تورم، درد شدید عضلات، ناتوانی در حرکت دادن بخشی از بدن و احساس فشار بیش از حد تمام علائم سندرم کمپارتمان است. اما معنی این سندرم دقیقا چیست؟ این نوع سندرم بیماری است که در آن جریان خون به بخشی از بدن متوقف شده و این باعث می شود که این بخش بدن ملتهب و سفت شود. اغلب علائم آن با التهاب یا تاندونیت اشتباه گرفته می شود.
سندرم کمپارتمان معمولا اثر جانبی جراحی، ورزش شدید بدون استراحت کافی بین دو نوبت تمرین و آسیب یا خونریزی است و می تواند به طور ناگهانی اتفاق بیفتد و بسیار ناراحت کننده باشد و حتی در برخی از موارد برای جلوگیری از معلولیت دائمی بافت نیاز به جراحی اضطراری وجود دارد.
وجود سندرم کمپارتمان به این معنی نیست که شما در معرض درد مداوم عضلات، رگهای خونی یا بافت های مفصلی هستید، اما نکته ترسناک این است که در بعضی موارد این سندرم ممکن است در عرض ۱۲ تا ۲۴ ساعت، در صورت عدم درمان، موجب آسیب دائمی شود.
علل سندرم کمپارتمان
در بدن، ماهیچه های خاصی یا گروه های اندام با بافت فاسیا به یکدیگر متصل می شوند و در مناطقی به نام محفظه ها سازماندهی می شوند. محفظه های بدن شامل عضله، اعصاب، مویرگ ها و رگ های خونی هستند که توسط فاسیا محصور شده اند. این تجمع و محفظه ها دقیق شبیه به عایق پوشش سیم است. بافت فاسیا عضلانی دقیقا همان چیزی است که می تواند پس از ورزش یا آسیب، احساس درد ایجاد کند.
شروع کار فاسیا بسیار سخت است و دیوارهای سفت آن به آسانی کشش ندارند. هنگامی که کسی مجروح یا زخمی می شود، خون و تورم در محفظه ایجاد شده تا فاسیا بتواند منطقه آسیب دیده را به خوبی پوشش دهد. در نتیجه فشار در محفظه ناشی از التهاب افزایش می یابد و در نهایت جریان خون به بافت ها قطع شده و در نهایت آسیب به بافت داخل محفظه وارد می شود.
هر چقدر سندرم کمپارتمان پیشرفته تر شود، آسیب های بافتی شدید تر شده و گاهی اوقات آسیب های دائمی، از دست دادن قدرت حرکت و حتی گاهی حتی قطع عضو یا مرگ بافت ایجاد می شود.
برخی از شرایط شایع که سبب ایجاد سندرم کمپارتمان می شوند عبارتند از:
- شکستگی استخوان یا ترک در مناطقی مانند پا یا بازوها
- جراحات ناشی از تصادفات اتومبیل
- ساییدگی و پارگی، زمین خوردن یا شکستگی های استخوانی به علت حوادث مرتبط با ورزش
- ورزش شدید که موجب آسیب می شود
- عوارض جانبی پس از مصرف استروئیدهای آنابولیک
- سوختگی روی پوست
- بستن بسیار محکم محل درد
- قطع شدن ناخودآگاه جریان خون به منطقه ای از بدن در یک دوره زمانی (مانند پس از غش کردن یا تصادف)
- بعد از جراحی، به خصوص اگر عمل جراحی بر روی عروق خونی انجام شده باشد
- ایجاد لخته خون در رگ خونی (به ویژه در دست یا پا)
علائم سندرم کمپارتمان
برخی از قسمت های بدن، به ویژه بازوها، شکم و پاها، دارای ناحیه ای از بافت های حساس هستند که در هنگام ایجاد تورم بعد از آسیب، فشارهای شدیدی در آن جا ایجاد می شود. افزایش التهاب یا تورم در این ناحیه می تواند برای قطع جریان خون به طور کامل کافی باشد. طبیعی است که با قطع جریان خون، جریان مواد مغذی و اکسیژن نیر به این بافت های حساس قطع می شود.
در حالی که سندرم کمپارتمان همیشه مشکل جدی ایجاد نمی کند و به سادگی رفع می شود، اما برخی از افراد که تحت تأثیر علائم شدید سندرم کمپارتمان قرار دارند، برای تسکین درد نیاز به مداخلات فوری و اورژانسی دارند.
