کلستاز بیماری است که توسط کاهش یا توقف جریان صفراوی از کبد مشخص می شود. این بیماری می تواند ناشی از اختلالات کبد، مجرای صفراوی یا پانکراس باشد. بیش از ۲۰۰،۰۰۰ نفر در ایالات متحده هر ساله تحت تاثیر این شرایط قرار می گیرند و اگر به درستی درمان نشود، می تواند سلامت بدن را به خطر بیاندازد.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت ضمن معرفی کامل بیماری کلستاز در مورد روش های درمان طبیعی آن نیز صحبت خواهیم کرد.
کلستاز چیست؟
کلستاز بیماری است که در آن در جریان صفرا به دلیل آسیب دیدگی برخی از سلول های کبدی و روده کوچک، اختلال ایجاد می شود. صفرا مایع گوارشی است که توسط کبد تولید می شود. هنگامی که جریان صفرا متوقف می شود، رنگدانه بیلی روبین، محصول زائدی که در اثر تجزیه سلول های قرمز خون قدیمی یا آسیب دیده ایجاد می شود، به جریان خون راه پیدا کرده و در آن جا تجمع می یابند.
به طور معمول، بیلی روبین به صفرا در کبد متصل می شود و از طریق مجرای صفراوی به سمت دستگاه گوارش، جایی که در مدفوع دفع می شود، حرکت می کند. اما برای افراد مبتلا به کلستاز، ماده ای که معمولا باید با صفرا دفع شود در بدن باقی می ماند.
علل کلستاز
دو علت اصلی برای کلستازی وجود دارد. کلستازی انسدادی، که به انسداد مکانیکی در مجرای صفراوی ناشی از سنگ های صفراوی و تومورهای بدخیم رخ می دهد، اشاره دارد. کلستازی متابولیسم، اختلالی که در تشکیل صفرا وجود دارد و به علت نقایص ژنتیکی اتفاق می افتد. گاهی نیز این اختلال ناشی از اثر جانبی بسیاری از داروها است. برخی از علل دیگر این بیماری عبارتند از:
- بارداری
- مصرف قرص های ضد بارداری
- فیبروز کیستیک (یک بیماری ارثی است که عملکرد سلول های اپیتلیال را مختل می کند)
- تنگ شدن مجرای صفراوی
- بیماری کبدی الکلی
- لنفوم (یک نوع سرطان است که بر روی سیستم ایمنی تأثیر می گذارد)
- سیروز اولیه صفراوی (بیماری است که در آن مجاری صفراوی در کبد به آرامی تخریب می شوند)
- هپاتیت ویروسی
- داروهایی مانند:
- آنتی بیوتیک ها (مانند آمپی سیلین و سایر پنی سیلین ها)
- فلوکوکاسیلین
- اریترومایسین
- استروئیدهای آنابولیک
- نیتروفورانتوئین
- نمک طلایی
- استاتین ها
- استروژن
- سایمتیدین
- کلرپرومازین
- پروکلوپرازین
دراوها نیز عامل مهمی برای کلستازی هستند. آسیب کلیستاتیک یکی از عوارض شدید بیماری کبدی ناشی از دارو است و تقریبا نیمی از مسمومیت های کبدی را تشکیل می دهد. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد داروهایی که توسط کبد به صفرا دفع می شوند، نامزد اصلی برای تولید بیماری کلستاز کبدی در بیماران حساس هستند، و تشخیص سریع و حذف دارو، هدف اصلی مدیریت کلستاز ناشی از دارو است.
علائم و نشانه های کلستازی
شایعترین علامت کلستاز، خارش است که به نظر می رسد به علت تعامل اسید های صفراوی با اعصاب opioidergic ایجاد می شود. با توجه به گزارش منتشر شده در Gastroenterology and Hepatology، برخی مطالعات نشان می دهند که در حدود ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به کلستاز کبدی خارش را تجربه می کنند. اگر چه مطالعات اخیر آمار کمتری را درحدود ۲۰ تا ۳۰ درصد نشان می دهد. خارش در بیماران مبتلا به سیروز اولیه صفراوی، کلانژیت اسکلروزان اولیه (زخم در مجرای صفراوی) و کلستاز حاملگی شایع تر است، اما در بیماران مبتلا به هپاتیت ویروسی مزمن، به ویژه ویروس هپاتیت C نیز شایع است.
زردی نشانه رایج دیگری در کلستازی انسدادی است، اما در کلستازی متابولیک رایج نیست. یک فرد مبتلا به کلستاز انسدادی همچنین ممکن است مدفوع کمرنگ داشته باشد و همراه با آن علائمی مانند موارد زیر را تجربه کند:
- ادرار تیره
- تهوع یا استفراغ
- عدم توانایی هضم غذاهای خاص
- درد در قسمت فوقانی و راست شکم
- زردی پوست و چشم
کلستازی می تواند به هضم نادرست لیپیدها و جذب ویتامین محلول در چربی منجر شود. بازتولید و گسترش باکتری ها به غدد لنفاوی، که ممکن است به اندوتوکسمی منجر شود نیز موجب شوک می شود.
