بیس فسفونات ها داروهایی هستند که سرعت آسیب استخوانی را کم کرده یا از آن جلوگیری می کنند. آن ها همچنین میزان کلسیم در خون را نیز کاهش می دهند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد ۳ موضوع بیس فسفونات و درمان سرطان، عملکرد این دارو ها و عوارض ناشی از آن ها صحبت خواهیم کرد.
برخی از انواع سرطان می توانند درد و ضعف در استخوان ها ایجاد کنند. این نوع از سرطان ها اغلب در قسمت دیگری از بدن شروع شده و به استخوان (سرطان استخوان ثانویه) سرایت می کنند. میلوم، سرطان پستان، سرطان پروستات و سرطان ریه از جمله مهمترین سرطان های هستند که بر روی استخوان تاثیر می گذارند. بعضی از روش های درمان سرطان مانند شیمی درمانی و هورمون درمانی، نیز می توانند به روند ضعیف شدن استخوان ها کمک کنند. شاید شنیده باشید که در این شرایط بیس فسفونات ها می توانند به سخت شدن استخوان ها یا تقویت آن ها کمک کنند.
در این حالت بیس فسفونات ها ممکن است به شما در رسیدن به اهداف زیر کمک کنند:
- پیشگیری یا کنترل نازک شدن استخوان (استئوپروز)
- کاهش خطر ابتلا به شکستگی استخوان
- کاهش سطح کلسیم در خون
- کاهش درد
درمان به کمک این داروها می توانند از شیوع سرطان به استخوان در برخی از افراد جلوگیری کند. برخی از مطالعات نیز نشان داده اند که این داروها می توانند موجب افزایش طول عمر در افراد مبتلا به میلوم، سرطان پستان و سرطان پروستات ثانویه شوند.
انواع بیس فسفونات ها
چندین نوع مختلف از بیس فسفوناتها به شرح زیر وجود دارد:
- پامیدرونات دی سدیم
- ایباندرونیک اسید و یا ایباندرونات
- کلودرونات سدیم
- زولدرونیک اسید
تا به حال پژوهش های بسیاری در مورد مصرف این داروها و تاثیر آن بر روی سرطان پستان ثانویه، سرطان پروستات ثانویه و میلوم انجام شده است. نوع بیس فسفونات مصرفی، با توجه به نوع سرطان توسط پزشک تجویز می شود.
کارکرد این دارو در بدن
برای درک چگونگی تاثیر بیس فسفوناتها در بدن باید در مورد فعالیت های طبیعی استخوان و چگونگی تاثیر سرطان بر روی استخوان اطلاعاتی را کسب کنید.
فعالیت طبیعی استخوان
استخوان های شما از بافت زنده ساخته شده، و به طور مداوم در حال تغییر است. برای تامین سلامت استخوان ها، سلول های تخصصی استخوان باید به طور مداوم تجزیه شده و سپس بافت سالم جایگزین آن شود. این سلول های تخصصی استخوان عبارتند از:
- استئوکلاست ها که استخوان های قدیمی را تجزیه می کنند.
- استئوبلاست ها که در ساخت استخوان جدید نقش دارند.
این فرآیند بازسازی استخوان نام دارد. تعادل خوب و مناسب بین میزان تجزیه و رشد مجدد استخوان می تواند سلامت و قوای استخوان ها را تضمین کند.
تاثیر سرطان بر روی استخوان
میلوما و سرطان های ثانویه استخوان می توانند به استخوان گسترش یافته و رشد آن ها را با اختلال مواجه کنند. سلول های سرطانی که به استخوان گسترش یافته اند پروتئینی آزاد می کنند که در روند طبیعی شکل دادن به استخوان ها تداخل ایجاد می کند. این پروتئین سیتوکین ها و فاکتورهای رشد هستند.
این پروتئین موجب می شود که سطح فعالیت سلول ها تجزیه کننده استخوان (استئوکلاست) افزایش یابد. بنابراین استخوان سریع تر از زمان بازسازی خود از بین می رود. این به این معنی است که استخوان ها به مرور زمان ضعیف تر و نازک تر می شوند. این ضعف باعث ایجاد علائم زیر خواهد شد:
- درد در استخوان مبتلا
- افزایش کلسیم در خون
- افزایش خطر ابتلا به شکستگی
کلسیم به طور طبیعی در استخوان ذخیره می شود. در طی این روند به دلیل تجزیه سلول های تخصصی استخوان (استئوکلاست ها) کلسیم بیش از حد در بدن آزاد شده و وارد خون می شود. افزایش میزان کلسیم در خون هایپرکلسمی نامیده می شود. علائم هایپرکلسمی عبارتند از:
- احساس تشنگی
- یبوست
- احساس بیماری
- احساس کسالت
کارکرد بیس فسفونات ها
بیس فسفونات ها حجم استخوان ها را افزایش می دهند. داروهای بیس فسفونات با مهار کردن سلول های استئوکلاست، فعالیت آن ها را آهسته کرده و روند تجزیه استخوان را کاهش می دهند. همان طور که در بالا اشاره کردیم این داروها در انواع مختلفی در بازار وجود دارد که هر کدام نیز از نظر کارکرد کمی با یکدیگر متفاوت هستند. به طوری که پزشکان هنوز هم در حال یادگیری بیشتر در مورد روش دقیق کارکرد بیس فسفوناتها هستند.
