لنفوم ها سرطان هایی هستند که در سیستم لنفاوی ایجاد می شوند. سیستم لنفاوی در سراسر بدن به عنوان ستون فقرات سیستم ایمنی عمل می کند. این سیستم برای کمک به مبارزه با عفونت ها بسیار کارآمد است. سیستم لنفاوی شامل سه بخش زیر است:
- بافت لنفاوی
- عروق لنفاوی
- مایع لنفاوی
بافت لنفوئیدی عمدتا از لنفوسیت ها، که یک نوع سلول سفید در خون است تشکیل شده است. دو نوع شایع لنفوسیت های دخیل در بیماری لنفوم، سلول های T و سلول های B هستند. هر دو نوع سلول می توانند سرطانی شده و لنفوم ایجاد کنند. اما سلول های B سبب ایجاد بیشتر موارد لنفوم در ایالات متحده است.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت ضمن معرفی انواع لنفوم به صورت مجزا در مورد علل، عوامل خطر، روش های تشخیص و درمان آن ها نیز صحبت می کنیم.
درک سیستم لنفاوی
غدد لنفاوی
غدد لنفاوی اندام های کوچکی به اندازه یک لوبیا هستند. اکثر سلول های غدد لنفاوی لنفوسیت ها هستند. لنفوسیت ها سلول های سفید خون می باشند که برای مبارزه با عفونت ها فعال می شوند. دو نوع لنفوسیت وجود دارد:
- سلول های T
- سلول های B
سلول های B تولید کننده آنتی بادی هایی هستند که به بدن کمک می کنند تا ویروس ها و باکتری ها را از بین ببرد. سلول های T نیز به مبارزه با بیماری هایی مانند عفونت های قارچی و سل کمک می کنند. غدد لنفاوی در قفسه سینه، شکم، لگن، زیر بغل، گردن و دیگر نقاط بدن یافت می شوند. اگر عفونت در بدن وجود داشته باشد، غدد لنفاوی متورم می شوند.
مغز استخوان
سلول های سفید و سلول های قرمز در مغز استخوان ساخته می شوند. دو نوع سلول های سفید در مغز استخوان وجود دارد که عبارتند از:
- گرانولوسیت ها
- لنفوسیت ها
اکثر لنفوسیت ها موجود در مغز استخوان از نوع سلول های B هستند. از طرفی برخی از لنفوم ها از سلول های بنیادی مغز استخوان شروع می شوند.
طحال
طحال یک اندام کوچک واقع در سمت چپ شکم در نزدیکی دنده است. طحال باعث تولید سلول های سیستم ایمنی بدن، از جمله لنفوسیت ها می شود. این عضو سلول های خون، باکتری ها و ضایعات سلولی را نیز دفع می کند.
غده تیموس
تیموس نقش مهمی در رشد لنفوسیت T در نوزادان ایفا می کند. اگرچه میزان کارکرد این غده به تدریج کاهش می یابد، اما باز هم نقش مهمی در ایمنی بدن در طول زندگی بازی می کند.
لوزه ها و آدنوئیدها
لوزه ها و آدنوئیدها مجموعه ای از بافت های لنفاوی واقع در پشت گلو هستند. آنها به بدن برای مبارزه با عفونت های باکتریایی و ویروسی که وارد بینی و گلو می شوند، کمک می کند.
دستگاه گوارش
معده و روده حاوی بافت لنفاوی هستند.
انواع لنفوم
دو نوع لنفوم وجود دارد: لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین. این دو نوع لنفوم دارای پروفایل بالینی مختلف هستند.
لنفوم هوچکین
نوع هوچکین این بیماری اگر چه غیر معمول است اما قابل درمان می باشد. این سرطان در غدد لنفاوی که معمولا در قفسه سینه، گردن، یا زیر بازو قرار دارد شروع می شود. با پیشرفت این بیماری غدد لنفاوی بزرگ می شوند. در نهایت، سلول های سرطانی وارد جریان خون شده و به سایر قسمت های بدن گسترش می یابند.
