لکوپلاکیا بیماری است که باعث ضخیم شدن و ایجاد تکه های سفید پلاک مانند بر روی زبان، لثه و مخاط دهان می شود. محرک های دهانی و فعالیت های تحریک کننده، مانند سیگار کشیدن، اغلب باعث ایجاد این بیماری می شود. به طور معمول، ایجاد این تکه های سفید رنگ در دهان بی ضرر هستند و علائم آن به خودی خود از بین می روند. با این حال، این بیماری می تواند با سرطان دهان در ارتباط باشد.
در ادامه این مطلب پیام سلامت پیرو معرفی بیشتر این بیماری، در زمینه علل، درمان و پیشگیری از آن صحبت خواهیم کرد.
محتویات این مقاله به موضوعات زیر اختصاص دارد:
- لکوپلاکیا چیست؟
- این بیماری چه علائمی دارد؟
- چه عللی باعث ایجاد لکوپلاکیای دهان می شود؟
- تشخیص و درمان آن چگونه است؟
- راه های جلوگیری از این بیماری چیست؟
لکوپلاکیا چیست؟
طبق تعریفی که سازمان بهداشت جهانی (WHO) از این بیماری داشته است، لکوپلاکیا دهان، ضایعات سفید رنگی است که مشکوک است اما به بیماری های غیر جدی دیگری وابسته نیست. لکوپلاکیا، بیشتر یک اصطلاح بالینی از یک شرایط خاص است که برای توصیف طیف گسترده ای از زخم های سفید دهان استفاده می شود.
معمولا از آزمایش بیوپسی برای تایید این بیماری استفاده می شود. اما آزمون و شرایطی که برای تشخیص آن استفاده می شود بین سازمان های مختلف متفاوت است.
این بیماری چه علائمی دارد؟
این بیماری موجب ضخیم شدن، ایجاد برجستگی و تکه های سفید پلاک مانند در غشاء مخاطی دهان می شود.
تکه های ایجاد شده ممکن است شفاف و یا خاکستری نیز به نظر برسد و معمولا حداقل یک منطقه دارای حاشیه، دارد. ترک خوردگی نیز ممکن است رخ دهد. اگر چه ایجاد این تکه ها بسته به نوعشان می توانند مشکل ساز شوند، اما اغلب لکه های ایجاد شده توسط این بیماری بدون درد است.
مناطقی که معمولا مبتلا به لکوپلاکیا می شود عبارتند از:
- پوشش داخلی گونه ها
- لثه
- پایین دهان و زیر زبان
- زبان
در برخی موارد، تکه های لکوپلاکیا، بر روی دیگر مناطق دیگری از بدن و جدا از دهان تاثیر می گذارد. ناحیه تناسلی جزء مناطقی است که ممکن است از این بیماری تاثیر بپزیرد.
چه زمانی برای این ضایعات باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بسیاری از تکه های سفید رنگی در دهان به خودی خود و بدون درمان خاصی و تنها با رعایت بهداشت دهان و دندان و یا متوقف کردن فعالیت های تحریک کننده از بین می روند. با این حال اگر لکه های سفید روی دهان و زبان، یک ضایعه طولانی مدت باشد، می تواند از عوارض جدی باشد که نیازمند درمان پزشکی است.
هر چند که همه این ضایعات نشان دهنده سرطان نیستند. اما تصور می شود که لکوپلاکیا، خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می دهد. تومورهای دهانی، اغلب به دلیل وجود لکه های دائمی و یا شدید لکوپلاکیا تشکیل می شوند.
در بسیاری از موارد، لکوپلاکیا به معنی تغییرات پیش سرطانی است. تغییرات پیش سرطانی، تغییر در سلول هایی است که در روند توسعه سرطان نقش دارند. سرطان دهان در طول زمان رخ داده و در مراحل مختلف قرار می گیرد. سرطان دهان شایع ترین سرطان سلول سنگفرشی است.
به گفته متخصصان WHO، بیش از ۵۲۹۰۰۰ نفر در سراسر جهان هر ساله به سرطان دهان مبتلا می شوند. بسیاری از افرادی که دچار سرطان دهان می شوند، افرادی هستند که طولانی مدت دخانیات استفاده کرده و بیش از ۴۰ سال سن دارند.
اگر سیگاری هستید و یا علائم لکوپلاکیا که عبارتند از موارد زیر را دارید حتما به پزشک مراجعه کنید:
- تکه های سفید خالدار با برجستگی های قرمز رنگ
- توده سفید با تکه های تیره یا قرمز
- تکه هایی با بافت های نامنظم و یا غیر سازگار
- مشکل در غذا خوردن، بلع، یا حرکت دادن فک
- زخم هایی که بیش از ۲ هفته وجود دارند و بدون درمان از بین نمی روند
- تغییر بافت های اطراف دهان
- درد گوش یا صدای ترکیدن در طول بلع
چه عللی باعث ایجاد لکوپلاکیای دهان می شود؟
پزشکان هنوز به طور دقیق نمی دانند که چه عللی موجب ایجاد این بیماری می شود. اما به نظر می رسد که تحریک مزمن نقش عمده ای در بسیاری از موارد بازی می کند. آسیب مداوم به بافت های دهان علت بزرگ و ضخیم شدن آن ها است. در این فرایند ماده ای به نام کراتین شکل می گیرد.
کراتین یک پروتئین مفید است که برای سلامت لایه بیرونی پوست بسیار مهم است. کراتین ساختار سلول های پوست را تشکیل داده و آن ها را از آسیب و استرس محافظت می کند. این ماده، پروتئین کلیدی برای ترمیم زخم است.
