رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی ؛ این افراد از چه غذاهایی باید پرهیز کنند؟

با توجه به گزارش National Kidney Foundation، یک سوم از بزرگسالان آمریکایی به علت داشتن عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت، سابقه خانوادگی نارسایی کلیه، و سن بالاتر از ۶۰ سال در معرض خطر بیماری های کلیوی هستند. بیماری کلیوی در چهار مرحله، بسته به شدت بیماری، پیشرفت می کند. هنگامی که اختلالاتی به مدت بیش از ۳ ماه در ساختار یا عملکرد کلیه وجود دارد به آن بیماری مزمن کلیه (CKD) گفته می شود. هنگامی که بیماری پیشرفت کرده و به نقطه ای که در آن کلیه ها دیگر کار نمی کنند، می رسد آن را مرحله نهایی بیماری کلیوی (ESRD) می نامند. در این مرحله بیماران باید شروع به دیالیز کنند. دیالیز فرآیند حذف ضایعات، نمک و آب اضافی از بدن است که برای جلوگیری از ایجاد تورم انجام می شود. در این فرایند از یک دستگاه خارجی که شبیه کلیه عمل می کند و به حفظ سطح ایمن الکترولیت ها و مایعات در بدن و همچنین کنترل فشار خون کمک می کند، استفاده می شود. اما بسیاری از متخصصان معتقدند که علاوه بر استفاده از این روش، بیماران دیالیزی باید رژیم غذایی خاصی را نیز رعایت کنند. برای اطلاع کامل از رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی پیشنهاد می کنیم تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت ما را همراهی کنید.

هنگامی که بیمار شروع به انجام دیالیز می کند، پزشک رژیمی را که به عنوان رژیم دیالیزی نیز شناخته می شود تجویز می کند. از آنجایی که دیالیز برای دفع کردن نمک و الکترولیت هایی مانند پتاسیم و فسفر در بدن عمل می کند، رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی رژیمی است که کمترین میزان سدیم، پتاسیم و فسفر در آن وجود داشته باشد. در زیر غذاهائی که این الکترولیت ها را در حجم زیاد، متوسط و کم دارند مورد بحث قرار می دهیم و غذاهایی که بیماران دیالیزی باید از مصرف آنها اجتناب کنند را ذکر می کنیم.

رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی

سدیم

به طور کلی، رژیم کم نمک کمک می کند تا از احتباس آب اضافی که می تواند برای بیماران مبتلا به بیماری های کلیوی خطرناک باشد، جلوگیری می کند. وجود سدیم بیش از حد در بدن می تواند منجر به تجمع سیالات شده و علائم زیر را به وجود آورد:

• افزایش فشار خون
• تنگی نفس
• افزایش احتمالا نارسایی قلبی

در جدول زیر غذاهای حاوی سدیم و جایگزین ها آن را مشاهده می کنید.

پتاسیم

پتاسیم یک بازیکن کلیدی در حفظ ضربان قلب و کارکرد صحیح عضلات است. مصرف پتاسیم در افراد مبتلا به نارسایی کلیه باید به دقت نظارت شود. پتاسیم بالا در بدن (هیپرکالمی) می تواند ضربان قلب را نامنظم کرده و یا حتی حمله قلبی را ایجاد کند.

غذاهایی که پتاسیم زیادی دارند و دارای بیش از ۲۰۰ میلی گرم پتاسیم در هر فنجان ½ می باشند به شرح زیر می باشند:

• سبوس و محصولات سبوس دار
• آووکادو
• شکلات و نوشیدنی های شکلاتی یا محصولات تهیه شده با آن
• میوه هایی مانند موز، طالبی، عسلک، میوه های نارنجی مانند پرتقال، زردآلو، انبه، کیوی و پاپایا
• شیر
• لوبیای پخته شده
• آجیل و کره های حاصل از مغز گردو و دانه ها، حبوبات خشک شده، نخود فرنگی و عدس
• میوه های خشک شده مانند آلو، کشمش و زردآلو
• سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی، اسفناج پخته شده، بامیه، سبزیجات (به جز کلم) و هویج خام

بعضی از مواد غذایی حاوی پتاسیم کم نیز به شرح زیر است. توجه داشته باشید که حتی مصرف بیش از حد از مواد غذایی که پتاسیم کم دارند نیز می تواند میزان پتاسیم بدن را زیاد کند.

