ادم ریوی، بیماری ناشی از تجمع مایع در ریه است. این مایع در کیسه های هوایی متعدد در ریه ها جمع می شوند و نفس کشیدن را برای بیمار دشوار می کنند. در بیشتر موارد، مشکلات قلبی باعث ادم ریوی می شود. اما تجمع مایع می تواند به دلایل دیگر، از جمله موارد زیر نیز رخ دهد:
- پنومونی
- قرار گرفتن در معرض سموم و داروهای خاص
- وارد آمدن آسیب به دیواره قفسه سینه
- ورزش
- زندگی کردن در مناطقی که ارتفاع زیادی دارند
ادم ریوی ناگهانی (ادم ریوی حاد) یک موقعیت اورژانسی است که نیاز به مراقبت فوری دارد. با وجودی که این بیماری بعضی اوقات می تواند کشنده باشد، اما هنگامی که سریع درمان شود معمولا مشکلی برای بدن ایجاد نمی کند. روش های درمان این بیماری بسته به علت ایجاد آن، متفاوت است. اما به طور کلی روش های درمان آن شامل استفاده از مکمل اکسیژن و دارو است.
علائم ادم ریوی
علائم ادم ریوی ناگهانی (حاد)
- تنگی نفس شدید یا دشواری تنفس که هنگام لمس شدن گلو بدتر می شود
- احساس خفگی یا غرق شدن
- خس خس سینه یا بند آمدن نفس
- اضطراب، بی حوصلگی یا احساس دلهره
- سرفه ای که خلط دارد و ممکن است آغشته به خون باشد
- درد قفسه سینه اگر ادم ناشی از بیماری قلبی باشد
- سریع و نامنظم شدن ضربان قلب (تپش قلب)
علائم ادم ریوی بلند مدت (مزمن)
- تنگی نفس بیش از حد در صورت انجام فعالیت جسمانی
- مشکل تنفسی همراه با احساس فشار
- دشواری تنفس در زمانی که روی کمر دراز کشیده اید
- خستگی
- بیدار شدن در شب با احساس تنگی نفس که ممکن است با نشستن از بین برود.
- افزایش سریع وزن، وقتی که ادم ریوی به علت نارسایی احتقانی قلب ایجاد می شود.
- تورم در اندام های پایینی بدن
- خستگی
علائم ادم ریوی ناشی از ارتفاع
- ضعف نفسی پس از زور زدن، که به تنگی نفس در حالت استراحت پیشرفت می کند
- سرفه کردن
- مشکل در راه رفتن روی شیب که به مشکل در راه رفتن روی سطوح مسطح پیشرفت می کند
- تب
- سرفه ای که خلط دارد و ممکن است آغشته به خون باشد
- سریع و نامنظم شدن ضربان قلب (تپش قلب)
- احساس ناراحتی در قفسه سینه
- سر درد، که ممکن است اولین علامت باشد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
ادم ریوی ناگهانی (ادم ریوی حاد) کشنده است. اگر در معرض علائم و نشانه های حاد زیر هستید، حتما سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس، به ویژه اگر به صورت ناگهانی ظاهر شود
- مشکل تنفسی یا احساس خفگی (گلودرد)
- شنیدن صدای عجیب در زمان نفس کشیدن
- خروج خلط صورتی هنگام سرفه کردن
- مشکل تنفسی همراه با تعریق خفیف
- آبی یا خاکستری شدن رنگ پوست
- کاهش قابل توجهی فشار خون که موجب سرگیجه، ضعف یا تعریق می شود
- افزایش ناگهانی هر یک از علائم همراه با ادم مزمن ریوی یا ادم ریوی ناشی از ارتفاع
علل ایجاد ادم ریوی
ریه های شما حاوی کیسه های هوایی الاستیکی کوچک و متعددی به نام آلوئول هستند. با هر بار تنفس، این کیسه های هوایی اکسیژن را جذب می کنند و دی اکسید کربن را آزاد می کنند. به این فرایند تبادل گاز می گویند.
در شرایط خاص، آلوئول ها به جای هوا با مایع پر می شوند، و اکسیژن را وارد جریان خون نمی کنند. عوامل زیادی می توانند موجب تجمع مایع در ریه ها شوند. اما این عارضه اغلب با قلب (ادم ریوی کریوژنیک) ارتباط دارد. درک ارتباط بین قلب و ریه ها می تواند این رابطه را توضیح دهد.