ایجاد تکه های کوچک و سفید رنگ در دهان در پاسخ به آسیب جزئی بسیار شایع هستند و معمولا نشانه ای از لکوپلاکیا نیستند. مانند بسیاری از بیماری های دیگر، عامل منحصر به فرد یا قطعی برای لکوپلاکیا وجود ندارد. استفاده از تنباکو، بزرگترین عامل موثر در توسعه این بیماری است.
به طور کلی، هر چیزی که باعث آسیب یا استرس به بافت های دهان شود ممکن است یک عامل خطر برای لکوپلاکیا باشد.
عوامل که نقشی در این شرایط بازی می کنند عبارتند از:
- مصرف دخانیات به مدت طولانی و یا بیش از حد
- ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، همان ویروسی است که منجر به سرطان دهانه رحم می شود
- شرایطی که سیستم ایمنی بدن را تضعیف می کند مانند اچ آی وی، شیمی درمانی و جراحی ارگان ها
- شرایطی که باعث زخم می شوند
- سوزش شدید یا مکرر دهان بر اثر مصرف مایعات داغ و یا غذاهای تند
- استفاده بیش از حد و یا طولانی مدت از محصولات ساینده مانند بلیچینگ دندان ها (سفید کردن دندان ها)
- نصب نادرست دندان مصنوعی
- دندانه دار و یا زبر بودن سطح دندان
- استفاده بیش از حد و یا طولانی مدت از اسپری های استروئیدی بدون شستشوی دهان پس از استفاده از آن
- بهداشت نامناسب دهان
- گاز گرفتن گونه یا زبان
- استفاده بیش از حد از الکل
- جویدن آجیل و برگهای خاص، مانند برگ فوفل و دانه آرکا
لکوپلاکیا اغلب با عفونت قارچی ظاهری مشابه داشته بنابراین معمولا با این بیماری اشتباه گرفته می شود.
یک نوع از لکوپلاکیا وجود دارد که به لکوپلاکیا مویی معروف است. این بیماری در میان افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند شایع است. این وضعیت باعث ایجاد تکه لکوپلاکیا می شود که ظاهر کرکی دارند. ضایعات لکوپلاکیا مویی بدون درد است.
این بیماری یک علامت هشدار دهنده از این است که سیستم ایمنی بدن بیش از حد تضعیف شده است. این عارضه می تواند اولین علامت فیزیکی HIV و ایدز باشد. لکوپلاکیا مویی با مونونوکلئوز و یا ویروس Epstein Barr نیز مرتبط است.
تشخیص و درمان این بیماری چگونه است؟
برای تشخیص، معمولا پزشک به یک معاینه فیزیکی و بررسی سابقه بیمار نیاز دارد. اگر به لکوپلاکیا مشکوک شود، برای رد کردن احتمال سرطان، به احتمال زیاد از بیوپسی استفاده می کند. انواع بیوپسی عبارتند از:
- بیوپسی برس دهان: برای این آزمایش با یک برس که روی بافت دهان چرخانده می شود، نمونه ای از سلول های لکه دهان برای معاینه برداشته می شود.
- بیوپسی حاصله: تکه ای از بافت در طول جراحی یا معاینه برداشته می شود. این کار توسط متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) انجام می شود.
اگر سرطان در پوشش دیده نشد، خط اول درمان، برای بیشتر موارد، حذف عوامل موثر، مانند مصرف دخانیات است. رعایت بهداشت دهان و دندان نیز دومین درمانی است که معمولا توصیه می شود. اگر تکه ها بعد از مدتی به خودی خود از بین نرفت، پزشک می تواند آن را در طی جراحی بردارد. بعد از درمان، برای جلوگیری از عود مجدد تکه ها، پیگیری منظم سالانه لازم است. عود تکه های ایجاد شده توسط لکوپلاکیا رایج است.
هنگامی که با بیماری مثل HIV همراه باشد از داروهای ضد ویروس استفاده می شود.
اگر سلول های پیش سرطانی یا سرطانی کشف شوند، تست های اضافی به منظور تعیین میزان بیماری انجام می شود. درمان بر اساس نوع سلول های درگیر در سرطان متفاوت می باشد. حدود ۵ درصد از موارد لکوپلاکیای دهانی، منجر به سرطان دهان می شود.
راه های جلوگیری از این بیماری چیست؟
رعایت بهداشت دهان و دندان و توقف فعالیت هایی که موجب ایحاد آسیب یا استرس بر روی پوشش دهان می شوند، ساده ترین راه برای مدیریت و جلوگیری از لکوپلاکیا هستند.
توصیه می شود راه هایی زیر را برای جلوگیری از لکوپلاکیا و عوارض آن امتحان کنید:
- اجتناب از مصرف هر گونه فراورده های توتون و تنباکو
- اجتناب از مصرف محصولات استنشاق یا دودی از جمله حشیش، میخک و رزین
- کاهش یا توقف مصرف الکل
- مراجعه منظم به دندانپزشکی
- اجتناب از مصرف محصولات ساینده دهان و دندان، مانند بلیچینگ
- حصول اطمینان از نصب درست ابزارهای دندانپزشکی از قبیل دندان مصنوعی
- تمیز نگه داشتن زخم دهان
- اجتناب از مصرف نوشیدنی های گرم و یا مواد غذایی داغ
- اجتناب از مصرف آب نبات یا جویدن محصولاتی که لبه های زبر داشته و یا باعث تحریک دهان می شوند.
- رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل برای جلوگیری از عدم تعادل مواد مغذی و یا کمبود آن ها در بدن
- اجتناب از مصرف غذاهایی که باعث واکنش های آلرژیک می شوند
- داشتن رابطه جنسی سالم، با استفاده از کاندوم و یا محافظ دندان در طول مقاربت دهانی