علائمی که معمولا در این سندرم ایجاد می شود عبارتند از:
- دردها یا گرفتگی های عمیق (به ویژه در اندام یا شکم، بسته به اینکه کجا این بیماری شکل گرفته است)
- بی حسی، سوزن سوزن شدن و ایجاد شوک های ملایم
- سطح بالایی از تورم، احساس فشار، تنگی و کبودی در اطراف منطقه آسیب دیده
- گرفتگی یا افزایش درد در اطراف ناحیه آسیب دیده با گذشت زمان
- افزایش درد و حساسیت در نیم ساعت اول بعد از شروع ورزش
- تورم شکم با وجود سندرم کمپارتمان در شکم
- افزایش فشار در اطراف لگن و شکم
- ایجاد مشکل در زمان ادرار کردن، مانند توقف ادرار و یا کند شدن فرایند ادرار
- فشار خون پایین
چه کسی در معرض خطر ابتلا به سندرم کمپارتمان قرار دارد؟
بهبود زخم جراحت، همیشه مقداری درد و تورم را به همراه دارد و این موضوع کاملا طبیعی و مورد انتظار است. اما با وجود این سندرم، درد بسیار بدتر از آنچه که انتظار می رود می شود. متاسفانه، محققان هیچ راهی برای جلوگیری از ایجاد سندرم کمپارتمان ندارند. اما مهم است که بدانید که علائم آن به سرعت و به یکباره شروع می شود.
چندین نوع سندرم کمپارتمان وجود دارد، از جمله: حاد، مزمن، فعالیتی و شکمی. شایع ترین نوع سندرم کمپارتمان، سندرم کمپارتمان حاد است. این به این معنی است که تنها مدت زمان محدودی طول می کشد. این نوع سندرم کمپارتمان به سرعت (در عرض چند ساعت تا چند روز) ایجاد شده و معمولا (در حدود ۷۵ درصد موارد) از ایجاد آسیب در اثر شکستگی پا یا بازو ایجاد می شود.
وقتی شکستگی استخوان تجربه می شود یا فرد در حال تجربه بهبودی ناشی از آسیب دیگری است، سندرم کمپارتمان حاد می تواند به علت خونریزی، احتباس مایعات و افزایش التهاب ایجاد شود. همه این علائم نشانه هایی است که اعلام می کند بدن در حال تلاش برای بهبود یافتن است. یعنی به طور معمول تورم در محل آسیب، سودمند است. اما زمانی که بر اثر این تورم یک گروه از بافت ها از دریافت خون و اکسیژن کافی محروم می شوند، مشکل جدی رخ می دهد. فشار و درد می تواند در مدت کوتاهی پس از آسیب ایجاد شود. سندرم کمپارتمان حاد بسیار شایع است.
موارد مزمن سندرم کمپارتمان، می تواند طولانی تر از چند هفته باشد. این نوع سندرم کمپارتمان گاهی اوقات ناشی از ورزش شدیدی است که در آن بدن نمی تواند خود را تنظیم کند. گاهی اوقات به آن سندرم کمپارتمان فعالیتی نیز گفته می شود. سندرم کمپارتمان فعالیتی اغلب در قسمت هایی از بدن که بیشتر در طول فعالیت بدنی سنگین، درگیر هستند رخ می دهد. ساق، زانو، باسن و ران همه در معرض خطر هستند، به ویژه هنگامی که در حال ورزش کردن هستید.
همانطور که از نام این نوع سندرم بر می آید، در این حالت بدن بیش از حد تحریک می شود و نمی تواند از بافت به اندازه کافی در برابر افزایش التهاب و فشار محافظت کند.
سندرم کمپارتمان شکمی یکی دیگر از انواع نادر اما جدی این بیماری است که معمولا ناشی از آسیب شدید، جراحی یا بیماری که به سرعت در حال افزایش تورم است، می باشد. تصادفات رانندگی یا سایر تروماتیک، ها جراحی، عفونت، خونریزی داخلی شکم و شکستگی های لگن بعضی از حوادثی هستند که در صورت عدم درمان می توانند سندرم کمپارتمان شکمی را ایجاد کند و حتی کشنده باشند. بزرگترین خطر این سندرم، آسیب های دائمی و عوارض جانبی جدی ناشی از قطع خون در اندام های شکم از جمله کبد، روده و کلیه در عرض چند ساعت تا چند روز است.
۴ قدم برای حل سندرم کمپارتمان
در حالی که رعایت رژیم غذایی غنی از غذاهای ضد التهابی، فعالیت بدنی سالم، استراحت کافی بین نوبت های تمرین و انجام حرکات کششی پس از تمرین می تواند به کاهش تورم کمک کند، اما در عین حال این عادت ها ممکن است برای جلوگیری از سندرم کمپارتمان در برخی موارد کافی نباشند.
