درد معده و تهوع حالتی بسیار ناخوشایند است که ممکن است گاهی اوقات رخ دهد. مشکلات گوارش اغلب علت درد معده و تهوع است. اما سایر مسائل مانند سنگ کلیه، آپاندیسیت یا حتی استرس و اضطراب نیز می توانند موجب تهوع و گرفتگی معده و درد شدید و سوزشی شکم شوند.
پیدا کردن علت دقیق درد معده و تهوع می تواند یک چالش باشد. بیماری های مختلف موثر بر روی دستگاه گوارش می توانند باعث علائم زیر نیز شوند:
- سردرد
- ایجاد گاز
- خلط در مدفوع
- یبوست
- اسهال با درد معده
شرایطی که به چرخه قاعدگی زنان مرتبط هستند نیز ممکن است در روزهای خاصی از ماه، درد شدید و خسته کننده ای در معده همراه با حالت تهوع ایجاد کنند.
داروهای خانگی بسیاری وجود دارد که به درمان علائم درد معده و تهوع کمک می کنند. به عنوان مثال، چای زنجبیل و بابونه دارای خواص آرام بخش است که در کاهش درد روده و حالت تهوع موثر است. گذاشتن کمپرس آب گرم روی منطقه شکمی می تواند به آرام کردن درد معده و کاهش تهوع کمک کند.
در این مقاله مجله پیام سلامت، به بررسی علل علمی، علائم و روش های درمان درد معده و تهوع خواهیم پرداخت.
تهوع و استفراغ
پزشکان PubMed Health می گویند که حالت تهوع احساس بیماری یا ناراحتی در معده است که ممکن است با استفراغ همراه باشد. احساس تهوع اغلب قبل از استفراغ پیش می آید و معمولا پس از آن بیمار دچار استفراغ می شود. استفراغ، عمل تخلیه محتویات معده از طریق دهان است.
علائم مربوط به درد معده و تهوع
بسیار رایج است که گرفتگی معده و حالت تهوع همراه با علائم دیگر رخ دهد. دانستن علائم مربوط به گرفتگی شکم و احساس تهوع می تواند به شناسایی علت اصلی این بیماری کمک کند.
درد معده و تهوع می تواند با این علائم همراه باشد:
- اسهال با حالت تهوع و گرفتگی معده که با دفع مدفوع آبکی تسکین می یابد
- تب، لرز، تهوع و درد معده در مواقعی که عفونت دستگاه گوارش وجود دارد
- تولید گاز در معده که باعث نفخ می شود
- معده درد که بعد از خوردن غذا رخ می دهد
- گرفتگی پایین کمر
- درد سوزشی معده همراه با احساس این که چیزی در گلویتان گیر کرده است
- آروغ زدن که درد معده و احساس استفراغ را کاهش می دهد
- درد سمت چپ یا راست شکم که به کمر گسترش می یابد
- درد بالا سمت راست شکم که به طور ناگهانی رخ می دهد در شرایطی که مشکلات کیسه صفرا وجود داشته باشد.
علل شایع درد معده و تهوع
گاستروانتریت (آنفولانزای معده)
گاستروانتریت یک علت شایع برای ایجاد درد شدید معده و تهوع است. تحریک یا عفونت روده یا معده مهمترین دلیل درد معده و احساس استفراغ است.
محققان PubMed Health اعلام کرده اند که باکتری ها، ویروس ها و یا انگل ها اغلب علت گاستروانتریت هستند. در موارد گاستروانتریت شدید، ممکن است درد شدید شکم با زیر همراه باشد:
- استفراغ
- سردرد
- تب
- لرز
محققان مجله Viruses اعلام کرده اند که عفونت های ویروسی مثل روتا ویروس یا نوروویروس سبب اسهال خفیف تا شدید می شوند.
