ترومبوفلبیت یک فرآیند التهابی است که باعث لخته شدن خون و انسداد یک یا چند رگ که معمولا در پاها هستند، می شود. ورید آسیب دیده ممکن است در نزدیکی سطح پوست (ترومبوفلبیت سطحی) و یا در اعماق ماهیچه (ترومبوز ورید عمقی یا DVT) باشد. از مهمترین علل این التهاب می توان به تروما، جراحی یا عدم فعالیت و تحرک به مدت طولانی اشاره کرد.
DVT خطر ابتلا به مشکلات جدی را افزایش می دهد. ترومبوفلبیت معمولا با داروهای رقیق کننده خون درمان می شود. در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت پیرامون علائم، علل، عوامل خطر، روش های درمان و پیشگیری از ترومبوفلبیت صحبت می کنیم.
علائم ترومبوفلبیت
نشانه های ترومبوفلبیت سطحی عبارتند از:
- حساسیت به لمس، گرما و درد در ناحیه متاثر
- قرمزی و تورم
نشانه های ترومبوز ورید عمقی عبارتند از:
- درد پا
- ورم
هنگامی که یک رگ نزدیک به سطح پوست مبتلا شده باشد، ممکن است قرمزی و ریسمانی سفت را زیر سطح پوست در زمان لمس کردن احساس کنید. هنگامی که یک ورید عمقی در ساق پا تحت تاثیر قرار دارد، پا متورم، حساس و دردناک می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر قرمزی، تورم ورید یا حساسیت به لمس داشتید به پزشک مراجعه کنید. به خصوص اگر یک یا بیشتر از یکی از عوامل خطر ابتلا به ترومبوفلبیت را داشته باشید.
اگر همراه با تورم پاها، درد داشته و دچار تنگی نفس یا درد قفسه سینه شده اید که هنگام تنفس بدتر می شود حتما به اورژانس نزدیکترین بیمارستان مراجعه کنید. این عارضه نشان می دهد که یک لخته خون از طریق رگ های به ریه های رفته و موجب آمبولی ریوی شده است.
علل ترومبوفلبیت
علت ترومبوفلبیت یک لخته خون است که می تواند به دلایل مختلفی از جمله موارد زیر ایجاد شود:
- صدمه به رگ ها
- داشتن یک اختلال ارثی لخته شدن خون
- بی تحرکی برای مدت طولانی مانند کسانی که به مدت طولانی بستری هستند
عوامل خطر این بیماری
اگر شرایط زیر را داشته باشید، خطر ابتلا به ترومبوفلبیت افزایش می یابد:
- غیر فعال بودن بدن برای یک دوره طولانی مدت به دلیل بستری بودن یا انجام سفرهای طولانی با اتومبیل یا هواپیما
- ابتلا به واریس، که یک علت شایع ترومبوفلبیت سطحی است
- وجود یک ضربان ساز یا یک فنر (کاتتر) در یکی از ورید های مرکزی (این ابزارها برای درمان بیماری هایی که دیواره رگ های خونی را تحریک کرده و باعث کاهش جریان خون می شوند کاربرد دارد)
- بارداری و زایمان
- استفاده از قرص های ضد بارداری و یا درمان جایگزینی هورمون، که می تواند احتمال لخته شدن خون را افزایش دهد.
- داشتن سابقه خانوادگی یک اختلال لخته شدن خون و یا اختلال متمایل به تشکیل لخته در خون
- ابتلا به ترومبوفلبیت در گذشته
- سکته مغزی
- سن بالای ۶۰ سال
- داشتن اضافه وزن یا چاقی
- ابتلا به سرطان
- کشیدن سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود دست دوم
اگر یکی یا بیشتر از یکی از عوامل خطر بالا را دارید، در مورد استراتژی های پیشگیری از این بیماری قبل از انجام پروازهای طولانی مدت، سفرهای جاده ای و یا انجام عمل جراحی که در آن نیاز است دوره نقاهت طولانی را در تخت سپری کنید، با پزشک خود مشورت کنید.
عوارض ترومبوفلبیت
عوارض ناشی از ترومبوفلبیت سطحی نادر است. با این حال، اگر دچار DVT شده باشید، خطر ابتلا به عوارض جدی افزایش می یابد. این عوارض عبارتند از:
- آمبولی ریوی: اگر بخشی از لخته تشکیل شده در رگ های پا به ریه ها برسد، می تواند موجب مسدود شدن یکی از شریان ها ریه شده (آمبولی) و به طور بالقوه خطرناک باشد.
- سندرم Post phlebetic: این وضعیت، که به نام سندرم پست ترومبوتیک نیز شناخته می شود می تواند ماه ها یا حتی سال بعد از DVT در بدن ایجاد شود. سندرم Post phlebetic می تواند موجب غیر فعال شدن عضو، درد، تورم و احساس سنگینی در پای آسیب دیده شود.
تشخیص ترومبوفلبیت
برای تشخیص ترومبوفلبیت، ضمن مشورت با پزشک و بررسی فیزیکی رگ ها آسیب دیده نزدیک سطح پوست می توانید یکی از آزمایشات زیر استفاده کنید. این آزمایشات می تواند نشان دهد که آیا ترومبوفلبیت شما سطحی است و یا ترومبوز ورید عمقی دارید؟
سونوگرافی: قرار دادن دستگاه wandlike (مبدل) در منطقه آسیب دیده پا باعث می شود تا با امواج صوتی تصویری از درون آن ها ایجاد شود. این امواج صوتی از طریق بافت پا وارد بدن شده و منعکس کننده محتویات داخل آن به کامپیوتر تبدیل امواج می باشد. این کامپیوتر تصاویر در حال حرکت را بر روی صفحه نمایش ویدئویی ایجاد می کند.