دو نوع عمده لنفوم هوچکین عبارتند از:
- هوچکین کلاسیک
- هوچکین غالب لنفوسیت غدد لنفاوی
موسسه ملی سرطان (NCI) گزارش می دهد که در سال ۲۰۱۳ بیش از ۹،۳۰۰ مورد جدید هوچکین در ایالات متحده تشخیص داده شده است. از این تعداد، نزدیک به ۲،۰۰۰ نفر جان خود را از دست می دهند. لنفوم سومین علت اصلی سرطان در کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال است. لنفوم هوچکین کمتر از لنفوم غیر هوچکین (NCI) اتفاق می افتد.
عوامل خطر ابتلا به هوچکین
عوامل متعددی در ایجاد نوع هوچکین این بیماری نقش دارند. این عوامل عبارتند از:
- سن: هوچکین به احتمال زیاد بین ۱۵ تا ۳۵ سالگی و یا در افراد بالای ۵۵ سال رخ می دهد.
- جنسیت: هوچکین اغلب در مردان رخ می دهد.
- سابقه خانوادگی: اگر خواهر و برادر فردی هوچکین داشته باشد، خطر ابتلای آن فرد به این سرطان افزایش می یابد.
- سابقه قبلی عفونت ویروس اپشتاین بار: EBV منونوکلئوز ایجاد می کند. افرادی که مونونوکلئوز عفونی دارند، شانسشان برای ابتلا به این بیماری زیاد است.
- سیستم ایمنی ضعیف: داشتن سیستم ایمنی ضعیف شده توسط HIV یا ایدز، ابتلا به سرطان های دیگر و یا مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کند، خطر ابتلا به لنفوم هوچکین را افزایش می دهد.
علائم هوچکین
علائم این بیماری عبارتند از:
- خارش
- حساسیت به اثرات الکل یا افزایش درد در غدد لنفاوی بعد از نوشیدن الکل
- تب و لرز
- تعریق شبانه
- تورم بدون درد غدد لنفاوی واقع در گردن، زیر بغل و یا کشاله ران
- خستگی پایدار
- کاهش وزن نامعلوم
- سرفه، مشکلات تنفسی یا درد قفسه سینه
- کاهش اشتها
تشخیص هوچکین
تشخیص این بیماری با ارزیابی کلی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی آغاز می شود. بیوپسی غدد لنفاوی نیز برای تعیین نوع لنفوم انجام می شود. پزشکان برای تعیین میزان بیماری از سیستم خاصی استفاده می کنند. مرحله های این بیماری از I تا IV شماره گذاری می شوند. مراحل بیماری به دلیل گسترش سرطان از غدد لنفاوی به ارگان های دیگر افزایش می یابد. فرآیند مرحله بندی با ارزیابی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی آغاز می شود. تست های مورد استفاده در فرآیند مرحله بندی شامل موارد زیر است:
- تست های تصویربرداری
- آزمایش خون
- آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی
تست تصویربرداری
اشعه ایکس قفسه سینه: این آزمایش به پزشک کمک می کند تا تعیین کند که آیا لنفوم به ریه ها و غدد لنفاوی قفسه سینه گسترش یافته است یا خیر؟
سی تی اسکن قفسه سینه، شکم یا لگن: اشعه ایکس جزئیات زیادی را در مورد اندازه غدد لنفاوی و اندام های موجود در قفسه سینه، شکم و لگن ارائه می دهد. این آزمایش به پزشکان می گوید که آیا لنفوم گسترش یافته است یا خیر؟ در صورت مثبت بودن پاسخ چه اندام هایی تحت تاثیر قرار دارند؟
اسکن PET: این آزمایش یک تست علمی هسته ای است که میزان استفاده از انرژی (میزان متابولیسم) سلول ها را ارزیابی می کند. این اطلاعات به پزشکان می گوید که آیا تومورهای فعال هستند یا خیر؟ اسکن PET توسط تزریق مقدار کمی مواد رادیوتراپی (مواد شیمیایی رادیواکتیو) به ورید انجام می شود. اسکنر PET تصاویری رنگی از اندام ها و بافت ها ایجاد می کند. این تصاویر رنگی جریان خون و نحوه استفاده از اکسیژن و گلوکز را توسط ارگان ها اندازه گیری می کند.