کلستاز بارداری
کلستاز بارداری در اواخر بارداری اتفاق می افتد و باعث خارش شدید ناخوشایندی در دست ها و پاها و بسیاری از قسمت های دیگر بدن می شود. کلستازی بارداری که به نام کلستاز حاملگی نیز معروف است، بیماری کبدی حاملگی است که همراه با افزایش اسیدهای صفراوی و افزایش عوارض ناخواسته برای جنین خود را نشان می دهد.
شایع ترین نشانه ی این بیماری خارش است. خارش با پیشرفت بارداری به طور مداوم شدیدتر می شود و در عرض ۴۸ ساعت پس از زایمان از بین خواهد رفت. بسیاری از زنان گزارش می دهند که خارش در شب ها تشدید می شود و ممکن است چنان شدید باشد که باعث بی خوابی شود.
بر اساس تحقیقات منتشر شده در مجله World Journal of Gastroenterology، تقریبا ۸۰ درصد از زنان مبتلا، پس از هفته ۳۰ بارداری علائم بیماری را از خود بروز می دهند. این در حالی است که کلستاز حاملگی در اوایل هفته هشتم به وقوع می پیوندد.
کلستاز حاملگی خطر جدی برای مادر و نوزاد ایجاد می کند. سطح بالای اسیدهای صفراوی، خطر انتقال مکونیم به مایع آمنیوتیک را افزایش می دهد که باعث کاهش جریان خون بند ناف و افزایش خطر مرده زایی می شود.
از آنجا که مادران مبتلا به کلستاز توانایی کمتری برای جذب ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین های A، D و K دارند، در معرض خطر کمبود ویتامین K هستند. این کمبود می تواند خونریزی داخل جمجمه در نوزادان و پس از زایمان را به دنبال داشته باشد. خطر زایمان زودرس خود به خود نیز همراه با کلستاز بارداری افزایش پیدا می کند. بر اساس نتایج یک مطالعه که در سال ۲۰۰۷ در مجله Orphanet منتشر شد، ICP خطر زایمان زودرس را از ۱۹ درصد به ۶۰ درصد افزایش می دهد.
درمان های متعارف برای کلستاز
اسید اورسودوکسی کولیک (UCDA) به طور فزاینده ای برای درمان کلستاز استفاده می شود. UCDA برای درمان سنگ های صفراوی بدون جراحی در زنان مبتلا به کلستازی بارداری کاربرد دارد. این دارو یک ترکیب اسید روغنی طبیعی است که عملکرد کبد را با جایگزینی اسیدهای صفراوی سمی در جریان خون بهبود می بخشد. UCDA با اصلاح مخزن اسید های صفراوی و کاهش اسیدهای آندوژنیک و هیدروفوبیک (اسیدهایی که با آب مخلوط نمی شوند) و افزایش نسبت اسید های صفراوی هیدروفیل غیر سمی (اسید های صفراوی که در آب مخلوط و حل می شوند) در بدن عمل می کند.
مدیریت خارش
به گفته دکتر سینتیا لووی، استادیار دانشگاه میامی، مدیریت مناسب احساس خارش در این بیماری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا این احساس می تواند برای بیماران ناراحت کننده باشد و منجر به کاهش کیفیت زندگی ناشی از اختلال خواب و افسردگی شود.
کلستیر امین به عنوان اولین درمان برای پیشگیری از خارش توصیه می شود. این دارو با افزایش حذف اسید های صفراوی از بدن موجب کاهش خارش می شود. این دارو همراه با عوارض جانبی گوارشی از جمله موارد زیر است:
- حالت تهوع
- نفخ
- یبوست
سایر داروهای تجویز شده برای خارش عبارتند از:
- ریفامپیسین
- آنتاگونیست ها (مانند نالوکسون و نالترکسون)
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین
متأسفانه، مطالعات دقیق کمی در مورد تایید اثربخشی این داروها وجود دارد.
۸ درمان طبیعی برای کلستاز
صمغ گوار
صمغ گوار الیافی از دانه گیاه گوار است. این ماده معمولا به عنوان یک ملین برای کاهش کلسترول و جلوگیری از دیابت و چاقی استفاده می شود. صمغ گوار به عنوان عامل اتصال دهنده و تثبیت کننده عمل می کند، به همین دلیل ممکن است در از بین بردن علائم کلستازی نیز مفید باشد.
مطالعه ای که در مجله European Journal of Clinical Investigation منتشر شده بود این موضوع را بررسی کرد که آیا اتصال روده ای به صفرا توسط صمغ گوار باعث از بین رفتن کلستاز و خارش حاد آن در بارداری می شود؟ در این تحقیق ۴۸ زن باردار مبتلا به کلستاز و خارش و ۲۰ زن باردار سالم به عنوان گروه شاهد شرکت کردند. محققان دریافتند که صمغ گوار نسبت به دارونما بیشتر مانع افزایش اسید های صفراوی سرم و افزایش خارش می شود.
