کم خونی همولیتیک ایمنی ناشی از دارو (DIIHA) یک بیماری بسیار نادر خونی است. به طوری که برآورد شده است که در هر یک میلیون نفر در بدن یک نفر اتفاق می افتد. کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو زمانی رخ می دهد که دارویی که به صورت روتین مصرف می شود، سیستم ایمنی بدن را دچار اختلال کرده و باعث می شود که این سیستم به طور اشتباه به سلول های قرمز خون خود حمله کند.
برخی از داروها می توانند سیستم ایمنی بدن را به اشتباه انداخته و آن را وادار کنند که به گلبول های قرمز خود به چشم مهاجم خارجی نگاه کرده و با آنتی بادی های خود به آنها حمله کند. این حمله می تواند باعث تجزیه سلول های قرمز خون شده در نتیجه به کم خونی منجر شود. کم خونی زمانی اتفاق می افتد که در بدن به اندازه کافی گلبول قرمز سالم برای حمل اکسیژن به بافت ها وجود ندارد. قطع مصرف این داروها اغلب می تواند کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو را کنترل کند. اما در بعضی موارد ممکن است بیمار به انتقال خون نیاز داشته باشد.
ما در ادامه این مقاله مجله پبام سلامت ضمن معرفی نشانه ها و علل کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو در مورد روش های تشخیص و درمان آن نیز بحث خواهیم کرد.
علائم و نشانه های کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو چیست؟
واکنش های خود ایمنی می توانند بلافاصله بعد از مصرف داروی خاصی در بدن کودکان و بزرگسالان رخ دهد. اما گاهی نیز چند روز بعد از مصرف دارو علائم ظاهر می شوند. پس از دریافت دارو، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- خستگی
- تیره شدن ادرار
- رنگ پریدگی
- سریع شدن ضربان قلب (تاکی کاردی)
- تنگی نفس
- زرد شدن پوست (زردی) یا زرد شدن سفیدی چشم ها (یرقان)
علل کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو چیست؟
همان طور که از نام این کم خونی مشخص است، علت ایجاد آن مصرف برخی از داروهاست. داروهایی که باعث ایجاد این بیماری می شوند عبارتند از:
- آنتی بیوتیک سفالوسپورین
- داپسون
- لوودوپا (دارویی که برای بیماری پارکینسون تجویز می شود)
- لووفلوکساسین
- متایلدپا
- نیتروفورانتوئین
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)، مانند ایبوپروفن
- پنی سیلین
- فنازوپیریدین (پرییدیم که برای عفونت مثانه تجویز می شود)
- کینیدین
بدن هر کسی می تواند واکنش ایمنی به این داروها را از خود نشان دهد. هیچ راهی برای دانستن اینکه آیا واکنشی پس از مصرف دارو اتفاق خواهد افتاد یا نه؟ یا اینکه بدن فرد نسبت به کدام دارو حساسیت بیشتری ار خود بروز می دهد؟، وجود ندارد.
روش های تشخیص کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو چیست؟
برای تشخیص این واکنش، ابتدا پزشک معاینه فیزیکی انجام می دهد و طحال را بررسی می کند. اگر DIIHA در بدن وجود داشته باشد، طحال بیمار احتمالا دچار التهاب می شود، زیرا در این شریط طحال در حال تلاش برای فیلتر کردن و حذف تمام گلبول های قرمزی است که در حال تجزیه شدن هستند.
برای تشخیص پزشک به نمونه ادرار و خون برای انجام آزمایشات زیر نیاز دارد.
تست کومبس
در این آزمایش که بر روی نمونه خون انجام می شود، آنتی بادی هایی که می توانند باعث نابودی زودرس سلول ها شوند تشخیص داده می شوند.
شمارش رتیکولوسیت
در این آزمایش که با استفاده از نمونه خون انجام می شود مقایسه ای بین تعداد رتیکولوسیت ها با تعداد کل گلبول های قرمزی که بدن تولید می کند، انجام می شود. رتیکولوسیت ها گلبول های قرمز نابالغ تولید شده توسط مغز استخوان هستند.
آزمون سطح بیلی روبین
این آزمایش با استفاده از نمونه خون انجام شده و در آن به دنبال یافتن پاسخ این سوالات هستند. آیا گلبول های قرمز بدن در حال تجزیه شدن هستند یا خیر؟ آیا میزان بیلی روبین در بدن افزایش پیدا کرده است یا خیر؟ بیلی روبین محصول فرعی ناشی از تخریب گلبول قرمز است و معمولا توسط ادرار و صفرا دفع می شود.
شمارش سلول های قرمز خون (RBC)
این آزمایش با استفاده از نمونه خون انجام شده و در آن به این سوال پاسخ می دهند. آیا تعداد گلبول های قرمز در خون شما طبیعی است یا خیر؟ اگر گلبول های قرمز قبل از موعد مقرر تجزیه شوند، تعداد RBC بیمار در این تست کم خواهد بود.
تست هاپتوگلوبین سرم
این آزمایش با استفاده از نمونه خون جهت بررسی پروتئین هاپتوگلوبین انجام می شود. اگر گلبول های قرمز تجزیه شوند، سطح هپوگلوبین کم می شود.
هموگلوبین ادرار
این آزمایش برای اندازه گیری سطوح هموگلوبین، از نمونه ادرار استفاده می کند. هموگلوبین یک نوع پروتئین است که اکسیژن را به بافت های شما منتقل می کند. به طور معمول این پروتئین نباید در ادرار وجود داشته باشد. بنابراین وجود آن در ادرار نشان دهنده وجود مشکلی در گلبول های قرمز است.
روش های درمان کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو چیست؟
در صورت بروز کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو مهم است که بلافاصله مصرف دارویی که باعث واکنش می شود را متوقف کنید. دکتر هم بدون شک به شما توصیه می کند این کار را انجام دهید. در اکثر موارد، داروهای جایگزین در دسترس هستند و شما می توانید با استفاده از آن ها، ضمن درمان بیماری زمینه ای که دارید، از ایجاد کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو جلوگیری کنید. البته حتما قبل از مصرف داروهای جایگزین با پزشک مشورت کنید.
گاهی نیز ممکن است لازم باشد داروی خاصی (مانند پردنیزون) مصرف کنید. این دارو سیستم ایمنی بدن شما را از حمله به گلبول های قرمز خود باز می دارد. در موارد شدید، ممکن است نیاز به تزریق خون وجود داشته باشد تا خون از وجود سلول های ناسالم خلاص شده و با گلبول های قرمز سالم غنی شود.
در موارد نادر، مرگ ناشی از کم خونی شدید می تواند رخ دهد.
چشم انداز افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک خود ایمنی ناشی از دارو
چشم انداز بیمارانی که تجربه این نوع کم خونی را دارند تا زمانی که دارو را به سرعت قطع کنند خوب است. بدن معمولا هنگامی که اثر دارو دیگر در سیستم های بدن وجود نداشته باشد بهبود می یابد. ضمن این که باید از مصرف مجدد دارویی که موجب واکنش می شود اجتناب کرد. بنابراین اگر تجربه چنین واکنشی را داشتید، دفعه بعدی که به پزشک مراجعه کردید، قبل از تجویز دارو، این موضوع را به پزشک اطلاع دهید.