اسکن گالیم: این روش نیز یک تست هسته ای است. در این آزمایش گالیم (مواد رادیواکتیو) به داخل رگ تزریق می شود. سپس استخوان ها، کبد، غدد لنفاوی یا اندام های دیگر گالیم را جذب می کنند. این تست به پزشکان می گوید که آیا سرطان یا سایر مشکلاتی مانند عفونت در بدن وجود دارد یا خیر؟
اسکن استخوان: اسکنی است که نشان می دهد که آیا سلول های لنفوم نفوذ به استخوان نفوذ کرده اند یا خیر؟
آزمایش خون
CBC (شمارش کامل خون): آزمایشی است که تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها را در جریان خون نشان می دهد.
ESR (سرعت رسوب اریتروسیت): یک شاخص کلی است که میزان رسوب گلبول قرمز در یک ساعت را اندازه گیری می کند. اگر عفونت، التهاب، بیماری های خود ایمنی یا سرطان وجود داشته باشد این سرعت افزایش می یابد.
غربالگری HIV: آزمایشی است که حضور HIV یا ایدز را می سنجد. عفونت HIV یکی از عوامل خطر ابتلا به لنفوم است.
آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی
آسپیراسیون مغز استخوان با وارد کردن یک سوزن مخصوص به مغز استخوان انجام می شود. به طور کلی، این روش بر روی پشت استخوان لگن انجام می شود. وقتی سوزن داخل مغز استخوان است، پزشک سرنگ را باز می کند. این باعث می شود که مقداری از مغز به داخل سرنگ وارد شود. سپس نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می شود و برای کشت به آزمایشگاه ارسال می شود. در بیوپسی مغز استخوان نیز مقدار کمی از استخوان و مقدار کمی مایع و سلول را از داخل استخوان (مغز استخوان) بر می دارند. بیوپسی مغز استخوان تعیین می کند که آیا مغز استخوان عملکرد خوبی دارد یا خیر؟
درمان لنفوم هوچکین
درمان بستگی به مرحله بیماری دارد. گزینه های درمان برای لنفوم هوچکین عبارتند از:
- شیمی درمانی
- اشعه درمانی
- پیوند سلول های بنیادی
چشم انداز لنفوم هوچکین
لنفوم هوچکین در صورتی که زود تشخیص داده شود بسیار قابل درمان است. حدود ۸۵ درصد از بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین بیش از پنج سال بعد از تشخیص زندگی می کنند. از این گروه، ۸۰ درصد به طور کامل درمان خواهند شد.
لنفوم غیر هوچکین (NHL)
لنفوم غیر هوچکین نیز در لنفوسیت ها شروع می شود و رشدش می تواند سریع یا آهسته باشد. پیش آگهی آن نیز بستگی به نوع و مرحله بیماری در زمان تشخیص دارد. بسیاری از افرادی که NHL شان کند رشد می کند می توانند درمان شوند و افرادی که NHL شان به سرعت رشد می کنند می توانند این بیماری را کنترل کنند. متخصصان انجمن لوسمی و لنفومای آمریکا گزارش داده اند که در سال ۲۰۱۱، نزدیک به ۶۶۳،۰۰۰ نفر که به لنفوم مبتلا بوده اند توانسته اند بیماری خود را کنترل یا درمان کنند. بیش از ۵۰۰،۰۰۰ نفر از آنها NHL داشتند.
