کلیه ها یک جفت اندام لوبیا شکل هستند که مایعات بدن را فیلتر کرده و مواد زائد را از خون به شکل ادرار دفع می کنند. ادرار تولید شده در کلیه، از طریق لوله ای به نام میزنای، وارد مثانه می شود. دیسپلازی کلیه بیماری است که در جنین در حال رشد در رحم ایجاد می شود. پزشکان و دانشمندان برای توصیف این بیماری از اصطلاحات دیگری مانند دیسپلازی کلیوی و دیسپلاستیک متعدد در کلیه (MCDK) استفاده می کنند.
در دیسپلازی کلیوی، ساختارهای داخلی یک یا هر دو کلیه در نوزاد، به طور طبیعی تشکیل نمی شود. در این بیماری کیسه هایی پر از مایع به نام کیست، جایگزین بافت سالم کلیه می شوند. دیسپلازی کلیه معمولا در یک کلیه اتفاق می افتد. در این صورت کودک می تواند با رعایت نکات بهداشتی با یک کلیه به زندگی خود ادامه دهد. اما نوزادانی که هر دو کلیه شان این بیماری را می گیرند معمولا در رحم مادر زنده نمی مانند. اگر هم زنده بمانند در سال های اول زندگی خود نیاز به دیالیز و پیوند کلیه دارند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم اطلاعات بیشتری را در مورد بیماری دیسپلازی کلیه در اختیارتان قرار دهیم.
دیسپلازی کلیه چگونه اتفاق می افتد؟
حالب لوله ای است که به صورت شاخه ای و به شکل یک شبکه از لوله ها در کلیه رشد می کند و زمانی که جنین در رحم مادر است، ادرار را جمع می کند. در دیسپلازی کلیوی، این لوله موفق نمی شود که منشعب شود. به همین دلیل ادرار جمع آوری شده به شکل کیست در می آید. برای درک بهتر این بیماری می توانید دو تصویر زیر را با یکدیگر مقایسه کنید.
علت ایجاد دیسپلازی کلیه چیست؟
دیسپلازی کلیه ممکن است به دلیل قرار گرفتن مادر در معرض برخی از داروهای خاص و یا توسط عوامل ژنتیکی ایجاد شود. بنابراین به مادران باردار توصیه می شود، قبل از استفاده از هر گونه دارو، حتما با پزشک خود مشورت کنند. پزشکان برای ابتلا به دیسپلازی کلیوی در نوزادان به برخی از داروها نسبت به دیگر داروها مشکوک تر هستند. داروهایی که ممکن است دیسپلازی کلیه ایجاد کنند عبارتند از:
- داروهای تجویزی برای درمان تشنج
- داروهای تجویزی ضد فشار خون که به نام مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) و مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین (ARB) شناخته می شوند.
ضمن این که استفاده مادر از مواد مخدری مانند کوکائین نیز می تواند در جنین ایجاد دیسپلازی کلیه کند.
دیسپلازی کلیوی می تواند علل ژنتیکی نیز داشته باشد. به نظر می رسد که این اختلال وراثت اتوزومال غالب است. این به معنی است که ژن آن از یکی از والدین به کودک منتقل شده است. هنگامی که دیسپلازی کلیوی در کودک کشف می شود، معمولا برای کشف بیماری در والدین نیز کافی است که سونوگرافی تجویز شود.
چندین سندرم ژنتیکی نیز وجود دارند که سایر سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار می دهند و ممکن است بخشی از سندرم شامل دیسپلازی کلیوی نیز باشد. سندرم یک گروه از علائم یا شرایطی است که به یکدیگ غیر مرتبط به نظر می رسند اما معمولا یک علت ژنتیکی دارند. کودک مبتلا به دیسپلازی کلیوی ممکن است مشکلاتی در دستگاه گوارش، سیستم عصبی، سیستم قلبی و عروق، سیستم خونی، سیستم عضلانی و اسکلتی، و یا دیگر قسمت های دستگاه ادراری داشته باشد.
