نحوه عملکرد گلوکاگون در بدن

همه ما می دانیم که حفظ سطح قند خون در حد طبیعی برای بدنمان بسیار مهم است ولی بعضی اوقات متعادل کردن این فاکتور کمی سخت است. اما آیا می دانستید که بدن برای تنظیم این عملکرد مهم چگه کار انجام می دهد؟ فقط کافیست بدانید که هورمونی به نام گلوکاگون نقش عمده ای در بین دارد.

وقتی سطح گلوکز خون پایین می آید، گلوکاگون وارد عمل می شود. این ماده با انسولین همکاری کرده و علاوه بر این که قند خون را تنظیم می کند می تواند سوخت بدن شما را نیز تأمین کند.

متأسفانه این دو هورمون مهم همیشه همکاری مناسبی با هم ندارند و گاهی نیز به اندازه کافی تولید نمی شوند. در صورت عدم تصحیح این شرایط ممکن است سلامت بدن به خطر بیفتد.

گلوکاگون چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

گلوکاگون یک هورمون پپتیدی است که برای متعادل کردن گلوکز در جریان خون تولید می شود. تحقیقات نشان داده اند که این هورمون از پایین آمدن قند خون جلوگیری می کند. این کار از طریق فرآیندی به نام گلیکوژنولیز انجام می شود. گلیکوژنولیز زمانی رخ می دهد که دگلوکاگون موجود در کبد، روند تبدیل گلیکوژن ذخیره شده به گلوکز را تحریک می کند. این فرایند به بدن اجازه می دهد غلظت گلوکز پلاسما را حفظ کند.

تحقیقات نشان داده اند که گلوکاگون در پاسخ به سلول های آلفا لوزالمعده و در شرایط زیر ترشح می شود:

  • هیپوگلیسمی
  • در زمان روزه گرفتن
  • در زمان ورزش کردن
  • خوردن وعده های غذایی سرشار از پروتئین

هنگامی که به مدت طولانی روزه می گیرید، این ماده مهم روند استفاده از چربی ذخیره شده را برای تامین انرژی در بدن ترغیب می کند و باعث می شود گلوکز خون حفظ شود.

همکاری گلوکاگون و انسولین

گلوکاگون و انسولین دو هورمونی هستند که برای کنترل سطح قند خون با یکدیگر همکاری می کنند اما اثرات متضادی دارند. وقتی قند خون پایین می آید، گلوکاگون آزاد می شود. در حالی که انسولین وقتی قند خون بالا می رود؛ آزاد می شود.

در صورت کمبود قند خون، به منظور اصلاح عدم تعادل، ترشح گلوکاگون در بدن تحریک می شود. این اتفاق معمولا در شرایطی رخ می دهد که فرد به مدت طولانی روزه می گیرد و یا وعده های غذایی حاوی پروتئین زیاد مصرف می کند. از طرف دیگر انسولین در زمان هایپرگلیسمی تحریک می شود. یعنی وقتی قند خون خیلی زیاد است. انسولین به سلول های شما هشدار می دهد که گلوکز خون را مصرف کنند و به آن به چشم منبع انرژی نگاه کنند. با جذب گلوکز توسط سلول ها، سطح قند خون پایین می رود.

گلوکز اضافی به عنوان ماده ای به نام گلیکوژن در کبد و ماهیچه ها ذخیره می شود. بدن از گلیکوژن برای تامین انرژی در بین وعده های غذایی استفاده می کند. عملکرد گلوکاگون تبدیل گلیکوژن به گلوکز در زمانی است که سطح قند خون خیلی پایین می آید.

بدن به صورت اتوماتیک تشخیص می دهد که کدام هورمون را برای حفظ تعادل در قند خون لازم دارد. مطالعات اثبات کرده اند که بدن از افزایش گلوکاگون هنگام افزایش گلوکز و پس از وعده های غذایی پر از کربوهیدرات جلوگیری می کند. این هورمون فقط پس از مصرف وعده غذایی پر از پروتئین آزاد می شود.

انسولین نیز در این تعادل نقش دارد. این ماده پس از مصرف وعده های غذایی پر از کربوهیدرات ترشح می شود. پس ترشح گلوکاگون و انسولین در طول روز متغییر است و به این ترتیب سطح قند خون متعادل و سوخت بدن تامین می شود.

اختلالات گلوکز

متابولیسم غیر طبیعی گلوکز هنگامی رخ می دهد که بدن قادر به پردازش قند و تبدیل آن به انرژی نباشد. برای تامین سوخت سیستم عصبی مرکزی، بدن باید سطح قند خون را در حالت طبیعی نگه دارد. شایعترین بیماری که ناشی از ناتوانی بدن در حفظ سطح قند خون است؛ دیابت نامیده می شود. انسولین و گلوکاگون برای بیماران دیابتی درست تولید و ترشح نمی شوند. این اختلال می تواند منجر به کاهش یا افزایش خطرناک گلوکز خون شود.

چندین نوع دیابت وجود دارد که بر روی انسولین و گلوکاگون تأثیر می گذارد:

دیابت نوع ۱

نوعی از دیابت است که بسیار رواج دارد و در آن سیستم ایمنی سلول هایی را که انسولین می سازند از بین می برد. بنابراین هرگز هورمونی در بدن تولید نمی شود. دیابت نوع ۱ معمولاً باعث علائم شدیدی می شود که معمولا نسبت به دیابت نوع ۲ در سنین پایین تر خود را نشان می دهند.

دیابت نوع ۲

این دیابت زمانی رخ می دهد که بدن شما انسولین تولید می کند، اما سلول ها به درستی به آن پاسخ نمی دهند. دیابت نوع ۲ منجر به افزایش گلوکز خون می شود. زیرا انسولین قادر به گرفتن انرژی از جریان خون نیست.