از این تست می توان برای تشخیص یا تایید تفاوت بین ترومبوفلبیت سطحی و ترومبوز ورید عمقی استفاده کرد.
آزمایش خون: تقریبا همه لخته های خون موجب بالا رفتن ماده ای در خون به نام دی دایمر می شوند. اما سطح دی دایمر در شرایط دیگر نیز ممکن است افزایش یابد. بنابراین آزمایش دی دایمر قطعی نیست. اما می تواند نیاز به آزمایش های بیشتر را نشان دهد.
این آزمایش برای رد کردن DVT و شناسایی افراد در معرض خطر ابتلا ترومبوفلبیت نیز مفید است.
درمان ترومبوفلبیت
برای ترومبوفلبیت سطحی، پزشک معمولا از درمان های زیر استفاده می کند:
- استفاده از حرارت در ناحیه درد
- استفاده از یکی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)
- پوشیدن جوراب واریس
- بالا نگه داشتن پای آسیب دیده
با انجام این اقدامات آسیب به خودی خود درمان می شود.
ضمن این که دکتر ممکن است این درمان ها را برای هر دو نوع ترومبوفلبیت توصیه کند:
داروهای رقیق کننده خون: اگر مبتلا به ترومبوز ورید عمقی هستید، تزریق یک داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد) ، مانند هپارین با وزن مولکولی کم و یا فونداپاریناکس (Arixtra)، از بزرگ شدن لخته خون جلوگیری می کند. پس از شروع درمان، مصرف ضد انعقادی خوراکی مانند وارفارین و یا ریواروکسابان برای مدت چند ماه چهت جلوگیری از لخته شدن و بزرگ شدن آن توصیه می شود.
اگر پزشک داروی رقیق کننده خون برایتان تجویز کرده است، حتما آن را به دقت و طبق دستور العمل استفاده کنید. یکی از عوارض جدی این داروها خونریزی بیش از حد است.
داروهای حل کننده لخته خون: درمان با داروهایی مانند آلتپلاز می تواند لخته خون را حل کند. این درمان ترومبولیز نیز نام دارد. این درمان برای DVT گسترده از جمله برخی از مواردی که منجر به لخته شدن خون در ریه ها (آمبولی ریوی) می شود کاربرد دارد.
جوراب واریس: جوراب های واریس با ایجاد استحکام به جلوگیری از تورم و کاهش احتمال عوارض DVT کمک می کنند.
فیلتر: در برخی موارد، به خصوص اگر نمی توانید از داروهای رقیق کننده خون استفاده کنید، یک فیلتر درون رگ های اصلی در شکم (ورید اجوف) برای جلوگیری از لخته شدن کار گذاشته می شود. این فیلتر زمانی که دیگر به آن نیاز نباشد برداشته می شود. پس حتما اگر پزشک این فیلتر را برایتان نصب کرد، در مورد زمان برداشتن آن از او سوال کنید.
برداشتن ورید واریسی: پزشک می تواند با عمل جراحی واریسی که باعث درد یا ترومبوفلبیت شده است را بردارد.
تغییر در شیوه زندگی و راه حل های خانگی
علاوه بر درمان های پزشکی، اقدامات خود مراقبتی نیز وجود دارد که به کمک آن ها می توانید ترومبوفلبیت را بهبود دهید.
اگر ترومبوفلبیت شما سطحی است بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:
- از یک لیف حمام گرم برای اعمال گرما در ناحیه درگیر چند بار در روز استفاده کنید.
- پاهای خود را چند ساعت در روز بالا نگه دارید.
- از داروی ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و یا ناپروکسن سدیم برای کاهش درد استفاده کنید.
اگر ترومبوز ورید عمقی دارید اقدامات زیر را انجام دهید:
- از داروهای ضد انعقادی با نظر پزشک برای جلوگیری از عوارض این بیماری استفاده کنید.
- اگر پاها متورم است آن ها را بالا نگه دارید.
- از جوراب واریس یا شلوارهای تنگ استفاده کنید.
- اگر از رقیق کننده خون مانند آسپرین استفاده می کنید پزشک خود را در جریان بگذارید.
پیشگیری از ترومبوفلبیت
نشستن طولانی مدت در هواپیما و ماشین می تواند باعث تورم مچ و ساق پا شده و خطر ابتلا به ترومبوفلبیت را افزایش دهد. برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- قدم بزنید: اگر سفر طولانی با قطار یا اتوبوس یا هواپیما دارید، در راهرو ها هر یک ساعت یک بار قدم بزنید. اگر در حال رانندگی هستید، هر یک ساعت یک بار پاهای خود را مقداری به طرفین حرکت داده یا اتومبیل را متوقف کرده و بیرون از آن کمی قدم بزنید.
- حرکت پاها به طور منظم: مچ پاها را هر ساعت حداقل ۱۰ بار به روی زمین یا روی زیر پایی خود فشار دهید.
- لباس های گشاد بپوشید.
- مصرف مایعات: مقدار زیادی مایعات غیر الکلی برای جلوگیری از کم آبی بدن بنوشید.