کمبود ACTH به علت کاهش یا عدم تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) توسط غده هیپوفیز ایجاد می شود. کاهش غلظت ACTH در خون منجر به کاهش ترشح هورمون های آدرنال می شود. این عامل نیز منجر به نارسایی آدرنال (Hypoadrenalism) خواهد شد. نارسایی آدرنال نیز علائم زیر را دارد:
- کاهش وزن
- فقدان اشتها (بی اشتهایی)
- ضعف
- تهوع
- استفراغ
- فشار خون پایین (افت فشار خون)
از آنجا که این علائم عمومی هستند، تشخیص کمبود ACTH گاهی اوقات به تأخیر می افتد یا به طور کامل تشخیص داده نمی شود. به همین دلیل، برخی پزشکان معتقدند که این اختلال در حال حاضر شایع تر از گذشته است.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت بیشتر در مورد علائم، علل، روش های تشخیص و روش های درمان کمبود ACTH با شما صحبت خواهیم کرد.
علائم و نشانه های کمبود ACTH
کمبود ACTH می تواند یا مادرزادی باشد یا اکتسابی. ظهور این بیماری از نظر کمبود گلوکوکورتیکوئید قابل تشخیص نیست. مهمترین علائم کمبود ACTH عبارتند از:
- کاهش وزن
- بی اشتهایی
- ضعف عضلانی
- تهوع و استفراغ
- فشار خون پایین (هیپوتانسیون)
کاهش سطح قند خون و هیپوناترمی (کاهش سطح سدیم خون) نیز ممکن است رخ دهد؛ با این حال، سطح پتاسیم خون معمولا طبیعی است. هورمون ACTH ترشح شده از هیپوفیز ممکن است در آزمایش خون غیر قابل کشف باشد و سطح هورمون آدرنال کورتیزول به صورت غیر طبیعی کم نشان داده شود. غلظت ۱۷ هیدروکسی کورتیکواستروئیدها و ۱۷ کتستروئیدی که از قشر آدرنال تولید می شوند، در ادرار نیز غیر طبیعی هستند. برخی هورمون های آدرنال که در این بیماری کاهش می یابند پیش سازهای هورمون های جنسی مردانه هستند و به عنوان “پیش آندروژن” شناخته می شوند.
اگرچه مردان مبتلا به این اختلال معمولا الگوی موی طبیعی دارند، اما زنان مبتلا ممکن است در ناحیه تناسلی و زیر بغل موی کمی داشته باشند. در مقایسه با بیماری آدیسون، رنگ پوست معمولا طبیعی است. علائم عاطفی کمبود ACTH نیز ممکن است از افسردگی تا روانپریشی متفاوت باشد.
علل کمبود ACTH
علت دقیق کمبود ACTH هنوز معلوم نیست. نقص در هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز مغز ممکن است باعث ایجاد این کمبود شود. همچنین، یک شکل مادرزادی از کمبود ACTH وجود دارد که به جهش های ژن T-box 19(به عنوان TPIT نیز شناخته می شود) در بازوی طولانی کروموزوم ۱ (۱q23-q24) مربوط می باشد. ژن آزاد سازی هورمون کورتیکوتروپین (CRH) در بازوی طولانی کروموزوم هشت (۸q13) نیز می تواند علت کمبود ACTH باشد. تصور می شود الگوی ارثی این بیماری اتوزومی مغلوب است.
کروموزوم های موجود در هسته سلول های انسان، اطلاعات ژنتیکی را در بدن هر فرد حمل می کنند. سلول های بدن انسان معمولا ۴۶ کروموزوم دارند. جفت کروموزوم های انسانی از ۱ تا ۲۲ می باشند و کروموزوم های جنس X و Y نامیده می شوند. مردان دارای یک کروموزوم X و یک Y هستند و زن ها دو کروموزوم X دارند. هر کروموزوم دارای بازوی کوتاهی است که “p” نامیده می شود و بازوی طولانی با علامت “q” تعیین می شود. کروموزوم ها به چند گروهی تقسیم می شوند که دارای شماره هستند. به عنوان مثال، کروموزوم ۱q23-q24 به یک منطقه در بازوی طولانی کروموزوم ۱ بین باند ۲۳ و ۲۴ اشاره می کند. به طور مشابه کروموزوم ۸q13 به گروه شماره ۱۳ در بازوی طولانی کروموزوم ۸ اشاره می کند. باند های شماره گذاری شده محل هزاران ژن موجود در هر کروموزوم است.
شانس انتقال بیماری به نوزاد
بیماری های ژنتیکی توسط ترکیبی از ژن ها که یک صفت خاص را تشکیل داده و بر روی کروموزوم دریافت شده از پدر و مادر قرار دارند، تعیین می شوند.
اختلالات ژنتیکی پس از زایمان زمانی اتفاق می افتد که یک فرد همان ژن غیر طبیعی را برای همان صفات مشخص، از هر یک از والدین به ارث می برد. اگر یک فرد یک ژن طبیعی و یک ژن این بیماری را از والدین خود دریافت کند، تنها حامل بیماری است و معمولا علائمی را نشان نمی دهد.
