خون شما از اسیدها و بازها تشکیل شده است. مقدار اسید و باز در خون شما می تواند در مقیاس pH اندازه گیری شود. مهم است که تعادل صحیحی بین اسیدها و بازها در خون حفظ شود. حتی یک تغییر جزیی می تواند باعث بروز مشکلاتی در سلامتی شما شود. به طور معمول، خون شما باید مقدار کمی قلیایی تر از حالت اسیدی باشد. آلکالوزیس زمانی اتفاق می افتد که بدن شما بیش از حد قلیایی است. این امر می تواند به علت کاهش سطح دی اکسید کربن در خون، که یک اسید است، رخ دهد. این مساله همچنین می تواند به دلیل افزایش سطح بی کربنات خون، که قلیایی است نیز رخ دهد. این بیماری گاهی ممکن است به سایر مسائل مربوط به سلامت بدن مانند کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی مرتبط باشد. هر چه زودتر این بیماری شناسایی و درمان شود، نتیجه آن بهتر است.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد انواع، علائم، تشخیص، درمان و روش های پیشگیری آلکالوزیس صحبت می کنیم.
انواع آلکالوزیس
پنج نوع اصلی از آلکالوزیس به شرح زیر وجود دارد.
آلکالوزیس تنفسی
آلکالوزیس تنفسی زمانی رخ می دهد که دی اکسید کربن در جریان خون شما کافی نیست. علت آن در اغلب اوقات شامل موارد زیر است:
- تنفس سریع که معمولا با اضطراب همراه است
- تب شدید
- کمبود اکسیژن
- مسمومیت با سالیسیلات
- قرار گرفتن در ارتفاع بالا
- بیماری کبد
- بیماری ریه
آلکالوزیس متابولیکی
آلکالوزیس متابولیکی زمانی ایجاد می شود که بدن شما بیش از حد اسید را از دست می دهد یا بیش از حد قلیایی می شود. این امر می تواند به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- استفراغ بیش از حد، که باعث از دست دادن الکترولیت های بدن می شود
- مصرف بیش از حد دیورتیک ها
- بیماری آدرنال
- از دست دادن مقدار زیادی پتاسیم یا سدیم در یک زمان کوتاه
- مصرف آنتی اسیدها
- مصرف تصادفی بی کربنات زیاد
- مصرف ملین ها
- سوء مصرف الکل
آلکالوزیس هیپوکلرومی
آلکالوزیس هیپوکلرومی زمانی رخ می دهد که کاهش قابل توجهی از کلرید در بدن شما وجود دارد. این امر می تواند به علت استفراغ یا تعریق طولانی مدت رخ دهد. کلرید یک ماده شیمیایی مهم برای حفظ تعادل در مایعات بدن است و بخش مهمی از مایعات گوارشی بدن را تشکیل می دهد.
آلکالوزیس هیپوکالمی
آلکالوزیس هیپوکالمی زمانی اتفاق می افتد که بدن شما دچار کمبود مقدار عادی ماده معدنی پتاسیم می شود. شما به طور معمول پتاسیم را از مواد غذایی مصرفی دریافت می کنید. اما نخوردن مقدار کافی از این مواد غذایی، به ندرت علت کمبود پتاسیم است. بیماری کلیوی، عرق کردن بیش از حد و اسهال، تنها چند راه برای کاهش پتاسیم است. پتاسیم برای عملکرد مناسب اندام های زیر ضروری است:
- قلب
- کلیه ها
- عضلات
- سیستم عصبی
- دستگاه گوارش
علائم آلکالوزیس
علائم اولیه
نشانه های آلکالوزیس می تواند متفاوت باشد. در مراحل اولیه بیماری، ممکن است شما علائم زیر را داشته باشید:
- حالت تهوع
- بی حسی
- اسپاسم عضلانی طولانی مدت
- کشش عضلانی
- لرزش دست
علائم جدی
اگر آلکالوزیس به درستی درمان نشود، علائم شدید می توانند بروز کنند. این نشانه ها ممکن است منجر به شوک یا کما شود. اگر یکی از این علائم را تجربه کردید با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز فوریت های پزشکی مراجعه کنید:
- سرگیجه
- دشواری تنفس
- گیجی
- استوپور
- کما
روش های تشخیص
علایم آلکالوزیس مشابه علائم سایر بیماری ها است. به همین دلیل بسیار مهم است که شما خودتان اقدام به تشخیص سر خود نکنید. برای ارزیابی بیماری به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما درباره سابقه پزشکی و علائمی که تجربه کرده اید، از شما سوال می کند. آن ها احتمالا انجام آزمایش هایی را تجویز می کنند که وجود بیماری های دیگر را رد می کنند. تست های معمول برای تشخیص این اختلال عبارتند از:
- آزمایش ادرار
- آزمایش سطح pH ادرار
- پانل متابولیک پایه
- تجزیه و تحلیل گازهای خون شریانی
به گفته متخصصان انجمن شیمی بالینی آمریکا، سطح نرمال pH خون بین ۷٫۳۵ و ۷٫۴۵ است. pH خون بالاتر از ۷٫۴۵ ممکن است نشان دهنده آلکالوزیس باشد. پزشک شما همچنین می تواند میزان دی اکسید کربن و اکسیژن را در خون شما اندازه گیری کند تا بتواند احتمال ابتلا به بیماری های تنفسی را کنار بگذارد.