این کارهای قطعا یک ایده خوب برای کاهش خطر ابتلا به این سندرم هستند. اما در عین حال، جلوگیری از آسیب و درد نیر باید برای کاهش خطر ابتلا به سندرم کمپارتمان در نظر گرفته شود. هدف از درمان این سندرم، کمک به کاهش فشار و بهبود جریان خون در ناحیه ای است که تحت تاثیر قرار گرفته است.
اما آیا این احتمال وجود دارد که بتوانید ازسندرم کمپارتمان کاملا بهبود یابید؟ بله، به خصوص اگر علائم را درمان کنید. خبر خوب این است که تشخیص فوری مشکل و اقدامات لازم برای کاهش آن معمولا باعث جلوگیری از آسیب دائمی می شود.
خوشبختانه، عضلات و اعصاب داخل محفظه، اگر به مدت طولانی از جریان خون جدا نشده باشند، به خوبی بهبود می یابند. با این وجود، اگر جریان خون به مدت طولانی قطع شود، آسیب عصبی دائمی و از دست دادن عملکرد عضلانی ممکن است در عرض ۱۲ الی ۲۴ ساعت رخ دهد. این عارضه به خصوص در افرادی که شیوه های ناسالم در زندگی دارند و فعالیت بدنیشان کم است رخ می دهد. زیرا بافت عضلانی آنها انعطاف پذیر نیست.
اگر فکر می کنید که درد شما ناشی از این سندرم است برای درمان می توانید ار ۴ گام زیر استفاده کنید:
مراجعه به پزشک
بعضی از انواع شدید این سندرم در شرایط اضطراری جراحی نیاز دارند. برای سندرم کمپارتمان حاد که می تواند به سرعت آسیب ایجاد کند، هیچ روش درمانی مؤثرتر از جراحی وجود ندارد. بنابراین در این شرایط احتمالا باید عمل جراحی انجام دهید که شامل ایجاد برش در فاسیا پوشش دهنده بخش آسیب دیده (به نام فاسیوتومی) است.
با ایجاد برش روی فاسیا فضای بیشتری برای تورم عضلات وجود دارد. در نتیجه تورم جریان خون افزایش پیدا کرده و بهبودی حاصل می شود. اما اگر بافتی که تحت فشاری قرار گرفته نتواند به طور طبیعی متورم شود، بافت آن محل بیشتر فشرده می شود. اگر این اتفاق رخ داده باشد، حذف بخشی از فاسیا (فاسیکتومی) نیز گاهی لازم است.
حذف محدودیت ها
گاهی اوقات استفاده از باند های کشی تنگ بعد از جراحی ممکن است سبب ایجاد این سندرم شود. بنابراین اگر علت بیماری شما این مورد باشد، پزشک باید فورا باند را باز کرده یا شل کند. اگر از شکستگی یا آسیب های ورزشی رنج می برید، حتما باندپیچی را به پزشک محول کنید. زیرا انجام غیر اصولی باندپیچی می تواند فشار را در منطقه افزایش دهد و در واقع شرایط را بدتر کند.
تجدید نظر در تمرینات ورزشی
سندرم کمپارتمان مزمن فعالیتی در ورزشکاران و افرادی که به شدت ورزش می کنند، مانند دونده ها یا رقصنده ها، شکل می گیرد. به همین دلیل است که حرکات تکراری و تمرین بیش از حد می تواند باعث اختلال در بافت عضلانی اسکلتی در پاها و بازوها شود.
در حالی که مزایای اثبات شده بسیاری از جمله بهبود حالت خلقی، تعادل هورمونی، افزایش انرژی و مراقبت از قلب برای ورزش وجود دارد، اما درست ورزش کردن برای جلوگیری از آسیب بسیار مهم است.
عضلات، مفاصل و رباط ها پس از تمرین سخت، برای ترمیم خود نیاز به زمان دارند. اما در بعضی موارد، آسیب های ناشی از ورزش های تکراری، با اصلاح ورزش قابل حل نیست. متأسفانه، بسیاری از افراد حداقل زمانی که باید بین دو نوبت تمرین خود لحاظ کنند را رعایت نمی کنند.
استفاده از درمانگر فیزیکی
اگر سندرم کمپارتمان مزمن دارید و موقعیت اورژانسی نیست، درمان های غیر جراحی مانند فیزیوتراپی و پوشیدن کفش های طبی (ارتوپیک ها) می تواند به کاهش تورم کمک کند. همچنین می توانید رفلکسولوژی، ماساژ عضله سفت شده و بافت مفصلی یا درمان سونار مادون قرمز را انجام دهید.