آشالازی بیماری نادری است که بر روی عضلانی مری تاثیر می گذارد. واژه آشالازی به معنای “عدم آرامش” است و به ناتوانی اسفنکتر تحتانی مری (یک حلقه عضلانی است که بین مری و معده قرار دارد) برای باز شدن و دادن اجازه ورود غذا به معده، اشاره دارد. با وجود این اختلال افراد مبتلا به آشالازی، مشکل بلع مواد غذایی دارند. علاوه بر عدم آرامش، آشالازی با اختلالات حرکت کرم وار مری و عدم هماهنگی در فعالیت عضلانی مری همراه است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علائم، تشخیص و درمان های بیماری آشالازی صحبت خواهیم کرد.
تفاوت کارکرد مری سالم و کارکرد مری مبتلا به آشالازی
عملکرد مری سالم
مری دارای سه بخش عملکردی است. بخش ابتدایی شامل یک اسفنکتری در بالای مری است. این بخش یک حلقه تخصصی ماهیچه ای است که در انتهای فوقانی مری واقع شده و مری را از گلو جدا می کند. اسفنکتر فوقانی بیشتر برای جلوگیری از ورود مواد غذایی از مری به گلو کاربرد دارد. بخش اصلی مری که به عنوان بدنه مری شناخته می شود، یک لوله بلند عضلانی حدود ۲۰ سانتی متری است. بخش کاربردی سوم اسفنکتر تحتانی مری است که متشکل از یک حلقه تخصصی عضلانی در محل اتصال مری به معده می باشد. مانند اسفنکتر فوقانی، اسفنکتر تحتانی بیشتر برای جلوگیری از خروج غذا و اسید از معده به بدنه اصلی مری طراحی شده است.
اسفنکتر فوقانی با بلع، شل شده و اجازه می دهد تا غذا و بزاق از گلو به درون بدنه مری راه پیدا کنند. سپس عضله قسمت فوقانی مری، عضله ای که درست در زیر اسفنکتر فوقانی قرار دارد، با منقبض شدن، غذا و بزاق را فشار داده و با عث ورود آن ها به بدنه مری می شود. انقباض حلقه مانند عضله بدنه مری، غذا و بزاق را به سمت معده هدایت می کند. به این انقباضات موج مری نیز گفته می شود. زمانی که موج مری به اسفنکتر تحتانی می رسد، اسفنکتر باز شده، و مواد غذایی به معده وارد می شوند.
عملکرد مری مبتلا به آشالازی
در آشالازی در عمل شل شدن و باز شدن اسفنکتر تحتانی برای اجازه ورود غذا به معده ناتوانی وجود دارد. علاوه بر اختلالات اسفنکتر تحتانی، دو سوم پایینی عضله بدنه مری نیز به طور معمول منقبض نمی شود. به همین دلیل موج حرکتی مری اتفاق نمی افتد. این اختلال حرکتی در مری باعث می شود مواد غذایی و بزاق نتوانند به درون مری راه پیدا کنند.
علائم و نشانه های آشالازی چیست؟
افراد مبتلا به این بیماری اغلب مشکل در بلع داشته و یا احساس گیر کردن مواد غذایی در گلو دارند. به این حالت اختلال بلع نیز گفته می شود. این علامت می تواند باعث ایجاد سرفه شده و خطر آسپیراسیون را افزایش دهد. علائم آشالازی عبارتند از:
- اشکال در بلع مواد غذایی جامد و مواد غذایی مایع
- برگشت غذایی که در مری باقی می ماند. اگر این اتفاق در شب رخ دهد، ممکن است با ورود غذا به ریه، باعث مرگ شود.
- ناراحتی قفسه سینه از اتساع مری و یا مواد غذایی محصور شده در آن
- درد قفسه سینه که معمولا علت نامشخص دارد
- سوزش سر دل
- کاهش وزن به دلیل کاهش مصرف مواد غذایی
علت آشالازی چیست؟
علت آشالازی ناشناخته است. نظریه ها در علیت این بیماری به عفونت، وراثت یا یک اختلال سیستم ایمنی بدن که باعث می شود بدن به مری (بیماری خود ایمنی) آسیب بزند استناد می کنند.
مری شامل عضلات و اعصاب است. اعصاب با هماهنگی موجب شل شدن و بسته شدن ماهیچه ها و همچنین حرکت امواج مانند بدنه مری می شود. آشالازی مری می تواند هم بر روی عصب و هم بر روی عضلات تاثیر بگذارد. با این حال، اعتقاد بر این است که اثرات آن بر اعصاب مهم تر است. در اوایل دوران ابتلا به آشالازی، زمانی که عضله پایین مری در زیر میکروسکوپ مورد بررسی می گیرد به ویژه در اطراف اعصاب، التهاب دیده می شود. با پیشرفت بیماری، اعصاب، به ویژه اعصابی که باعث شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می شوند، شروع به انحطاط کرده و در نهایت ناپدید می شوند. بعد از از بین رفتن اعصاب، به دلیل آسیب عصبی رخ داده، سلول های عضلانی نیز شروع به انحطاط می کنند. در نتیجه این تغییرات، اسفنکتر تحتانی نمی تواند شل شود و ماهیچه بدنه مری نیز نمی تواند حرکات موج مانند ایجاد کند.