یکی از عوارض بالقوه جدی گاستروانتریت، کمبود آب است. در این بیماری همراه با تهوع، اسهال، و درد معده ممکن است ادرار نیز تیره شود و همیشه احساس خستگی کنید. عفونت های کرمی یا سایر انگل های روده ای نیز می توانند ناراحتی شکمی و سایر علائم گاستروانتریت را ایجاد کنند.
مسمومیت غذایی
خوردن غذاها یا نوشیدنی های آلوده می تواند عفونت در معده ایجاد کند و موجب تهوع و استفراغ شدید شود. با مسمومیت غذایی بدن سعی می کند سم وارد شده به بدن را از بین ببرد.
کتاب Medical Microbiology گزارش می دهد که سالمونلا می تواند باعث بروز درد شدید اپی گاستریک (درد زیر دنده ها) شود. درد قسمت فوقانی شکم معمولا همراه با تهوع شدید است که منجر به استفراغ می شود. شایع ترین علامت مسمومیت غذایی اسهال است که ممکن است انفجاری باشد.
دل درد همراه با حالت تهوع می تواند بین ۲ تا ۷ روز طول بکشد. در بعضی موارد، بیماری معده با اسهال خونی و تجمع مخاط و لکوسیت ها در مدفوع همراه است.
یبوست
تولید مدفوع سفت در روده می تواند منجر به درد مداوم شکم شود و احساس بیماری به وجود آورد. اگرچه یبوست می تواند نشانه ای از سایر مشکلات گوارشی نیز باشد، اما این حالت به خودی خود دلیلی برای درد معده و تهوع است.
به گفته دکتر نورتون جی گرینبرگر، استاد پزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد، یبوست می تواند به رژیم غذایی نامناسب یا بیماری گوارشی مانند IBS مرتبط باشد. در برخی موارد، IBS می تواند درد مزمن در معده و حالت تهوع ایجاد کند. با این حال، یبوست می تواند باعث:
- تهوع
- درد شکم
- و استفراغ
نیز شود.
پزشکان در Johns Hopkins Medicine می گویند گاهی اوقات درد های شدید در شکم هنگام یبوست می تواند ناشی از تولید اضافه گاز باشد.
سوء هاضمه و سوزش سر دل (بازگشت اسید به مری)
اگر درد سوزشی در معده و حالت تهوع دارید، به ویژه پس از خوردن غذا، این عارضه می تواند به معنی سوزش سر دل یا سوء هاضمه باشد. کتاب Clinical Methods گزارش می دهد که احساس سوزش در معده پس از خوردن غذا، نشانه ای از سوء هاضمه است. در این شرایط درد شکم معمولا در قسمت فوقانی احساس می شود. احساس تهوع پس خوردن غذا می تواند همراه با ریفلاکس اسید و درد قفسه سینه نیز باشد.
زخم های گوارشی (زخم معده)
داشتن زخم در سیستم گوارش می تواند موجب احساس درد مکرر و بی اشتهایی شود.
مجله Primary Care گزارش می دهد که زخم های گوارشی می توانند درد معده را به شدت افزایش دهند و در طول شب شما را از خواب بیدار کنند. اگر از زخم معده رنج می برید، باید اغلب درد اپی گاستر و حالت تهوع داشته باشید. استفراغ پس از خوردن غذا نیز در افراد مبتلا به زخم های گوارشی رایج است.
گاستریت
التهاب معده، گاستریت نامیده می شود و می تواند منجر به بروز درد حاد در قسمت فوقانی معده و احساس تهوع شود. محققان National Institutes of Health گزارش دادند که نشانه های گاستریت توسط همه افراد احساس نمی شوند. با این حال، شایع ترین علامت آن درد معده و سوزش سر دل است. ممکن است حالت تهوع خفیف تا شدید را نیز تجربه کنید.
علائم گاستریت شبیه سایر بیماری های گوارشی مانند گاستروانتریت، سندرم روده تحریک پذیر، یا ریفلاکس اسید است.