انواع NHL
لنفوم غیر هوچکین در سلول های T یا B به وجود می آید، هرچند اکثر موارد آن در سلول های B رخ می دهد. موسسه ملی سرطان آمریکا (National Cancer Institute) تخمین زده است که در سال ۲۰۱۲ بیش از ۷۰،۰۰۰ مورد جدید NHL در ایالات متحده تشخیص داده می شود. از این تعداد، نزدیک به ۲۰،۰۰۰ مرگ و میر انتظار می رود.
انواع NHL در سلول های B شامل موارد زیر هستند:
- بورکیت
- لوسمی لنفوسیتی مزمن یا لنفوم لنفوسیتی کوچک (CLL / SLL)
- لنفوم سلول B بزرگ منتشر
- فولیکولار
- لنفوم سلول بزرگ immunoblastic
- لنفوم سلول مانتل
- لنفوم لنفوبلاست پیش ساز B
انواع NHL در سلول های T شامل موارد زیر هستند:
- لنفوم سلول بزرگ آناپلاستیک
- میکوزیس فونگوئید
- پیش ساز لنفوم لنفوبلاستیک T
عوامل خطر برای ابتلا به NHL
چندین عامل خطر برای لنفوم غیر هوچکین وجود دارد. این عوامل عبارتند از:
- سن: NHL می تواند در هر سنی رخ دهد، اما در افراد بالای ۶۰ سال رایج است.
- عفونت های ویروسی: عفونت های ویروس اپستین بار، HIV و هلیکوباکتر پیلوری (نوعی از باکتری هایی است که باعث زخم معده می شوند) خطر ابتلا به NHL را افزایش می دهند.
- سیستم ایمنی سرکوب شده: داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند خطر ابتلا به NHL را افزایش می دهند.
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص: برخی از آفت کش ها و مواد شیمیایی مورد استفاده برای کشت علف های هرز می توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
علائم NHL
بسیاری از علائم لنفوم در سایر بیماری ها نیز رخ می دهند. علائم لنفوم عبارتند از:
- تعریق شبانه
- کاهش وزن
- خستگی
- تب
- تورم غدد لنفاوی گردن، زیر بغل و کشاله ران
- تورم یا درد شکمی
- درد قفسه سینه، سرفه یا مشکلات تنفسی
تشخیص NHL
تشخیص NHL با ارزیابی سابقه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی آغاز می شود. آزمایش خون و مطالعات تصویربرداری که برای تشخیص این بیماری استفاده می شوند همان هایی هستند که برای لنفوم هوچکین استفاده می شوند.
درمان NHL
روش درمان NHL متفاوت از لنفوم هوچکین است. تا زمانی که علائم رخ ندهد، یا بیماری غیر فعال بوده و رشد بیمار سریع نباشد ممکن است نیاز به درمان نباشد. این دوره انتظار نظارت می تواند چندین سال طول بکشد. در طول این مدت، پزشک برای بررسی گسترش بیماری، معاینات منظم را تجویز می کند. گزینه های درمان عبارتند از:
- شیمی درمانی
- پرتو درمانی
- پیوند سلول های بنیادی
- استفاده از داروهای بیولوژیک برای کمک به سیستم ایمنی بدن، سلول های سرطانی را از بین می برد. ریتوکسیماب داروی است که توسط FDA برای درمان لنفوم سلول B تایید شده است.
- داروهایی که به طور مستقیم به سلول های سرطانی وارد می شوند.
چشم انداز NHL
تعیین چشم انداز NHL دشوار است. زیرا عوامل بسیاری وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند. با این حال، پزشکان انجمن سرطان آمریکا ادعا می کند که ۶۳ درصد از بیماران مبتلا به NHL پنج سال بعد از تشخیص زنده می مانند و ۵۱ درصد آن ها تا ۱۰ سال پس از تشخیص (ACS) نیز زنده خواهند ماند.