زغال چوب فعال
مطالعات نشان می دهند که زغال فعال ممکن است به عنوان روش جایگزین در درمان کلستاز حاد بارداری مفید باشد. زغال چوب فعال یک درمان طبیعی قوی است که برای جلوگیری از تشکیل سموم و مواد شیمیایی در بدن استفاده شده و قبل از این که این سموم جذب شوند، آن ها را از بین می برد.
یک مطالعه در سال ۱۹۹۴ نشان داد که پس از هشت روز درمان با زغال فعال (در دوز ۳۰ گرمی، سه بار در روز) غلظت اسید های صفراوی در بیماران مبتلا به ICP کاهش یافته است.
خار شیر
خار شیر یک گیاه طبیعی است که معمولا برای سم زدایی بدن، به ویژه از کبد استفاده می شود. این گیاه می تواند با افزایش تولید صفرا و کاهش التهاب، عملکرد گوارشی سالم را ارتقاء دهد. مطالعات متعدد نشان می دهد که خار شیر در انواع بیماری های کبدی، از جمله کلستازی موثر است.
ریشه قاصدک
ریشه قاصدک و چای قاصدک، داروهای طبیعی برای کلستازی حاملگی هستند و ثابت شده است که تقویت کننده کبد می باشند. ریشه قاصدک برای درمان سنگ های صفراوی استفاده می شود و تولید ادرار را افزایش می دهد و به عنوان یک ملین طبیعی کاربرد دارد. تحقیقات نشان می دهد که ویتامین ها و مواد مغذی موجود در قاصدک به پاکسازی کبد کمک می کنند و کارکرد آن را به حالت عادی باز می گردانند. این ماده جریان مناسب صفرا را برقرار کرده، سیستم گوارش را تقویت می کند و جذب مواد معدنی را افزایش می دهد.
SAMe
SAMe یا S-adenosyl-L-metionine مولکولی است که به طور طبیعی در بدن شکل گرفته و در آزمایشگاه ها نیز ساخته می شود. یک مطالعه منتشر شده شامل ۶۳۹ بیمار مبتلا به کلستاز به علت بیماری های حاد یا مزمن کبدی، نشان داد که SAMe ممکن است به ارتقاء واکنش های مسیر ترانسفورواسازی کمک کند. این بدین معنی که این واکنش به بهبود عملکرد مسیرهای متابولیک کمک کرده و در نتیجه ظرفیت سمیت متابولیک بدن را بهبود می بخشد.
محققان گزارش دادند که SAMe اولین روش امن و موثر در درمان این سندرم است.
ویتامین K
ویتامین K را می توان در شرایطی که به کبد آسیب وارد شده باشد برای بهبود لخته شدن خون، استفاده کرد. این مکمل یک درمان پیشنهاد شده برای مادران مبتلا به ICP است. زیرا این بیماری باعث کاهش جذب ویتامین های محلول در چربی می شود و می تواند منجر به کمبود ویتامین K شود. برای زنان باردار، کمبود ویتامین K باعث عوارض جدی خواهد شد.
ویتامین D و کلسیم
تحقیقات نشان می دهد که بیماری متابولیک استخوان در بیماران مبتلا به کلستاز کبدی رایج است. محققان در ۱۴ بیماران مبتلا به بیماری مزمن کبدی کلستاز، از جمله ۱۱ فرد مبتلا به سیروز صفراوی اولیه، جذب کلسیم از روده را در ارتباط با وضعیت ویتامین D اندازه گیری کردند. آنها دریافتند که ۵۷ درصد از بیماران در مقایسه با گروه شاهد جذب کلسیم کمتری داشتند و بین میزان ویتامین D سرم و جذب کلسیم همبستگی معنی داری مشاهده شد. درمان با ویتامین D3 خوراکی، موجب اصلاح سطح ویتامین D و جذب کلسیم شد.
اجتناب از مصرف الکل و داروهای خاص
به افراد مبتلا به کلستاز توصیه می شود از مصرف مواد شیمیایی، از جمله الکل و داروهای خاص، اجتناب نمایند. بر اساس تحقیقات انجام شده در دانشگاه سیدنی استرالیا، عوامل متعددی که ظرف سال ها باعث ایجاد کلستاز می شوند، عبارتند از:
- استروژن ها
- استروئیدهای آنابولیک
- کلرپرومازین
- اریترومایسین
- اکسین پنی سیلین
داروهای مرتبط با آسیب کبدی کلستاز عبارتند از:
- تیکلوپیدین
- ترفنادین
- تربینافین
- نیمسولید
- فلوروکینولون ها
- استاتین های کاهش دهنده کلسترول
در حالیکه شواهدی در مورد اثرات ژنتیکی واکنش های کلستاتیک به دارو وجود دارد، اما در حال حاضر هیچ تستی برای پیش بینی این رویداد وجود ندارد. بنابراین پیشگیری از واکنش های شدید، تشخیص زودهنگام آسیب های کبدی و قطع سریع دارو معمولا توصیه می شود.