خطر ابتلا انتقال ژن های این بیماری از دو والد حامل هر هر حاملگی ۲۵٪ است. خطر حامل شدن کودک با وجود یک حامل مانند پدر و مادر در هر حاملگی ۵۰٪ است. شانس کودک برای دریافت ژن های نرمال از هر دو والدین و داشتن ژنتیکی طبیعی برای این ویژگی خاص ۲۵٪ است. این خطر برای مردان و زنان یکسان است.
همه افراد دارای ۴-۵ ژن غیر طبیعی هستند. والدین که یکی از بستگان نزدیکشان دارای این بیماری است، نسبت به والدین سالم که هر دو دارای همان ژن غیر طبیعی هستند، با خطر بیشتری مواجه بوده و همین موضوع باعث افزایش خطر ابتلا به اختلالات ژنتیکی در کودکان می شود.
اختلالات ژنتیکی غالب زمانی رخ می دهند که تنها یک نسخه از یک ژن غیر طبیعی برای ظهور بیماری ضروری است. ژن غیر طبیعی ممکن است از هر دو والد به ارث برده شود یا می تواند یک جهش جدید (تغییر ژن) در فرد مبتلا و به صورت اکتسابی رخ دهد. خطر انتقال ژن غیرطبیعی از والدین آسیب دیده به فرزندان، در هر بارداری صرف نظر از جنسیت جنین، ۵۰ درصد می باشد.
جمعیت متاثر شده از این کمبود
علائم کمبود ACTH اغلب در بزرگسالان رخ می دهد، اما این اختلال ممکن است در دوران کودکی نیز تشخیص داده شود. شیوع این اختلال در مردان و زنان برابر است.
اختلالات مرتبط با کمبود ACTH
علائم اختلالات زیر ممکن است شبیه به کمبود ACTH باشند. مقایسه این بیماری های با هم ممکن است برای تشخیص افتراقی مفید باشد:
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH)
یک گروه از اختلالات ناشی از سنتز ناقص هورمون های کورتیکواستروئید غدد فوق کلیوی می باشد. در این بیماری غدد فوق کلیوی بزرگ می شوند. در انواع خاصی از CAH، غده آدرنال مقدار زیادی از هورمون های جنسی مردانه (پیش آندروژن) را در بیماران مرد و زن تولید می کند. اندام تناسلی خارجی برخی از زنان مبتلا به این اختلال به شکل خاصی در می آید. عدم وجود گلوکوکورتیکوئیدها، به ویژه کورتیزول، سبب بروز انواع مشکلات در متابولیسم می شود. کمبود مینرالوکورتیکوئیدها، به ویژه آلدوسترون، باعث عدم تعادل نمک و آب در بدن می شود که ممکن است کشنده باشد.
بیماری آدیسون
بیماری آدیسون که به نام نارسایی اولیه آدرنال نیز شناخته می شود معمولا مادرزادی نیست و در مراحل بعدی زندگی ایجاد می شود. این بیماری با کاهش مزمن آدرنوکورتیکال مشخص می شود. کمبود حاصل از گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها باعث ایجاد علائم زیر می شود:
- ضعف
- مقاومت کم به استرس های فیزیولوژیکی
- اختلالات متابولیک
- نارسایی گردش خون
بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری آدیسون میزان کورتیکوستروئید کافی برای انجام کارکرد کافی در شرایط عادی بدن را دارند. با این حال، حتی استرس فیزیولوژیکی خفیف، می تواند بحران ادیسونی را تشکیل دهد که شامل اختلال در گردش خون و مرگ ناگهانی است. با جایگزینی هورمون های ضروری آدرنال، بیماران مبتلا به بیماری ادیسون می توانند یک زندگی عادی را تجربه کنند.
نارسایی آدرنال
نارسایی شدید آدرنال ناشی از تولید یا انتشار ناکافی هورمون ACTH از غده هیپوفیز است. این بیماری ممکن است ناشی از درمان طولانی مدت با داروهای کورتیکواستروئید باشد. تولید ACTH تا چند ماه پس از اتمام درمان نیز به حالت عادی باز نمی گردد. تومورهای سیستم عصبی مرکزی که بر غده هیپوفیز تاثیر می گذارند، بیماری گرانولوماتوز و کم کاری هیپوفیز پس از زایمان به علت نکروز هیپوفیز (سندرم شیهان) نیز ممکن است سبب نارسایی بیش از حد آدرنال شود.
روش های تشخیص کمبود ACTH
هنگامی که پزشک به کمبود ACTH مشکوک می شود، نمونه ای از خون را برای تجزیه و تحلیل، به ویژه بررسی سطح کورتیزول در خون به آزمایشگاه می فرستد. کورتیزول نام یکی از هورمون های تولید شده توسط قسمت بیرونی (کورتکس) غدد فوق کلیوی است. اگر غلظت کورتیزول کم باشد، به طور معمول غلظت پایین ACTH را نشان می دهد. در موارد خاص، آزمایش تحریک ACTH نیز ممکن است تجویز شود.
درمان های استاندارد کمبود ACTH
درمان جایگزینی هورمون با کورتیزول درمان انتخابی و خط اول برای این اختلال است. با چنین درمانی، بیماران می توانند یک زندگی عادی و طبیعی داشته باشد.