عدم تحمل مواد غذایی
ناتوانی در تحمل یک ماده غذایی خاص می تواند مشکلات گوارشی ایجاد کند و احساس تهوع و استفراغ به وجود آورد.
پزشکان کلینیک کلیولند، ناتوانی در تحمل برخی از مواد غذایی را به عنوان یک واکنش به مصرف یک غذای خاص توصیف می کنند. درد شکمی خفیف و تهوع به این دلیل اتفاق می افتد که دستگاه گوارش در هضم یک ماده غذایی خاص مشکل دارد. عدم تحمل غذایی می تواند باعث ایجاد علائم زیر نیز شود:
- تولید بیش از حد گاز
- استفراغ
- سردرد
- مدفوع چرب
- اسهال
انواع مختلفی از عدم تحمل غذایی وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از:
- عدم تحمل لاکتوز
- حساسیت به گلوتن
بیماری های گوارشی که باعث تهوع و استفراغ مزمن می شوند
برخی از بیماری های مزمن گوارشی نیز می توانند منجر به بروز مکرر درد معده تهوع و گاز شوند.
سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
سندرم روده تحریک پذیر اغلب باعث گرفتگی معده و تهوع می شود که علائم آن به صورت دوره ای می آیند و می روند. مجله Medscape General Medicine گزارش داد که IBS اغلب درد زیر شکم ایجاد می کند. در بسیاری از موارد ممکن است پس از خوردن غذا دردی در کمر مانند درد شکم داشته باشید که باعث ناراحتی شدید می شود. سندرم روده تحریک پذیر می تواند موجب گرفتگی شکم معده همراه با اسهال یا یبوست شود.
مطالعه ای که در سال ۲۰۱۲ انجام شده است نشان می دهد که بسیاری از زنان مبتلا به IBS گزارش داده اند که گرفتگی شکمی و حالت تهوع بیشتری دارند. پزشکان گفتند که دلیل این که IBS موجب تهوع بیشتری در زنان نسبت به مردان می شود این است که زنان بیشتر مستعد ابتلا به تاخیر در تخلیه معده هستند.
بیماری سلیاک
بیماری سلیاک به عدم تحمل شدید گلوتن است که می تواند موجب نفخ و درد شدید شکم همراه با احساس تهوع شود.
بررسی که در سال ۲۰۱۶ در مورد علائم سلیاک انجام شده است نشان داد که فقط کمتر از ۷۰٪ بیماران دارای سلیاک انواع مختلفی از درد مزمن شکمی را گزارش کردند. این درد غالبا با اسهال و تهوع همراه بود. بسیاری از افراد مبتلا به سلیاک سردردهای مکرر، درد مفاصل و سوزش دست و پا را تجربه می کنند.
پزشکان همچنین مشاهده کرده اند که بیماری سلیاک می تواند مدفوع سفید یا رنگ پریده، پف کردگی و نفخ را ایجاد کند.
بیماری التهابی روده (IBD)
بیماری التهابی روده به وقوع التهاب در هر جایی از دستگاه گوارش گفته می شود و اغلب به ایجاد گرفتگی معده و حالت تهوع کمک می کند.
بیماری کرون. دکتر Minesh Khatri در WebMD می گوید که بیماری کرون می تواند موجب تهوع و استفراغ شود. با توجه به جایی از روده که IBD روی آن تاثیر گذاشته است، ممکن است دردی را در سمت راست پایین شکم تجربه کنید.
