کم خونی فقر آهن یک بیماری شایع است که در صورت افزایش آهن در بدن به راحتی درمان می شود. سطح پایین آهن معمولا به علت خونریزی، رژیم غذایی نامناسب یا عدم توانایی جذب کافی آهن از غذاها ایجاد می شود.
با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا با علل، عوامل خطر، نشانه ها، تشخیص و روش های درمان کم خونی فقر آهن آشنا شوید.
چه عواملی باعث کم خونی فقر آهن می شوند؟
نبود آهن در بدن موجب ایجاد کم خونی فقر آهن می شود. کمبود آهن معمولا به علت خونریزی، رژیم غذایی نامناسب یا عدم توانایی بدن برای جذب کافی آهن از غذاها ایجاد می شود.
خونریزی
هنگامی که در بدن خونریزی وجود دارد، آهن از دست می رود. اگر آهن به اندازه کافی در بدن شما ذخیره نشده باشد، به معنی آن است کم خونی کمبود آهن وجود دارد. در زنان، دوره های قاعدگی طولانی یا سنگین یا خونریزی فیبروئید در رحم ممکن است باعث کاهش سطح آهن شود. خونریزی که در طول زایمان اتفاق می افتد نیز یکی دیگر از علت های کمبود آهن در زنان است.
خونریزی داخلی (خونریزی داخل بدن) نیز ممکن است منجر به کم خونی فقدان آهن شود. این نوع از خونریزی همیشه آشکار نیست و ممکن است به آرامی رخ دهد. برخی از علل خونریزی داخلی عبارتند از:
- خونریزی زخم، پولیپ روده بزرگ یا سرطان کولون
- استفاده منظم از آسپرین یا سایر داروهای ضد درد، مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (به عنوان مثال، ایبوپروفن و ناپروکسن)
- خونریزی دستگاه ادراری
- خونریزی ناشی از آسیب های شدید، جراحی یا خونریزی های مکرر که می تواند باعث کم خونی فقدان آهن شود.
رژیم غذایی نامناسب
بهترین منابع آهن عبارتند از:
- گوشت
- مرغ
- ماهی
- غذاهای غنی شده با آهن (غذاهای حاوی آهن)
اگر این غذاها را به طور منظم مصرف نکنید یا اگر مکمل آهن مصرف نکنید، احتمال کمبود آهن در شما وجود دارد. گیاه خواران می توانند به اندازه کافی آهن را در صورت مصرف غذاهای مناسب دریافت کنند. به عنوان مثال، غذاهای گیاهی غنی از آهن عبارتند از:
- نان و غلات غنی شده با آهن
- لوبیا
- توفو
- میوه های خشک
- اسفناج
- سبزیجات دارای برگ سبز تیره
در بعضی از مراحل زندگی، مانند حاملگی و دوران کودکی، ممکن است سخت باشد که آهن را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کنید. این به این دلیل است که در این زمان فرایند رشد نیاز به آهن را در بدن افزایش می دهد.
ناتوانی در جذب آهن به اندازه کافی
حتی اگر به اندازه کافی آهن مصرف کنید، باز هم بدن شما ممکن است قادر به جذب آن نباشد. این عدم جذب می تواند در شرایط زیر رخ دهد:
- انجام جراحی روده (مانند بای پس معده)
- بیماری های روده (مانند بیماری کرون یا بیماری سلیاک)
داروهای تجویزی که اسید را در معده کاهش می دهند نیز می توانند جذب آهن را مختل کنند.
چه کسی در معرض خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن است؟
نوزادان و کودکان خردسال
نوزادان و کودکان خردسال برای رشد نیاز به آهن زیاد دارند. آهنی که در بدن نوزادان ذخیره شده است، در ۴ تا ۶ ماه اول عمرشان استفاده می شود.
نوزادان نارس که با وزن کم به دنیا آمده اند (با وزن کمتر از ۵/۵ پوند) در معرض کمبود آهن هستند. این نوزادان مانند نوزادان عادی کامل نیستند.
