نارسایی زودرس تخمدان بیماری است که در آن عملکرد تخمدان ها زودتر از حد معمول و در زمانی که فرد همچنین در سن باروری قرار دارد، متوقف می شود. این کاهش در عملکرد تخمدان از روی سطح غیر عادی و غیر طبیعی هورمون های جنسی زنانه، اختلال در سیکل قاعدگی و مشکلات باروری و سقط جنین، قابل تشخیص است. این علائم و روند دقیقا همان روندی است که در یائسگی در بدن اتفاق می افتد. بنابراین به نارسایی زودرس تخمدان، قبل از ۴۰ سالگی، یائسگی زودرس نیز گفته می شود.

یائسگی زودرس در مقابل نارسایی تخمدان

اگرچه اصلاح یائسگی زودرس اغلب و صرف نظر از سن، برای توصیف نارسایی زودرس تخمدان استفاده می شود، اما واقعیت این است که این وضعیت همان یائسگی نیست. در یائسگی، عملکرد تخمدان بطور دائم و تا آخر عمر کاهش می یابد و یک فرایند فیزیولوژیک طبیعی است که بسیاری از زنان را بین سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی درگیر می کند.

با این حال، در نارسایی زودرس تخمدان، قسمت هایی که در آن ها عملکرد تخمدان کاهش پیدا کرده است می توانند دوباره به عملکرد طبیعی بازگردند و تقریبا برای دوره ای کوتاه به سطح نرمال برسند. پس می توان گفت زنانی که مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان می شوند، می توانند با درمان، دوباره دوره قاعدگی داشته باشند و حتی قادر هستند باردار شوند. بنابراین نارسایی زودرس تخمدان، یائسگی واقعی در سنین پایین نیست.

حتی اصطلاح نارسایی تخمدان نیز می تواند برای این بیماری گمراه کننده باشد. در واقع و به معنای واقعی، تخمدان ها در این حالت به طور کامل تسلیم نمی شوند و تنها عملکرد آن ها کم شده یا تاثیر گذار نیست. نارسایی زودرس تخمدان یک نوع نارسایی تخمدان است.

این اختلال تقریبا اختلال شایعی در بین زنان است به طوری که در ایالات متحده، از هر ۱۰۰۰ زن زیر ۳۰ سال ۱ نفر به این بیماری مبتلا است. این آمار برای زنان بالای ۴۰ سال بیشتر است به طوری که از هر ۱۰۰ زن بالای ۴۰ سال ۱ نفر از این اختلال رنج می برد.

نارسایی زودرس تخمدان چگونه اتفاق می افتد؟

نارسایی زودرس تخمدان بر اثر عوامل بسیاری که به کاهش در عملکرد تخمدان کمک می کنند، ایجاد می شود. به منظور درک انواع مختلفی از نارسایی تخمدان، مهم است که یک آشنایی پایه ای از عملکرد تخمدان داشته باشید. تخمدان در واقع خانه سلول تخمک است که در زمان تخمک گذاری و قبل از قاعدگی، در بدن منتشر می شود. علاوه بر تخمدان ها که در فرآیند تخمک گذاری تاثیر گذار هستند، غدد درون ریز دیگری نیز برای این کار فعال هستند و در گام اول دو هورمون استروژن و پروژسترون ترشح می کنند.

هورمون ها

تخمدان ها توسط دو هورمون تحریک کننده (FSH)، (LH) که به هورمون های گنادوتروپین مترشحه از غده هیپوفیز معروف است، تحریک و تنظیم می شوند. این سطوح از این دو هورمون، توسط هورمون (GnRH) که در هیپوتالاموس تولید و ترشح می شود، کنترل می شوند. ترشح GnRH نیز به نوبه خود توسط عوامل دیگری مانند سطح استروژن در جریان خون تنظیم می شود. بنابراین ممکن است برای اختلال تخمدانی که به وجود می آیند، خود تخمدان مقصر نباشد بلکه غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس نیز  در این بین نقش داشته باشند.

فولیکول

در بسیاری از موارد که به نارسایی زودرس تخمدان منجر شده و یا نارسایی اولیه تخمدان وجود دارد و علت نهفته است، ممکن است عامل ابتلا، فولیکول ها تهی و یا ناکارآمد باشند. این فولیکول ها حاوی تخمک هستند که در زمان تخمک گذاری، پس از بلوغ و خارج شدن تخمک از آنها، تخمک وارد لوله فالوپ شده و بدن زن آماده لقاح است. برای افزایش شانس باروری در بدن هر زن باید تعداد زیادی فولیکول وجود داشته باشد. این در حالی است که هر چه سن زنان بالاتر می رود این اجزا نیز در بدن او کم می شوند. با این حال، گاهی اوقات تعداد فولیکول کافی است اما عملکرد آن ها در رها کردن تخمک و انتشار آن به لوله فالوپ ناکارآمد است.

انواع نارسایی تخمدان

نارسایی تخمدان را می توان به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرد. در نارسایی اولیه تخمدان، عملکرد تخمدان به طور عادی متوقف شده و اغلب به دلایل ناشناخته ایجاد می شود. در نارسایی ثانویه تخمدان، عملکرد تخمدان به علت وجود مشکل در گنادوتروپین (FSH و یا LH)، هورمون (GnRH) و یا بیماری های دیگر که عملکرد تخمدان را تحت تاثیر قرار می دهند، کاهش می یابد.

نارسایی اولیه تخمدان نهفته

  • سطح FSH در جریان خون طبیعی است اما تخمدان ها آن گونه که باید، به آن پاسخ نمی دهند.
  • سطح FSH بالاست اما تخمدان را تحریک نمی کند.
  • باروری کاهش می یابد اما بارداری امکان پذیر است.