کولیت اولسراتیو. نوع دیگری از IBD است که موجب گرفتگی و تهوع می شود. دکتر Khatri می گوید که کولیت زخمی می تواند قبل و بعد از اجابت مزاج باعث ایجاد گرفتگی در معده و اسپاسم شود. سایر عوارض کولیت اولسراتیو عبارتند از:
- تهوع که بر روی اشتها تاثیر می گذارد
- اسهال خونی
- اختلال در الگوی خواب
دیورتیکولیت
دیورتیکولیت یک بیماری موثر بر روی سیستم گوارشی است. این بیماری زمانی اتفاق می افتد که کیسه های کوچکی که به شکل دیورتیکول و در پوشش بخشی از دستگاه گوارش هستند آلوده می شوند. دیورتیکولیت می تواند علائم زیر را به وجود آورد:
- درد شدید معده
- حالت تهوع
- تب
- تولید گاز
- نفخ
- سفت شدن معده
- اسهال یا یبوست
به گفته پزشکان کلینیک مایو، دیورتیکولیت می تواند درد شکمی مداوم ایجاد کند که چند روز طول می کشد. معمولا التهاب در روده بر روی بخش پایین سمت چپ شکم تاثیر می گذارد اما سمت راست نیز می تواند دردناک شود.
علل در معده و تهوع در زنان
گرفتگی های قاعدگی
تغییرات هورمونی در طول چرخه قاعدگی ممکن است باعث درد شدید شکم قبل یا در طول دوره شود. مجله International Journal of Women’s Health گزارش داد که تا ۶۰٪ از زنان بالغ در طول قاعدگی در معرض درد شکم قرار دارند. برای بسیاری از زنان، درد کولیک در چند روز اول خونریزی قاعدگی اتفاق می افتد. در طی این مدت ممکن است از حالت تهوع، نفخ شکم و خستگی نیز رنج ببرید.
آندومتریوز
آندومتریوز می تواند دردی را درست قبل از خونریزی شروع کرده و چندین روز آن را ادامه دهد. آندومتریوز اختلالی است که در آن بافتی که به طور معمول داخل رحم وجود دارد (اندومتریوم) در خارج از رحم رشد می کند (ایمپلنت اندومتری). پزشکان بر این باورند که اندومتریوز می تواند درد شکمی قاعدگی را افزایش دهد. بسیاری از زنان گزارش دادند که در این حالت، تهوع و استفراغ اغلب با درد شکم همراه است.
مطالعات نشان داده اند که زنان مبتلا به اندومتریوز می توانند از درد مزمن معده و حالت تهوع ناشی از مشکلات گوارشی رنج ببرند. به عنوان مثال، اندومتریوز می تواند نشانه های IBS را افزایش دهد و علت یبوست، اسهال و درد رکتوم باشد.
کیست های تخمدان
اگر کیست تخمدان دارید، احتمالا درد شکم در سمت راست یا چپ را بسته به این که کدام تخمدان کیست دارد، تجربه می کنید. پزشکان کلینیک مایو می گویند که کیست های بزرگ می توانند موجی از درد خفیف یا شدید در شکم و کمر ایجاد کنند. اگر کیست تخمدان پاره شود، ممکن است درد ناگهانی لگن همراه با حالت تهوع داشته باشید.
بارداری
تغییرات رحم و نوسانات هورمونی باعث می شود که درد معده و حالت تهوع در ابتدای بارداری شایع باشند. دکتر Charles C. Kilpatrick، متخصص زنان و زایمان، گزارش می دهد که گرفتگی شکمی، تهوع و استفراغ تا ۸۰٪ زنان باردار را تحت تاثیر قرار می دهد. این علائم در سه ماهه اول شایع است.
با این حال، گرفتگی های شدید و ماندگار معده که با خونریزی واژینال، حالت تهوع و استفراغ رخ می دهد باید به متخصص زنان و زایمان گزارش شود.
درد معده و تهوع ناشی از داروها
درد معده و حالت تهوع می تواند عوارض جانبی برخی از داروها باشد. به عنوان مثال برخی از داروها می توانند معده را تحریک کنند و موجب افزایش گاز، اسهال، یبوست و ایجاد حس تهوع شوند. دکتر ویلیام بلدد می گوید که برخی از داروهای رایج که می توانند موجب تهوع و درد معده شوند عبارتند از:
- آسپرین. استفاده مستمر از آسپیرین می تواند موجب تخریب معده شده و زخم به وجود آورد. زخم معده نیز می تواند درد شکمی، سوزش قفسه سینه و اختلال معده ایجاد کند.