• میوه هایی مانند سیب (آب سیب)، انواع توت ها، آناناس، هندوانه (محدود به یک فنجان)، انگور و پرتقال ماندارین
• سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، کلم بروکلی، گل کلم، کلم، هویج پخته شده، ذرت، خیار و نخود سبز
• قهوه (محدود به ۸ اونس) و چای (محدود به ۱۶ اونس)
• برنج سفید، نودل، پاستا، نان و محصولات تهیه شده با نان

فسفر

فسفر یک ماده معدنی در بدن است که کمک می کند تا استخوان ها و دندان های قوی شده و یک تعادل اسیدی طبیعی برای تبدیل مواد غذایی به انرژی ایجاد شود. در افرادی که دارای عملکرد طبیعی در کلیه ها هستند، کلیه ها فسفر اضافی را از خون خارج می کنند. بدیهی است که در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی چنین اتفاقی نمی افتد. بنابراین در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی باید میزان فسفر نیز کنترل شود. به طور کلی، فسفر بالا (هیپوفسفاتمی) می تواند باعث مشکلات استخوانی و قلبی شود.

برخی از مواد غذایی حاوی فسفر زیاد که جایی در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی ندارند عبارتند از:

• پنیر
• شیر و فرآورده های لبنی (مانند بستنی، پودینگ و ماست)
• سوپ خامه ای
• مکمل مایع قهوه
• صدف
• ساردین ها
• اندام های داخلی بدن حیوانات مانند جگر
• آبجو
• کاکائو، شکلات و نوشیدنی های شکلاتی
• کولا
• سودا
• کارامل
• گوشت های پردازش شده از قبیل هات داگ، کالباس و سوسیس
• ذرت، نخود فرنگی و آووکادو
• سبوس و محصولات سبوس دار
• برنج قهوه ای و محصولات تهیه شده با گندم کامل
• چیپس ذرت، پنکیک، وافل، بیسکویت و پیتزا
• آجیل، دانه ها، کره گردو، لوبیای خشک شده و نخود خشک

در ادامه نیز به غذاهای کم فسفر که در رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی جای دارند اشاره می کنیم:

• مارک های خاصی از خامه غیر لبنی و شیر سویا
• پنیر خامه ای، خامه ترش، مربا، ژله، عسل، مارگارین و کره
• ژلاتین، بستنی یخی و شربت
• آب نبات های سفت
• ذرت بو داده یا چوب شور بدون نمک
• غلات، ذرت یا برنج
• گندم، حبوبات
• نان سفید
• برنج سفید و ماکارونی
• میوه هایی مانند سیب، انواع توت ها، انگور، آلو، آناناس، کنسرو گلابی، هلو و کوکتل میوه
• سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، گل کلم، کلم، هویج، بادمجان، کدو، فلفل، خیار، کاهو، پیاز و تربچه

پروتئین

از آن جایی که روند دیالیز تمایل به خارج کردن پروتئین ها در هنگام دفع ضایعات از جریان خون دارد، خوردن پروتئین کافی برای جلوگیری از تجزیه ماهیچه های مهم بدن ضروری است. بهترین پروتئین ها برای بیماران مبتلا به دیالیز، پروتئین های تازه پخته شده گوشتی (مانند گوشت گاو، مرغ، بوقلمون، ماهی و گوشت خوک)، سفیده تخم مرغ (حاوی فسفر کم) و پروتئین سویا هستند.

در مواردی که بیمار احساس می کند با انتخاب مواد غذایی خاص و محدود کردن مواد غذایی، قادر به خوردن مواد به اندازه کافی نیست، مکمل های خوراکی در دسترس است که توسط پزشک تجویز می شوند. علاوه بر این، تمام مراکز دیالیز برای ارائه مشاوره در مورد رژیم غذایی مناسب برای افراد دیالیزی دارای متخصصین مجرب می باشند. این متخصصان با توجه به عوامل مختلف می توانند بهترین رژیم را برای هر بیمار تجویز کنند.

از آنجایی که افراد مبتلا به دیالیز اغلب دارای بیماری های مزمن دیگری مانند دیابت هستند، متخصصین تغذیه باید به این بیماری ها و دیگر محدودیت های موجود نیز توجه کنند. پیگیری و مراجعه منظم به متخصص تغذیه برای حفظ سطح الکترولیت های مطلوب در بدن حیاتی است.