نارسایی اولیه تخمدان بیوشیمی

  • سطح FSH در جریان خون بالا است.
  • مانند نوع نهفته، سطح FSH بالاتر از حد است اما تخمدان را تحریک نمی کند.
  • باروری کاهش می یابد اما حاملگی هنوز هم ممکن است.

نارسایی اولیه تخمدان آشکار

  • سطح FSH در جریان خون بالا است.
  • اختلالات قاعدگی مانند شرایط مشابه به یائسگی و خونریزی های شدید وجود دارد.
  • بارداری هنوز هم ممکن است.
  • به عنوان نارسایی زودرس تخمدان و یا یائسگی زودرس شناخته می شود.

نارسایی زودرس تخمدان

  • سطح گونادوتروپین افزایش می یابد.
  • فقدان قاعدگی (آمنوره) ایجاد می شود.
  • بارداری امکان پذیر نیست.
  • نوع غیر قابل برگشت از نارسایی اولیه تخمدان است.
نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی زودرس، از علائم تا روش های درمان
نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی زودرس، از علائم تا روش های درمان

علائم نارسایی زودرس تخمدان

علائم و نشانه های نارسایی زودرس تخمدان تا حد زیادی مانند علائم یائسگی است. این علائم عبارتند از:

عوارض نارسایی زودرس تخمدان

عوارض ناشی از نارسایی زودرس تخمدان با توجه به سطوح پایین استروژن، همان عوارض  یائسگی است که عبارتند از:

  • پوکی استخوان: شکستگی مکرر استخوان، درد کمر، لگن و پاها.
  • بیماری های قلب: تغییر در فشار خون، درد قفسه سینه، تنگی نفس و خستگی
  • کم کاری غده تیروئید: افزایش وزن، خستگی، ضعف و یبوست
  • افسردگی و اضطراب

 زنانی که بین سنین ۳۵ تا ۴۰ سال هستند و در خانواده خود سابقه ابتلا دارند، بیشتر شانس مبتلا شدن را دارند. مطالعات نشان داده است زنانی که در کودکی مبتلا به سرطان بوده و درمان می شدند، در بزرگسالی با خطر بیشتری مواجه بودند. اگر چه عوامل دیگری مانند سبک زندگی و بیماری های دیگری که منجر به نارسایی ثانویه تخمدان می شوند در این زمینه دخیل هستند، اما تاثیر مستقیم این عوامل هنوز به اثبات نرسیده است.

علل ابتلا به نارسایی تخمدان اولیه

  • اختلالات خود ایمنی که تخمدان را تحت تاثیر قرار می دهند.
  • وجود ژن خاصی در بدن
  • درمان های سرطان  و به طور خاص شیمی درمانی و پرتو درمانی
  • اختلال عملکرد تیروئید
  • هیسترکتومی (که در آن هر دو تخمدان برداشته می شود.)
  • علل ناشناخته (ایدیوپاتیک)

علل ابتلا به نارسایی تخمدان ثانویه

  • برخی داروها
  • اختلالات اشتها
  • ورزش بیش از حد
  • اختلال هیپوتالاموس و یا وجود تومور در آن
  • اختلال عملکرد هیپوفیز و یا وجود تومور در آن
  • عفونت های ویروسی

تشخیص نارسایی زودرس تخمدان

علائم یائسگی که قبل از سن ۴۰ سال ایجاد می شود باید پیش از تشخیص نارسایی زودرس تخمدان، مورد آزمایش بیشتری قرار گیرد. برخی از این علائم همراه با بارداری دیده می شود و ممکن است به دلیل اختلالات دیگر (نارسایی ثانویه تخمدان) ایجاد شوند. آزمون های خاصی که باید انجام شوند عبارتند از:

  • اندازه گیری سطح هورمون (FSH) که تحریک کننده فولیکول است.
  • اندازه گیری سطح هورمون (LH)
  • سطح سرمی استرادیول
  • کاریوتایپ
  • اندازه گیری آنتی بادی های تخمدان

روش های تصویربرداری مانند سونوگرافی از تخمدان یا اسکن MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی) غده هیپوفیز و هیپوتالاموس نیز ممکن است برای تشخیص وجود مشکل در این غدد، انجام شود.

درمان نارسایی زودرس تخمدان

در نارسایی ثانویه تخمدان، درمان این اختلال همان درمان علت زمینه ای است. اما درنارسایی اولیه تخمدان، گزینه های درمانی عبارتند از:

  • هورمون درمانی با استروژن و پروژسترون: این هورمون ها می تواند به طور مداوم (دوز روزانه) و یا متناوب، تجویز شوند. این کار به کاهش علائم نارسایی زودرس تخمدان و به حداقل رساندن آن ها و یا حتی جلوگیری از عوارض، کمک می کند.
  • آندروژن (هورمون مردانه): این روش به طور معمول تجویز نمی شود اما ممکن است برای علایم شدید که مداوم هستند و با  استروژن درمان نشوند، روش مناسبی باشد.
  • مکمل کلسیم و ویتامین D: که برای حفظ چگالی نرمال استخوان ها و جلوگیری از پوکی استخوان مفید است.
  • درمان های باروری: این روش برای زنانی که می خواهند باردار شوند استفاده می شود.
  • رژیم غذایی و ورزش: اگر چه این روش ها برای درمان نارسایی تخمدان مفید هستند اما اکثرا برای به حداقل رساندن اثرات پوکی استخوان و یا حتی جلوگیری از آن ها مورد استفاده قرار می گیرند. برای این کار موارد زیر رعایت می شود:
  1. مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D.
  2. قرار گرفتن در معرض نور خورشید، به ویژه برای زنانی که ساکن مناطق شمالی هستند.
  3. ورزش کردن حداقل ۳ بار در هفته.