- آنتی بیوتیک ها. اگر نیاز به مصرف آنتی بیوتیک برای درمان عفونت های باکتریایی جدی دارید، ممکن است متوجه شوید که مصرف این داروها باعث درد ناخوشایندی در معده می شوند. دکتر Everett Stephens می گوید که آنتی بیوتیک ها می توانند باعث اسهال، گاز و استفراغ شوند.
- داروهای ضد افسردگی. داروها ضد افسردگی قدرتمندی می توانند گرفتگی معده، حالت تهوع و یبوست را ایجاد کنند.
- مکمل آهن. اگر از مکمل آهن برای رفع علائم کم خونی استفاده می کنید، ممکن است ناراحتی گوارشی را نیز تجربه کنید. این ناراحتی می تواند شامل درد ناخوشایند معده، حالت تهوع، یبوست و احساس طعم فلز در دهان باشد.
سایر علل درد معده، تهوع و استفراغ
- سنگ کلیه
- حمله کیسه صفرا
- آپاندیسیت
- استرس و اضطراب
نحوه درمان درد معده و تهوع
درمان های خانگی درد معده
در اینجا به چند راه برای درمان درد معده در خانه اشاره می کنیم:
- چای بابونه بخورید تا تحریک شدگی معده خنثی شود. گزارش سال ۲۰۱۰ ارائه شده توسط متخصصین نشان می دهد که بابونه دارای خواص ضد التهابی است که می تواند به کاهش اسپاسم عضلانی نیز کمک کند.
- کمپرس آب گرم روی شکم بگذارید. یک مطالعه در سال ۲۰۱۲ نشان داد که استفاده از پد گرم روی شکم دارای اثر ضد درد است. حرارتی درمانی در کاهش درد معده مانند ایبوپروفن موثر است.
- محلول جوش شیرین و آب بخورید. یک قاشق چای خوری جوش شیرین را در یک لیوان آب مخلوط کنید و بعد از هر وعده غذایی آن را بخورید تا درد شکم ناشی از سوء هاضمه کاهش یابد. تا ۲ هفته از این روش استفاده کنید.
درمان های خانگی تهوع
برخی از روش های بسیار موثر برای درمان تهوع در خانه عبارتند از:
- از چای زنجبیل استفاده کنید. یک مطالعه علمی در سال ۲۰۱۶ نشان داد که مواد تشکیل دهنده فعال در زنجبیل برای جلوگیری از تهوع، درد شکم و سوء هاضمه موثرند.
- مواد غذایی ساده بخورید. رژیم غذایی حاوی مواد غذایی سهل الهضم باعث بهبود هضم و کاهش ناراحتی گوارشی می شود.
- از مصرف غذاهایی که بوی قوی دارند اجتناب کنید.
- از مصرف غذاهای سرخ شده، چرب و یا شیرین اجتناب کنید.
- اگر استفراغ کرده اید یا اسهال دارید، مصرف مایع خود را افزایش دهید تا از کمبود آب جلوگیری شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
دکتر جری بالنتین توصیه می کند که در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- درد شکمی شما ثابت شده و بیش از ۶ ساعت طول کشیده است.
- اغلب پس از غذا خوردن درد معده و تهوع دارید.
- درد معده باعث شده که بیش از ۳ یا ۴ بار استفراغ داشته باشید.
- درد در مرکز شکم شروع می شود و به پایین سمت راست آن گسترش می یابد.
- درد شدید شکم با تهوع و یا بدون آن دارید.
- درد شکمی را در دوران بارداری، به ویژه همراه با خونریزی واژینال تجربه می کنید.