عقب ماندگی ذهنی ؛ مراحل، علل، نشانه ها، تشخیص و درمان

عقب ماندگی ذهنی یا معلولیت ذهنی، (MR / ID)، در کودکانی مشاهده می شود که مغز آن ها به درستی رشد نمی کند و یا عملکردش در محدوده طبیعی نیست. چهار سطح عقب ماندگی وجود دارد. خفیف، متوسط، شدید و عمیق. گاهی معلولیت ذهنی ممکن است به عناوین دیگر یا نامشخص نیز طبقه بندی شود. در عقب ماندگی ذهنی، بیمار هم IQ پایینی دارد و هم مشکلات مربوط به زندگی روزمره را تجربه می کند.

عقب ماندگی ذهنی یا معلولیت ذهنی می تواند باعث ناتوانی در یادگیری، به کار بردن توانایی گفتاری، فیزیکی و اجتماعی شود. موارد شدید این نوع معمولیت ذهنی در هنگام تولد تشخیص داده می شود. با این حال، ممکن است فرم های خفیف تر آن تا زمانی که کودک موفق به کسب مراحل رشدی به شکل طبیعی نباشد، تشخیص داده نشود. تقریبا تمام موارد این اختلال در تمام فرمهایش از خفیف گرفته تا شدید، زمانی که کودک به سن ۱۸ سالگی می رسد، به وضوح قابل تشخیص است.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت ما را همراهی کنید تا با مراحل، علل، نشانه ها، تشخیص و درمان عقب ماندگی ذهنی آشنا شوید.

سطوح مختلف عقب ماندگی ذهنی

MR / ID به چهار سطح بر اساس IQ و درجه تعدیل اجتماعی تقسیم می شود.

عقب ماندگی ذهنی خفیف

در این سطح، فرد:

  • طول می کشد تا یاد بگیرند که صحبت کنند، اما می توانند بعد از اینکه طریقه صحیح حرف زدن را یادگرفت، تعاملات اجتماعی برقرار کند.
  • برای مراقبت از خود کاملا مستقل است.
  • در مهارت های خواندن و نوشتن کمی مشکل دارد.
  • از نظر اجتماعی نابالغ است.
  • قادر به پاسخگویی به مسئولیت هایی مانند مسئولیت های ازدواج و مسئولیت نگهداری از فرزند نیست.
  • ممکن است نباز به برنامه های آموزشی تخصصی داشته باشد.
  • دارای برد IQ از ۵۰ تا ۶۹ است.
  • ممکن است بیماری هایی از جمله اوتیسم، صرع، یا ناتوانی جسمی را نیز تجربه کند.

عقب ماندگی ذهنی متوسط

در این سطح، فرد:

  • در درک و استفاده از زبان آهسته است.
  • توانایی محدودی برای برقراری ارتباط دارد.
  • می تواند مهارت های خواندن، نوشتن و شمارش را یاد بگیرد.
  • یک یادگیرنده آهسته است.
  • قادر به مراقبت از خود نیست.
  • می تواند در فعالیت های اجتماعی ساده شرکت کند.
  • محدوده برد IQ او بین ۳۵ تا ۴۹ است.

عقب ماندگی ذهنی شدید

در این سطح، فرد:

  • دارای اختلال حرکتی قابل توجه است.
  • آسیب جدی به سیستم عصبی مرکزی را تجربه می کند و یا رشد غیر طبیعی در سیستم عصبی مرکزی دارn.
  • محدوده ی IQ او بین ۲۰ تا ۳۴ است.

عقب ماندگی ذهنی عمیق

در این سطح، فرد:

  • قادر به درک یا رعایت درخواست ها یا دستورالعمل ها نیست.
  • بی حرکت است.
  • باید از پوشک بزرگسال استفاده کند.
  • از ارتباطات غیررسمی بسیار ساده استفاده می کند.
  • نمی تواند برای رفع نیازها از خود مراقبت کند.
  • نیاز به کمک و نظارت مستمر دارد.
  • دارای IQ کمتر از ۲۰ است.