مشکلات دستگاه ادراری که منجر به دیسپلازی کلیوی شده اند، ممکن است کلیه سالم را نیز درگیر کنند. برای مثال، نقص مادرزادی ادراری باعث انسداد در نقطه ای می شود که از آن نقطه، ادرار از کلیه به حالب می رود. یکی دیگر از نقایص هنگام تولد، نقیصه ای است که باعث می شود ادرار از مثانه به سمت بالا و حالب حرکت کند. در این بیماری گاهی اوقات ادرار به طور کامل باز می گردد و به کلیه ها نیز می رسد. این بیماری ریفلاکس نام دارد. با گذشت زمان، اگر این مشکلات اصلاح نشود، می تواند یک کلیه را از کار انداخته و منجر به نارسایی کلیه شود.
نشانه و یا عوارض ناشی از دیسپلازی کلیه چیست؟
کلیه ای که تحت تاثیر این بیماری است از بدو تولد بزرگ است. اختلالات در دستگاه ادراری ممکن است به عفونت های دستگاه ادراری منجر شود. کودکان مبتلا به دیسپلازی کلیوی به ندرت به فشار خون بالا مبتلا می شوند. ضمن این که این کودکان در طول زندگی خود، با خطر ابتلا به سرطان کلیه همراه هستند. اگر کودک مشکلات ادراری داشته باشد که بر روی کلیه سالمش تاثیر بگذارد، ممکن است به بیماری مزمن کلیوی و نارسایی کلیه نیز مبتلا شود. اما خوشبختانه بسیاری از کودکان مبتلا به دیسپلازی کلیه، تنها در یک کلیه مشکل دارند و هیچ علامت و نشانه ای در کلیه دیگر ندارند.
دیسپلازی کلیوی چگونه تشخیص داده می شود؟
دیسپلازی کلیوی اغلب در طول سونوگرافی در دوران بارداری قابل تشخیص است. در سونوگرافی جنین، با استفاده از امواج صوتی تصویری از کودک در حال رشد در رحم مادر تهیه می شود. با این حال، این شرایط همیشه قبل از تولد نوزاد قابل تشخیص نیست. اما بعد از تولد، معمولا از روی بزرگ شدن کلیه در طی آزمایشات معمول برای یافتن علت عفونت ادراری این اختلال تشخیص داده می شود.
دیسپلازی کلیه چگونه درمان می شود؟
اگر شرایط این بیماری به یک کلیه محدود شده باشد و کودک هیچ نشانه دیگری نداشته باشد، هیچ درمانی ممکن است لازم نباشد. اما معاینات منظم برای اندازه گیری فشار خون، آزمایش خون برای اندازه گیری عملکرد کلیه، و آزمایش ادرار برای وجود پروتئین در ادرار لازم است. اگر مشکل کودک در بدو تولد تشخیص داده شود، معمولا پزشکان توصیه می کنند که رشد کلیه دیگر را تحت نظر داشته باشند. اگر کلیه سالم رشد طبیعی داشته باشد معمولا مشکلی پیش نخواهد آمد. کودکان مبتلا به عفونت های دستگاه ادراری عموما نیاز به مصرف آنتی بیوتیک دارند.
برداشتن کلیه ای که مبتلا به دیسپلازی است تنها در صورتی که شرایط زیر حاکم باشد لازم است:
- کلیه باعث ایجاد درد شود.
- فشار خون به صورت مداوم بالا برود.
- سونوگرافی تغییرات غیر طبیعی در کلیه را نشان دهد.
بسیاری از کودکان مبتلا به دیسپلازی کلیه، تنها با یک کلیه بدون هیچ مشکل خاصی رشد کرده و بزرگ می شوند. حتی به مرور زمان کلیه دیسپلاستیک ممکن است با رشد کودک، کوچک شود. در این شرایط تا سن ۵ سالگی کودک، کلیه ناقص با عکس اشعه ایکس و سونوگرافی مشهود است. اما بزرگسالان و کودکانی که یک کلیه دارند باید به منظور کنترل فشار خون و جلوگیری از آسیب های کلیوی معاینات منظمی را انجام دهند. کودک مبتلا به مشکلات ادراری که منجر به نارسایی کلیه شده است، ممکن است در نهایت نیاز به پیوند کلیه و یا درمان دیالیز داشته باشد.