آشالازی می تواند به دلایل مختلف اتفاق بیافتد. این وضعیت ممکن است ارثی باشد، یا ممکن است در نتیجه یکی از بیماری های خود ایمنی رخ دهد. در بیماری های خود ایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول های سالم خودش حمله می کند. شرایط دیگری نیز وجود دارند که می توانند علائم مشابه با آشالازی داشته باشند. سرطان مری یکی از این شرایط است. یکی دیگر از علل ایجاد این نشانه ها یک عفونت انگلی نادر به نام بیماری شاگاس است. این بیماری عمدتا در جنوب امریکا رخ می دهد.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا قرار دارند
این بیماری معمولا در کودکی وجود ندارد، اما ممکن است با بزرگ شدن و ورود به سنین ۷ یا ۸ سالگی نیز رخ دهد. افراد میانسال و مسن در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. آشالازی در افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی نیز شایع است.
درمان آشالازی
درمان آشالازی شامل داروهای خوراکی، منبسط کردن اسفنکتر تحتانی مری (اتساع)، عمل جراحی برداشتن اسفنکتر (esophagomyotomy)، و تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس) به اسفنکتر می باشد. همه چهار درمان ذکر شده موجب کاهش فشار داخل اسفنکتر تحتانی مری شده و اجازه عبور آسان تر مواد غذایی از مری را به داخل معده می دهند.
رژیم غذایی
هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان آشالازی وجود ندارد. اما ایجاد تغییر در رژیم غذایی اغلب به بیماران در کاهش علائم کمک می کند. معمولا، مواد غذایی مایع آسان تر از مری پایین می رود. از این غذاها بیشتر استفاده کنید. خوردن آب با غذاهای جامد نیز می تواند به شما کمک کند. در اوایل پیشرفت بیماری بیماران تصور می کنند که مصرف مایعات گازدار به پایین رفتن غذا کمک می کند. این موضوع احتمالا به دلیل افزایش فشار داخل مری ناشی از بصورت کربنات درآمدن است که موجب هل دادن مواد غذایی می شود. اگر وزن بدن به صورت قابل توجه کم شود، مصرف مکمل هایی غذایی برای جلوگیری از سوء تغذیه توصیه می شود.
داروهای خوراکی
داروهای خوراکی که برای کمک به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری استفاده می شود شامل گروهی از داروها به نام نیتراتها به عنوان مثال، ایزوسورباید (Isordil) و مسدود کننده های کانال کلسیم (CCBS)، برای مثال، فدیپین (procrdia) و وراپامیل می باشند. اگر چه برخی از بیماران مبتلا به آشالازی، به خصوص در مراحل اولیه بیماری، با مصرف داروها علائم شان بهبود پیدا می کند. اما با پیشرفت بیماری معمولا دارو موثر نیست. داروهای خوراکی به احتمال زیاد تنها در کوتاه مدت و نه بلند مدت علائم آشالازی را بهبود می دهند. بسیاری از بیماران عوارض جانبی از مصرف داروها به دست می آورند.
سم بوتولینوم
درمان دیگر آشالازی تزریق آندوسکوپی سم بوتولینوم به اسفنکتر تحتانی برای ضعیف کردن آن است. این تزریق سریع، عمل جراحی نیست و نیاز به بستری شدن ندارد. درمان با سم بوتولینوم امن است. اما اثرات آن بر اسفنکتر اغلب فقط چند ماه ادامه دارد و بعد از این مدت مجددا باید سم تزریق شود. تزریق یک گزینه خوب برای بیمارانی است که بسیار مسن هستند و یا بیماران مبتلا به بیماری های قلبی شدید یا بیماری های ریوی که نمی توانند عمل جراحی انجام دهند. بیمارانی که وزن قابل توجهی از دست داده اند باید قبل از عمل، وضعیت تغذیه ای خود را بهبود دهند. این موضوع ممکن است عوارض بعد از جراحی را کاهش دهد.
منبسط کردن اسفنکتر تحتانی مری (اتساع)
منبسط کردن اسفنکتر تحتانی مری (اتساع) با کمک بالن، روشی بسیار موفق و موثر است. گزارش ها نشان داده است که این روش بین ۶۰ تا ۹۵ درصد از بیماران را بهبود می دهد. در این روش بیمار بالونی را به وسیله یک لوله می بلعد. سپس بالون به کمک اشعه ایکس دقیقا در محل ماهیچه تحتانی مری قرار می گیرد و باد می شود. با این روش ماهیچه انتهایی مری گشاد می شود. (به تصویر زیر توجه کنید.)
عمل جراحی برداشتن اسفنکتر (esophagomyotomy)
اسفنکتر مری می تواند با جراحی به نام esophagomyotomy بهبود پیدا کند. این عمل جراحی به دو روش برش شکم یا لاپاروسکوپی از طریق سوراخ کوچکی در شکم انجام می شود.