اما به طور کلی وظایف این داروها عبارتند از:
- تداخل در شکل گیری استئوکلاست
- درست کردن روند تخریبی استئوکلاست یا مرگ زودرس آن ها
- تغییر سیگنالینگ بین استئوکلاست ها و استئوبلاست ها
- ایجاد یک مانع بین استخوان و استئوکلاست
محققان دریافته اند که بیس فسفوناتها می توانند سرعت پیشرفت سرطان میلوم و سرطان ثانویه استخوان را در برخی از افراد کاهش داده و یا از ایجاد این نوع از سرطان ها جلوگیری کنند. محققان بر اثر آزمایشات مختلف حدس می زنند که سلول های سرطانی به محیطی که استخوان ها در آن تجزیه شده اند، جلب می شوند. محققان امیدوارند که با توقف این روند بتوانند از رشد سرطان جلوگیری کرده و به کاهش آسیب استخوانی کمک کنند.
عوارض جانبی عمومی بیس فسفونات ها
خوشبختانه معمولا این داروها عوارض جانبی ندارند. اگر هم فردی با مصرف آن ها عوارض داشته باشد شدت آن کم و تقریبا خفیف است. با توجه به این که عوارض جانبی هر دارویی در افراد مختلف متفاوت است، ممکن است یکی یا ترکیبی از چند عارضه زیر در بدن وجود داشته باشد:
علائم تب و آنفولانزا
هنگامی که از بیس فسفوناتها به عنوان قطره (تزریق) استفاده می شود، این عارضه شایع است. این عارضه معمولا چند ساعت طول می کشد و مصرف پاراستامول به بهبود آن کمک می کند.
سطوح پایین کلسیم در خون
برای اطمینان از میزان مناسب کلسیم و دیگر مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم در بدن آزمایش خون لازم است.
درد استخوان و مفاصل
با استفاده از یک مسکن خفیف مانند پاراستامول (استامینوفن) می توانید درد را کنترل کنید.
تغییرات در اجابت مزاج
یبوست یا اسهال معمولا چند روز بعد از مصرف این داروها ادامه دارد. در این حالت باید روزانه بین ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید.
خستگی و سطح انرژی پایین
این عارضه ممکن است با مصرف برخی از انواع بیس فسفوناتها رخ دهد اما معمولا خفیف است.
احساس بیماری
این حس نیز معمولا خفیف است و پس از چند روز بهتر می شود.
تغییرات در کلیه ها
برای اطمینان از کارکرد درست کلیه ها باید آزمایش خون بدهید.
التهاب مری
این عارضه معمولا با مصرف قرص های این دارو ایجاد می شود. اگر همراه با مشکلاتی مری دچار علائم جدیدی مانند درد یا مشکل در بلع شده اید حتما با پزشک مشورت کنید.
تغییر در استخوان فک (استئونکروز)
این یک عارضه جانبی نادر است و معمولا زمانی رخ می دهد که از این دارو بیش از یک سال استفاده کرده اید.
نکات مهم در مورد بیس فسفونات ها
- حتما این داروها را طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید.
- قرص یا کپسول را با معده خالی بخورید. وگرنه به خوبی جذب نمی شوند. بعد از خوردن دارو نیز حداقل باید یک ساعت صبر کرده و چیزی نخورید.
- زمانی که از این داروها استفاده می کنید مقدار زیادی آب بنوشید. این کار باعث محافظت از کلیه ها می شود.
- بیس فسفوناتها می توانند با داروهای دیگری که مصرف می کنید تداخل داشته باشند. برخی از مسکن ها مانند داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs) و آنتی بیوتیک ها با این دارو تداخل دارند. قبل از مصرف هر گونه دارو جدید با دکتر یا داروساز خود مشورت کنید.
- بیس فسفوناتها می توانند به جنین در حال رشد آسیب برسانند. پس زمانی که از این داروها استفاده می کنید روش های پیشگیری از بارداری را فراموش نکنید.