پیش دیابت

علائم پیش دیابت هنگامی رخ می دهد که میزان قند خون بالاتر از حد طبیعی و در زیر آستانه خطرناک قرار دارد. این وضعیت “در معرض خطر” تلقی شده و معمولاً با تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی می توان از آن جلوگیری کرد.

دیابت حاملگی

دیابت حاملگی بین هفته های ۲۴ تا ۲۸ بارداری و وقتی قند خون زیاد باشد بروز می کند.

دو وضعیتی که در آن هورمون ها انسولین و گلوکاگون به درستی عمل نمی کنند نیز عبارتند از:

هیپوگلیسمی

این وضعیت به افت قند خون در اثر روزه داری، فشار بیش از حد بدنی و هنگامی که بیماران دیابتی انسولین یا داروی کاهش دهنده گلوکز مصرف می کنند اشاره دارد. علائم هیپوگلیسمی عبارتند از:

  • گرسنگی
  • اضطراب و لرزش بدن
  • تعریق
  • سرگیجه
  • سردرد
  • ضعف عضلانی
  • گیجی

هایپرگلیسمی

قند خون بالا وقتی رخ می دهد که بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی کند یا نمی تواند به درستی از آن استفاده کند. این اتفاق در بیماران دیابتی و افراد مبتلا به عدم تعادل هورمونی رخ می دهد. علائم آن نیز عبارتند از:

  • عطش
  • تکرر ادرار
  • مشکلات تمرکزی
  • تاری دید
  • سردرد
  • ضعف
  • بی حسی
نحوه عملکرد گلوکاگون در بدن
نحوه عملکرد گلوکاگون در بدن

استفاده از تزریق گلوکاگون

بدن ما به طور طبیعی گلوکاگون تولید می کند. اما نسخه مصنوعی این هورمون نیز کشف شده که از آن به عنوان داروی تجویزی استفاده می شود. تزریق گلوکاگون گاهی در موارد شدید هیپوگلیسمی لازم است. از کیت های تزریقی گلوکاگون در صورت عدم آگاهی فرد از واکنش شدید انسولین، یا برای افرادی که مورد غیرمعمول کمبود ترشح گلوکاگون دارند، استفاده می شود.

کیت اورژانسی معمولا حاوی گلوکاگون یخ زده به شکل پودر است و می توان به صورت تزریقی در سرنگ یک میلی لیتری رقیق کننده از آن استفاده کرد. پودر حاوی یک واحد گلوکاگون (۱ میلی گرم) و ۴۹ میلی گرم لاکتوز است. این دارو قبل از تزریق با رقیق کننده مخلوط می شود.

مقدار مصرف

یک واحد گلوکاگون به طور معمول حاوی ۱ میلی گرم از این ماده است که دوز پیشنهادی برای بزرگسالان و کودکان بالای ۴۴ پوند مبتلا به هیپوگلیسمی می باشد. کودکان زیر ۴۴ پوند باید ۰٫۵ واحد دریافت کنند. این دوز معادل ۰٫۵ میلی گرم گلوکاگون است.

گاهی برخی از پزشکان این دارو را بر اساس وزن بدن تجویز می کنند. در این صورت توصیه می شود که به ازای هر کیلو وزن بدن ۲۰ الی ۳۰ میکروگرم از این ماده تزریق شود. واحدهای گلوکاگون را می توان با کیت اورژانسی به صورت داخل وریدی، عضلانی یا زیر جلدی تجویز کرد.

اگر به هیپوگلیسمی مبتلا شده اید که نیاز به تجویز گلوکاگون دارد، باید در اسرع وقت به پزشک متخصص غدد مراجعه کنید.

خطرات، اثرات جانبی و تداخلات احتمالی

عوارض جانبی گلوکاگون ممکن است شامل تهوع و استفراغ باشد. با این حال اگر خاطرتان باشد این علائم نشانه های افت قند خون که برای آن ممکن است از گلوکاگون مصنوعی استفاده شود نیز می باشند. در موارد نادر، داروی گلوکاگون می تواند علائم آلرژی مانند بثورات پوستی، خارش، مشکلات تنفسی و افت فشار خون ایجاد کند.

برای افرادی که به بیماری مبتلا هستند که به کبدشان اجازه تولید صحیح گلوکز را نمی دهد، مصرف گلوکاگون مؤثر نخواهد بود. این افراد شامل بیمارانی می شوند که به نارسایی آدرنال و هیپوگلیسمی مزمن مبتلا هستند. در این موارد گلوکز خوراکی ممکن است مؤثرتر باشد.

ترشح بیش از حد گلوکاگون ممکن است که ناشی از شکل گیری تومور نادری در لوزالمعده به نام گلوکاگونون باشد.

وجود گلوکاگون بیش از حد در بدن می تواند باعث ایجاد مشکلات زیر شود:

  • دیابت قندی
  • ترومبوز
  • بثورات پوستی
  • کاهش وزن

گلوکاگون با برخی از داروها و به طور خاص با داروها ضد انعقاد مانند وارفارین، تداخل دارد. بیمارانی که هنگام استفاده از داروهای ضد انعقاد خون باید فشار خون خود را پایین بیاورند؛ باید توسط متخصص بیماریشان کنترل شوند.

ایمنی مصرف گلوکاگون در دوران بارداری و در زمان شیردهی نامشخص است، اما خطر این دارو برای جنین متولد نشده کم است.

منابع:

  1. The physiology of glucagon
  2. Glucagon Physiology
  3. Glucagon and regulation of glucose metabolism