چگونه می توان از دیسپلازی کلیه جلوگیری کرد؟
محققان هنوز نتوانسته اند راهی برای جلوگیری از دیسپلازی کلیوی ناشی از عوامل ژنتیکی و سندرم های ژنتیکی خاصی را پیدا کنند. زنان باردار می توانند از دیسپلازی کلیه با اجتناب از مصرف داروهای تجویزی خاص یا مواد مخدر در دوران بارداری جلوگیری کنند. ضمن این که این زنان باید قبل از مصرف هر دارویی در دوران بارداری با پزشک متخصص زنان و زایمان صحبت کنند. محققان دریافته اند که رژیم غذایی و تغذیه نقشی در ایجاد و یا پیشگیری از دیسپلازی کلیه بازی نمی کند.
رژیم غذایی مناسب این بیماران
افرادی که تنها یک کلیه دارند باید در غذاهایی می خورند کمی دقت کنند. در رژیم غذایی این افراد باید پروتئین به حد متعادل و سدیم در حد کم باشد. این رژیم باید شامل میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، مایعات کافی و غذاهای کم چرب باشد.
سدیم کم
کنترل مصرف سدیم برای این بیماران نقش مهمی دارد. زیرا سدیم بیش از حد در بدن آب را جذب بافت ها و جریان خون کرده و موجب افزایش فشار خون می شود. کلیه نیز در این شرایط باید سدیم بیشتری را دفع کند. بنابراین سدیم زیاد در رژیم غذایی باعث می شود که کلیه بیش از حد کار کند. مصرف استاندارد سدیم در طول روز ۱۵۰۰ میلی گرم است. اگر مبتلا به بیماری کلیوی هستید، نیاز روزانه شما به سدیم کمتر است.
نمک کم
به جای استفاده از نمک برای مزه دار کردن غذا از گیاهان و ادویه جات استفاده کنید. خوردن غذاهای تازه و مصرف کمتر غذاهای بسته بندی شده و آماده می تواند میزان سدیم بدنتان را کم کند. اگر می خواهید از غذاهای آماده استفاده کنید، نوعی از آن ها را انتخاب کنید که بر روی آن ها نوشته شده است کم سدیم. محصولی کم سدیم است که کمتر از ۲۰ درصد نیاز روزانه شما به سدیم را در خود جای داده باشد. (یعنی معادل ۳۰۰ میلی گرم)
پروتئین کم
رژیم غذایی حاوی پروتئین زیاد می تواند کار کلیه را افزایش دهد. افرادی که تنها یک کلیه دارند، بیشتر مستعد ابتلا به بیماری به نام پروتئینوری هستند. پروتئینوری به معنی پروتئین بیش از حد در ادرار است. پروتئینوری می تواند منجر به احتباس آب و سدیم شود.
نحوه انتخاب پروتئین
باید تنها ۱۰ تا ۳۵ درصد از کالری روزانه شما از پروتئین تامین شود. ضمن این که این پروتئین ها باید از منابع بدون چربی مانند لوبیا، مرغ بدون پوست، سفیده تخم مرغ و لبنیات کم چرب و یا از غذاهای پروتئینی حاوی چربی های اشباع نشده مانند ماهی و آجیل تامین شود.
نحوه انتخاب کربوهیدرات سالم و چربی
بقیه کالری مورد نیاز بدن باید از کربوهیدرات های و چربی های سالم تامین شود. کربوهیدرات ها باید ۴۵ تا ۶۵ درصد از کالری روزانه را تشکیل دهند. کربوهیدرات های سالم مانند سبزیجات، میوه ها و غلات سبوس دار انتخاب خوبی هستند. چربی باید بین ۲۰ تا ۳۵ درصد از کالری روزانه را تشکیل دهد. چربی های سالم مانند ماهی، آجیل، دانه ها، آووکادو و روغن های گیاهی مثل روغن زیتون و روغن کانولا انتخاب های عاقلانه ای هستند.
مایعات
اکثر افراد نیاز به ۶ تا ۸ لیوان آب در روز دارند. اما افرادی که به هر دلیل با یک کلیه زندگی می کنند، باید در مورد میزان مایعات مصرفی از پزشک خود سوال کنند.