مواد غذایی غنی شده از آهن یا مکمل های آهن، هنگامی که به درستی استفاده شوند، می توانند به جلوگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان و کودکان کمک کنند.
کودکانی که زیاد از شیر گاو استفاده می کنند نیز ممکن است در معرض کم خونی فقر آهن باشند. شیر آهن کمی دارد و مصرف بیش از حد شیر می تواند جایگزین مواد غذایی غنی از آهن در رژیم غذایی شود. مصرف زیاد شیر ممکن است از جذب آهن از سایر غذاها جلوگیری کند.
کودکانی که سرب در خونشان وجود دارد، در معرض کم خونی فقر آهن هستند. سرب می تواند توانایی بدن برای تولید هموگلوبین را مختل کند. سرب ممکن است از تنفس در گرد و غبار سرب، خوردن رنگ، خاک یا آب آشامیدنی حاوی سرب وارد بدن شود.
نوجوانان
نوجوانان اگر وزنشان کم باشد و یا بیماری مزمنی (مداوم) داشته باشند در معرض خطر کم خونی فقر آهن هستند. دختران نوجوان که دوره های قاعدگی سنگین دارند نیز در معرض خطر بالایی قرار دارند.
زنان
- زنان در سن باروری در معرض خطر کمبود آهن هستند. زیرا خونریزی دوره های ماهانه موجب می شود آهن خون کم شود. از هر ۵ زنی که در سن بلوغ هستند ۱ زن کم خونی فقر آهن دارد.
- زنان باردار نیز در معرض خطر بالای قرار دارند؛ زیرا آنها نیاز به دو برابر آهن دارند. آهن اضافی برای افزایش حجم خون و رشد جنین ضروری است.
- حدود نیمی از زنان باردار کم خونی کمبود آهن دارند. این بیماری می تواند خطر تولد نوزاد نارس و یا کم وزن را بالا ببرد.
بزرگسالانی که خونریزی داخلی دارند
بزرگسالان مبتلا به خونریزی داخلی، مانند خونریزی روده، کم خونی ناشی از کمبود آهن را در اثر خونریزی تجربه می کنند. شرایط خاصی مانند سرطان روده بزرگ و زخم های خونریزی کننده می توانند باعث خونریزی شود. بعضی از داروها، مانند آسپرین نیز می توانند باعث خونریزی داخلی شوند.
سایر گروه های خطرناک
افرادی که دیالیز کلیوی می شود ممکن است کم خونی کمبود آهن را تجربه کنند. این به این دلیل است که خون در طی دیالیز کم می شود. همچنین در طول دیالیز، کلیه ها دیگر قادر به تولید هورمون کافی که بدن برای تولید گلبول های قرمز به آن نیاز دارد نمی باشد.
افرادی که جراحی بای پس معده انجام داده اند نیز ممکن است کم خونی فقر آهن داشته باشند. این نوع جراحی می تواند از جذب آهن کافی جلوگیری کند.
برخی از الگوهای یا عادات خوردن غذا ممکن است شما را در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دهند. این عادات عبارتند از:
- رعایت رژیم هایی که شامل گوشت و ماهی که بهترین منابع آهن هستند نمی باشد.
- تغذیه نامناسب به علت مشکلات مالی، اجتماعی، بهداشتی، و یا مشکلات دیگر.
- رعایت رژیم غذایی کم چربی به مدت طولانی. برخی از غذاهای حاوی چربی زیاد، مانند گوشت، بهترین منابع آهن هستند.
- رژیم غذایی غنی از فیبر. مقدار زیادی فیبر می تواند جذب آهن را کند کند.
علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن چیست؟
علائم و نشانه های کم خونی کمبود آهن بستگی به شدت آن دارد. کم خونی ناشی از کمبود آهن خفیف ممکن است علائم یا نشانه ای نداشته باشد. اما وقتی علائم و نشانه ها رخ می دهند، می توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. بسیاری از علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن در همه انواع کم خونی وجود دارد.