روش های درمان
برنامه درمان شما بستگی به علت آلکالوزیس دارد. اگر به نوع تنفسی این بیماری مبتلا شده اید، بعد از حل مشکلات تنفسی سطح دی اکسید کربن شما باید به حالت طبیعی بازگردد. اگر تنفس سریع ناشی از اضطراب زیاد داشته باشید، با نفس کشیدن آهسته و عمیق اغلب علائم بهبود می یابد و سطح اکسیژن تنظیم می شود. اگر آزمایشات نشان می دهد که شما دارای سطح اکسیژن پایین هستید، باید اکسیژن را از طریق ماسک دریافت کنید.
اگر تنفس سریع شما به علت درد ایجاد شده باشد، پس از درمان درد، سرعت تنفس به حالت عادی باز می گردد و علائم بیماری بهبود می یابد. اگر آلکالوزیس شما به علت از دست دادن مواد شیمیایی مانند کلرید یا پتاسیم ایجاد شود، داروها یا مکمل ها برای جایگزینی این مواد شیمیایی تجویز می شود. برخی از موارد آلکالوزیس در نتیجه عدم تعادل الکترولیتی هستند که ممکن است با نوشیدن مقدار زیاد مایعات یا نوشیدنی هایی که حاوی الکترولیت هستند اصلاح شود. اگر مورد پیشرفته ای از عدم تعادل الکترولیتی دارید، باید در بیمارستان درمان شوید. اکثر افراد پس از دریافت درمان مخصوص آلکالوزیس بهبود می یابند.
چگونه از ابتلا به آلکالوزیس جلوگیری کنم؟
خطر ابتلا به آلکالوزیس را با حفظ سلامتی، داشتن یک رژیم غذایی سالم و نوشیدن آب کافی کاهش دهید. انتخاب مواد غذایی با مواد مغذی و پتاسیم بالا می تواند به رفع کمبود الکترولیت کمک کند. مواد مغذی و پتاسیم عمدتا در میوه ها و سبزیجات و همچنین برخی از مواد غذایی دیگر مانند مواد زیر یافت می شود:
- هویج
- موز
- شیر
- لوبیا
- اسفناج
- سبوس
مراحل پیش گیری از کم آبی نیز عبارتند از:
- نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز
- نوشیدن آب قبل و بعد، و در طی تمرینات ورزشی
- استفاده از نوشابه های جایگزین الکترولیت پس از ورزش های شدید
- اجتناب از مصرف سودا یا آبمیوه هایی که دارای شکر زیادی هستند و می توانند باعث بدتر شدن کمبود آب بدن شوند
- محدود کردن مقدار مصرف کافئین، که در نوشابه، چای و قهوه یافت می شود
لازم است که به خاطر داشته باشید که اگر احساس تشنگی می کنید، یعنی دچار کمبود آب می باشید. اگر مقدار زیادی از الکترولیت های بدنتان را از دست بدهید، از دست دادن آب بدن نیز می تواند سریع تر رخ دهد. این اتفاق زمانی می افتد که شما بر اثر ابتلا به آنفولانزا معده استفراغ می کنید. اگر نمی توانید غذاهای غنی از پتاسیم را در معده نگه دارید، مطمئن شوید که مایعات کافی مانند آب، نوشیدنی های ورزشی و سوپ های آبکی مانند سوپ مرغ را مصرف می کنید.
چشم انداز
چشم انداز آلکالوزیس به طور عمده بستگی دارد که در چه زمانی تشخیص داده می شود. هرچه زودتر بیماری شما درمان شود، نتیجه حاصله بهتر است. آلکالوزیس ناشی از بیماری های موجود در کلیه ممکن است قابل پیش گیری باشد. همچنین لازم است پس از تشخیص، تمام دستورالعمل های مراقبتی که توسط پزشک برای شما تجویز شده است را دنبال کنید.