دیگر سطوح عقب ماندگی ذهنی

کودکان در این دسته اغلب کور، ناشنوا، لال و معلول فیزیکی هستند. این عوامل مانع از انجام آزمایشات غربالگری برای یافتن عقب ماندگی توسط پزشکان می شود.

عقب ماندگی غیرمتمرکز

به شرایطی گفته می شود که علائم MR / ID وجود دارد، ولی اطلاعات کافی برای اختصاص دادن کودک به یک سطح وجود ندارد.

علت عقب ماندگی ذهنی چیست؟

طبق اعلام Psychology Today، تنها ۲۵ درصد موارد عقب ماندگی علت شناخته شده دارند. این موضوع در شماره سال ۲۰۱۰ این مجله ذکر شده است. اما مهمترین علل ایجاد این بیماری روانی و ذهنی عبارتند از:

  • آسیب وارده به جنین قبل یا در حین زایمان، مانند کاهش اکسیژن بدن نوزاد، قرار گرفتن در معرض الکل یا عفونت
  • ابتلا به اختلالات ژنتیکی، مانند ژن های غیر طبیعی ارثی، سندرم داون، سندرم X شکننده و PKU (فنیل کتونوری)
  • مسمومیت با سرب و یا جیوه
  • سوء تغذیه شدید و یا سایر مسائل مربوط به رژیم غذایی
  • بیماری های زودرس کودکی، مانند سیاه سرفه، سرخک، یا مننژیت
عقب ماندگی ذهنی
عقب ماندگی ذهنی

علائم عقب ماندگی ذهنی چیست؟

علائم MR / ID بر اساس سطح ناتوانی متفاوت است. عموم این علائم عبارتند از:

  • عدم رعایت استانداردهای فکری
  • به دست آوردن مهارت های نشستن، خزیدن، و یا راه رفتن بعد از کودکان همسن خود
  • مشکل در یادگیری نحوه صحبت کردن و یا ناتوانی در صحبت کردن به وضوح
  • مشکلات حافظه
  • ناتوانی در درک پیامدهایی که بعد از انجام بعضی از رفتارهای در انتظارشان است
  • ناتوانی در فکر کردن به صورت منطقی
  • بروز دادن رفتارهای کودکانه که نشان دهنده رفتار فردی است که سنش کمتر است
  • کمبود حس کنجکاوی
  • مشکلات یادگیری
  • IQ زیر ۷۰
  • ناتوانی در زندگی کردن به صورت عادی به دلیل عدم توانایی برقراری ارتباط، مراقبت از خود و یا تعامل با دیگران

افرادی که از لحاظ ذهنی غیرفعال هستند اغلب با برخی از مسائل رفتاری زیر مواجه می شوند:

  • قرار گرفتن در معرض تجاوز
  • وابستگی به اطرافیان
  • امتناع از انجام فعالیت های اجتماعی
  • توجه به رفتار دیگران
  • افسردگی در دوران نوجوانی
  • فقدان کنترل ضربه
  • انفعال
  • گرایش به آسیب زدن به خود
  • معاندت
  • عزت نفس پایین
  • تحمل کم در برابر ناامیدی
  • اختلالات روان پریشی
  • مشکلات توجه

نشانه های فیزیکی MR / ID شامل ویژگی هایی نظیر کوتاه بودن قد و ویژگی های ناقص صورت است. با این حال، علائم فیزیکی همیشه وجود ندارد.

عقب ماندگی ذهنی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص MR / ID نیاز به این دارد که هر دو مهارت فکری و انطباقی فرد خیلی پایین تر از حد متوسط ​​باشد. سه بخش برای ارزیابی وجود دارد:

  • مصاحبه با والدین
  • مشاهده خود بیمار
  • آزمون های استاندارد

برای تشخیص، کودک باید تست IQ با داده های استاندارد هوشمند مانند آزمون استنفورد باینت هوشمند را بگذارند. سایر آزمون ها، مانند مقیاس رفتار سازگاری وینال، برای ارزیابی مهارت های زندگی روزمره کودک و توانایی های اجتماعی در مقایسه با سایر کودکان در یک گروه سنی خواهد بود. مهم است که به یاد داشته باشید که کودکانی که از فرهنگ های مختلف و وضعیت های اجتماعی و اقتصادی متفاوت در این آزمون ها شرکت می کنند ممکن است در پاسخگویی به آزمون متفاوت عمل کنند. نتایج این آزمایش ها با اطلاعاتی که از مصاحبه ها با والدین و معاینه کودک به دست می آید برای کمک به تشخیص ترکیب شده و استفاده می شود.