علائم و نشانه های کم خونی
شایعترین علامت همه انواع آنمی خستگی است. خستگی زمانی اتفاق می افتد که بدن به اندازه کافی گلبول های قرمز برای حمل اکسیژن به قسمت های مختلف در دسترس ندارد.
گلبول های قرمز کم در بدن به معنی هموگلوبین کمتر از حد نرمال است. هموگلوبین پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز است. این ماده کمک می کند که گلبول های قرمز اکسیژن را از ریه ها به بقیه بدن حمل کنند.
کم خونی همچنین می تواند باعث علائم زیر شود:
- تنگی نفس
- سرگیجه
- سردرد
- سردی دست و پا
- رنگ پریدگی پوست
- درد قفسه سینه
- ضعف
- خستگی
اگر گلبول های قرمز خون هموگلوبین کافی نداشته باشد، قلب باید بیشتر کار کند تا به بخش های مختلف بدن اکسیژن کافی برساند. این فرایند می تواند منجر به نامنظم شدن ضربان قلب یا همان آریتمی، سوفل قلبی، بزرگ شدن قلب، و یا حتی نارسایی قلبی شود.
در نوزادان و کودکان جوان نشانه های کم خونی عبارتند از:
- کاهش اشتها
- رشد ضعیف
- مشکلات رفتاری
علائم و نشانه های کمبود آهن
علائم و نشانه های کمبود آهن عبارتند از:
- شکنندگی ناخن ها
- تورم یا درد زبان
- ایجاد شکاف در دو طرف دهان
- بزرگ شدن طحال
- عفونت های مکرر
افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن ممکن است اشتیاق غیر معمول برای خوردن مواد غیر خوراکی مانند موارد زیر داشته باشند. به این میل پیکا گفته می شود:
- یخ
- خاک
- رنگ
- نشاسته
برخی از افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن به سندرم پاهای بی قرار (RLS) مبتلا هستند. RLS اختلالی است که باعث می شود میل قوی به حرکت پاها وجود داشته باشد. این تمایل به حرکت اغلب با احساسات عجیب و ناخوشایندی در پاها اتفاق می افتد. افرادی که RLS دارند اغلب سخت می خوابند.
کم خونی فقر آهن می تواند کودکان را در معرض خطر بیشتر مسمومیت با سرب و عفونت قرار دهد.
بعضی علائم و نشانه های آنمی فقر آهن مربوط به علل بیماری است. به عنوان مثال، نشانه خونریزی روده وجود خون تیره یا روشن در مدفوع است. خونریزی بسیار شدید و طولانی قاعدگی و یا سایر خونریزی های واژینال ممکن است نشان دهنده این باشد که فرد در معرض کمبود آهن می باشد.
کم خونی فقر آهن چگونه تشخیص داده می شود؟
دکتر کم خونی فقدان آهن را بر اساس سابقه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایشات تشخیص خواهد داد.
کم خونی فقر آهن چگونه درمان می شود؟
درمان کم خونی فقر آهن به علت و شدت آن بستگی دارد. درمان ممکن است شامل تغییرات غذایی و مصرف مکمل ها، داروها و جراحی باشد. کم خونی فقر آهن ممکن است نیاز به انتقال خون، تزریق آهن و یا درمانی داخل وریدی داشته باشد.
هدف درمان کم خونی فقر آهن، درمان علت اصلی آن و بازگرداندن سطح طبیعی گلبول های قرمز، هموگلوبین و آهن در بدن است.
تغییرات غذایی و مکمل های غذایی
آهن
شما ممکن است به مکمل های آهن نیاز داشته باشید تا سطح آهن در بدنتان با بیشترین سرعت ممکن طبیعی شود. مکمل های آهن می توانند سطح آهن پایین را در عرض چند ماه تعدیل کنند. مکمل ها در فرم قرص یا قطره برای کودکان در دسترس است.
مقادیر زیاد آهن ممکن است برای بدن مضر باشد، بنابراین مکمل های آهن را فقط باید به دستور پزشک استفاده کرد. مکمل های آهن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. این کار باعث جلوگیری از مصرف بیش از حد آهن می شود.
