای خواب، مانند آپنه انسدادی خواب، که ممکن است باعث ایجاد کابوس شوند، استفاده می شود. برای شرکت در پلی سومنوگرافی، باید بیمار شب را در یک آزمایشگاه خواب سپری کند.
در طول آزمون، حسگرهایی بر روی سر و بدن برای ضبط امواج مغز، سطح اکسیژن خون، ضربان قلب، تنفس، حرکات چشم و یا حرکات پا نصب می شود. دوربین فیلمبرداری نیز خواب بیمار را ضبط می کند. سپس اطلاعات حاصله از هر کدام از ابزارهای به کاربرده شده برای تعیین علت کابوس دیدن در شب مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
درمان کابوس شبانه
به ندرت پیش می آید که وحشت خواب نیاز به درمان داشته باشد. معمولا درمان کابوس در کودکان نیاز به زمان دارد. تنها کاری که شما باید انجام دهید این است که مراقب باشید آسیبی به او وارد نشود. برای مراقبت بیشتر گام ها زیر را انجام دهید:
- زمانی که فرزندتان بدنش را حرکت می دهد باید سعی کنید حرکات او را مهار کنید.
- اگر بیدار شد بسیار آهسته با او صحبت کنید.
- هرگز کودک را تکان ندهید و با فریاد با او صحبت نکنید. این کار باعث می شود شرایط بدتر شود.
با انجام این اقدامات کم کم کابوس تمام می شود. اگر وحشت خواب باعث ایجاد اختلال قابل توجه و یا مشکل در عملکردهای طول روز می شود و یا به قدری خطرناک است که ایمنی بدن به خطر می افتد، باید به فکر درمان آن باشید. در این شرایط گزینه های درمانی عبارتند از:
- درمان بیماری زمینه ای: اگر وحشت خواب با یک بیماری زمینه ای فیزیکی و یا روانی و یا اختلالات دیگر خواب مانند آپنه انسدادی خواب ایجاد شده است، درمان مشکل اساسی، می تواند کابوس را نیز از بین ببرد.
- بهبود عادات خواب: درمان و حل مسائلی از جمله کم خوابی ممکن است به کاهش بروز وحشت خواب کمک کند.
- کاهش استرس: اگر به نظر برسد که بیمار به دلیل استرس یا اضطراب به وحشت خواب مبتلا می شود، مراجعه به مشاور و درمان این اختلالات موجب می شود که کم کم بروز کابوس کمتر شود. برای کاهش استرس از درمان های زیر استفاده می شود:
- درمان شناختی رفتاری
- هیپنوتیزم
- بیوفیدبک
- آرامش درمانی
- دارو: دارو به ندرت برای درمان کابوس شبانه تجویز می شود. پزشکان به خصوص برای کودکان مصرف دارو را جهت کاهش وحشت خواب توصیه نمی کنند. اما اگر لازم باشد که دارو مصرف شود، بنزودیازپین ها ممکن است موثر باشند.
روش های درمان خانگی کابوس شبانه
اگر وحشت خواب شما یا یکی از اعضای خانواده شما را آزار می دهد بهتر است برای کنترل آن از شیوه های زیر استفاده کنید:
محیط را امن نگه دارید: برای جلوگیری از آسیب اقدامات زیر را انجام دهید:
- تمام پنجره ها و درهای بیرونی را شب ها قفل کنید.
- اگر سیم یا برقی در مسیر راه رو ها و پله ها وجود دارد آن ها را جمع کنید تا خطر برق گرفتگی کم شود.
- بهتر است از تختخواب تاشو استفاده نکنید.
- اشیاء تیز و یا شکننده را دور از دسترس قرار دهید.
بیشتر بخوابید: خستگی می تواند به وحشت خواب کمک کند. اگر از خواب محروم هستند، سعی کنید قبل از انجام هر اقدامی برنامه خواب خود را منظم کنید. گاهی اوقات یک چرت کوتاه در طول روز می تواند انرژی زیادی به بدن بدهد.
خود را قبل از خواب آرام کنید: قبل از این که بخوابید سعی کنید از فعالیت های آرام بخش مانند
- خواندن کتاب
- انجام پازل
- حمام کردن با آب گرم
- انجام مدیتیشن
- تمرینات تمدد اعصاب
ممکن است در بهبود خواب شما تاثیر زیادی داشته باشند.
استرس را مهار کنید: شناسایی چیزهایی که موجب ایجاد استرس شده و ذهنتان را مغشوش می کنند، برای کاهش استرس بسیار مفید است. اگر تصور می کنید که مضطرب هستید، حتما در مورد آن چه شما را آزار می دهد با مشاور صحبت کنید. اگر فرزندتان به این حالت دچار می شود، با او بیشتر وقت بگذرانید.
الگوهای کابوس را یادداشت کنید: بهتر است یک دفترچه یادداشت تهیه کرده و الگو های کابوس فرزندتان را در آن یادداشت کنید. بهتر از فعالیت های روزانه، غذاهای مصرفی و نگرانی های معمول طول روز را نیز به خاطر داشته باشید. به این ترتیب خواهید فهمید که چه چیزی باعث بروز کابوس در فرزندتان می شود. ضمن این که با این کار شما می توانید قبل از این که فرزندتان به قسمت وحشت خوابش وارد شود او را بیدار کنید. بعد از بیدار کردن او بهتر از ۵ دقیقه صبر کرده و مجددا او را بخوابانید.
به خاطر داشته باشید که کابوس شبانه معمولا یک بیماری جدی نیست و با گذشت زمان کمتر می شود.