فرایند غربالگری نیز ممکن است شامل معاینه متخصصان مختلف از جمله موارد زیر باشد:

  • روانشناس
  • آسیب شناس گفتار
  • مدد کار اجتماعی
  • متخصص مغز و اعصاب
  • پزشک متخصص اطفال
  • فیزیوتراپیست

تست های آزمایشگاهی و تصویربرداری نیز ممکن است برای تشخیص اختلالات متابولیکی و ژنتیکی و مشکلات ساختاری مغز انجام شود. مهم است که قبل از تشخیص عقب ماندگی ذهنی، عواملی از جمله کاهش شنوایی، اختلالات یادگیری، اختلالات عصبی و مشکلات عاطفی که به عنوان علت تاخیر در رشد مهارت ها شناخته می شوند نیز ارزیابی شوند.

هنگامی که عقب ماندگی ذهنی تشخیص داده می شود، خانواده، اولیای مدرسه و پزشکان از نتایج این آزمایش ها و ارزیابی ها برای ایجاد یک برنامه درمانی و آموزشی استفاده خواهند کرد.

گزینه های درمان برای بیماران مبتلا به عقب ماندگی ذهنی چیست؟

برای کمک به کودک جهت مقابله با ناتوانی های مورد نیاز، مشاوره مستمر مورد نیاز است.

والدین نوزادانی که از لحاظ ذهنی معلول هستند، باید یک طرح درمانی خانوادگی را داشته باشند که نیازهای فرزندشان را توصیف می کند. این طرح همچنین شامل خدماتی می شود که کودک برای توسعه و رشد نرمال به آن ها نیاز دارد. نیازهای خانواده نیز در این طرح در نظر گرفته شده است.

هنگامی که کودک آماده حضور در مدرسه می شود، یک برنامه جدید به نام برنامه آموزش فردی (IEP) برای کمک به کودک جهت رفع نیازهای آموزشی خود در نظر گرفته خواهد شد.

هدف اصلی درمان، کمک به بیمار برای دستیابی به توانایی کامل خود در زمینه آموزش و پرورش و مهارت های اجتماعی و زندگی است. عموم درمان های مورد استفاده برای این بیماران عبارتند از:

  • رفتار درمانی
  • کار درمانی
  • مشاوره
  • در بعضی از موارد دارو

همه کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی باید تحصیلات خود را در مراکز و مدارس مخصوص انجام می دهند. در ایران مدارس دولتی مخصوص این کودکان، آموزش های رایگان و مناسبی را برای کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و سایر اختلالات رشدی فراهم می کنند.

[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:

فواید غذا خوردن روی زمین برای بدن، ذهن و حتی بهبود روابط خانوادگی

عوارض استرس بر روی ذهن و بدن

۱۰ نمونه از بهترین سرگرمی هایی که به ذهن آرامش می دهند

[/quote]

چشم انداز بیمارن مبتلا در دراز مدت چیست؟

هنگامی که عقب ماندگی ذهنی با سایر مشکلات جسمی جدی رخ می دهد، امید به زندگی کودک ممکن است کوتاه تر از حد طبیعی شود. به طور کلی، هر چه شدت ناتوانی شناختی و مشکلات فیزیکی کودک بیشتر باشد، امید به زندگی کوتاه تر می شود. با این حال، کودک مبتلا به عقب ماندگی خفیف تا متوسط، امید به زندگی طبیعی یا نسبتا طبیعی دارد. این افراد در بزرگسالی اغلب می توانند در شغلی که فقط نیاز به مهارت های فکری اولیه دارد، مشغول شده و می توانند به طور مستقل زندگی کرده و از خودشان حمایت کنند.

منابع:

Intellectual Disability