مکمل های آهن می توانند عوارض جانبی مانند تیره شدن مدفوع، سوزش معده و سوزش سر دل را ایجاد کنند. آهن همچنین می تواند باعث یبوست شود. بنابراین ممکن است پزشک همراه با آن نرم کننده مدفوع را تجویز کند.
پزشک گاهی خوردن غذاهای غنی از آهن را توصیه می کند. بهترین منبع آهن گوشت قرمز، به ویژه گوشت گاو و جگر است. مرغ، بوقلمون، گوشت خوک، ماهی و صدف نیز منابع خوب آهن هستند.
جذب آهن از گوشت در بدن بهتر از جذب آهن از غذاهای غیر گوشتی انجام می شود. با این حال، برخی از غذاهای غیر گوشتی نیز می توانند به افزایش سطح آهن کمک کنند. نمونه هایی از غذاهای غیر گوشتی که منابع خوب آهن هستند عبارتند از:
- نان و غلات غنی شده از آهن
- نخود فرنگی، عدس، لوبیا، سویا و نخود
- توفو
- میوه های خشک شده مانند آلو، کشمش و زردآلو
- اسفناج و سبزیجات دارای برگ سبز تیره
- آب آلو
ویتامین C
ویتامین C به بدن کمک می کند تا آهن را جذب کند. منابع خوب ویتامین C سبزیجات و میوه ها، به ویژه مرکبات است. مرکبات شامل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی و میوه های مشابه می باشند. میوه ها، سبزیجات و آبمیوه های تازه معمولا ویتامین C بیشتری از نوع کنسروی خود دارند.
در صورت مصرف دارو، از پزشک در مورد مصرف گریپ فروت سوال بپرسید. گریپ فروت می تواند بر روی عملکرد چند دارو تاثیر بگذارد. انواع توت ها نیز غنی از ویتامین C می باشند.
سبزیجات غنی از ویتامین C عبارتند از:
- کلم بروکلی
- انواع فلفل
- کلم بروکسل
- گوجه فرنگی
- کلم
- سیب زمینی
- سبزیجات دارای برگ سبز مانند اسفناج
درمان برای متوقف کردن خونریزی
- اگر کم خونی ناشی از خونریزی باشد، درمان به علت خونریزی بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر زخم وجود داشته باشد پزشک آنتی بیوتیک و داروهای دیگر برای درمان زخم را تجویز می کند.
- اگر تومور، پولیپ یا سرطانی در روده سبب خونریزی شده باشد، برای جلوگیری از رشد آن ها نیاز به جراحی دارید.
- اگر جریان خونریزی قاعدگی شدید باشد، پزشک ممکن است قرصهای جلوگیری از بارداری را برای کاهش جریان خونریزی ماهانه تجویز کند. در بعضی موارد ممکن است جراحی توصیه شود.
درمان برای کم خونی فقر آهن شدید
تزریق خون
اگر کم خونی فقر آهن شدید باشد، ممکن است تزریق گلبول های قرمز مفید باشد. انتقال خون یک روش معمول و بی خطر است که در آن خون از طریق یک خط IV به یکی از عروق خونی وارد می شود. انتقال خون نیاز به تطبیق دقیق خون اهدا شده با خون دریافت کننده دارد.
انتقال خون معمولا برای افرادی که کم خونی آنها را در معرض خطر بیشتری برای مشکلات قلبی و سایر مشکلات سلامتی قرار می دهد، استفاده می شود.
درمان با آهن
در صورت وجود کم خونی شدید، پزشک ممکن است به درمان با آهن رو بیاورد. برای این درمان، آهن به یک عضله یا یک خط وریدی در یکی از عروق خونی تزریق می شود. درمان با آهن معمولا برای افرادی که به مدت طولانی نیاز به آهن دارند، اما نمی توانند مکمل آهن خوراکی مصرف کنند، تجویز می شود. این درمان همچنین به افرادی که نیاز به درمان فوری برای کم خونی کمبود آهن دارند توصیه می شود.