کارکرد قلب
قلب از دو محفظه در بالا و دو محفظه در پایین تشکیل شده است. محفظه های بالایی خون را دریافت می کنند و آن را به محفظه های پایینی می فرستند. محفظه های پایینی (بطن راست و چپ) خون را از قلب می گیرند. دریچه های قلب، دروازه های بین این محفظه ها هستند.
به طور معمول، خون فاقد اکسیژن از تمام بدن وارد دهلیز راست می شود و به بطن راست می رود. در آنجا از طریق رگ های خونی بزرگ (رگ های ریوی) به ریه ها فرستاده می شود. در ریه، خون دی اکسید کربن را آزاد و اکسیژن را جذب می کند.
خون غنی از اکسیژن به داخل دهلیز سمت چپ باز می گردد و از طریق دریچه میترال به بطن چپ جریان می یابد و در نهایت قلب این خون را از طریق آئورت به بقیه بدن ارسال می کند.
ادم ریوی مرتبط با قلب (کاردیوژنیک)
ادم ریوی کاردیوژنیک یک نوع از ادم ریوی ناشی از افزایش فشار روی قلب است.
این بیماری معمولا زمانی اتفاق می افتد که بطن چپ ضعیف است و قادر نیست که به اندازه کافی خون را به ریه پمپ کند (نارسایی احتقانی قلب). در نتیجه، فشار در داخل دهلیز سمت چپ و سپس در رگ ها و مویرگ های ریه افزایش می یابد و این موضوع باعث می شود سیالات موجود در دیواره های مویرگی به داخل کیسه های هوا حرکت کنند.
بیماری هایی که می تواند بطن چپ را ضعیف کند و در نهایت از کار بیاندازند عبارتند از:
- بیماری عروق کرونر
- کاردیومیوپاتی
- مشکلات دریچه قلب
- فشار خون بالا
ادم ریوی غیر مرتبط با قلب (غیر قلبی)
ادم ریوی که ناشی از افزایش فشار روی قلب نیست، ادم ریوی غیرقلبی نامیده می شود.
در این شرایط، مایعات ممکن است از مویرگ هایی که در کیسه های هوا ریه ها وجود دارد نشت کنند. برخی از عواملی که می توانند باعث بروز ادم ریوی غیرقلبی شوند عبارتند از:
- سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)
- قرار گرفتن در ارتفاعات بالا به مدت طولانی
- بیماری موثر بر روی سیستم عصبی
- واکنش نامطلوب بدن به دارو
- آمبولی ریوی
- عفونت های ویروسی
- آسیب ریوی
- قرار گرفتن در معرض سموم خاص
- استنشاق دود
- سابقه غرق شدن در آب
عوارض جانبی
اگر ادم ریوی ادامه یابد، می تواند فشار را در شریان های ریه افزایش دهد (فشار خون ریوی) و در نهایت بطن راست قلب را ضعیف و ناکارآمد کند. بطن راست دیواره عضله ای بسیار نازک تری از بطن سمت چپ قلب دارد. زیرا فشار خون کمتری در ریه ها وجود دارد. افزایش فشار در دهلیز راست و سپس به قسمت های مختلف بدن باعث عوارض جانبی زیر می شود:
- تورم اندام های تحتانی و شکمی
- تجمع مایع در غشای ریه ها (پلورال افیوژن)
- احتقان و تورم کبد
ادم ریوی حاد اگر درمان نشود می تواند کشنده باشد. در بعضی موارد، حتی در صورت درمان نیز این بیماری خطرناک است.
روش های جلوگیری
ادم ریوی همیشه قابل پیشگیری نیست. اما اقدامات زیر می تواند به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کنند:
جلوگیری از بیماری های قلبی عروقی
بیماری های قلبی عروقی علت اصلی ادم ریوی هستند. شما می توانید با پیروی از پیشنهادات زیر ریسک بسیاری از مشکلات قلب را کاهش دهید:
- فشار خون خود را کنترل کنید. فشار خون بالا می تواند منجر به بیماری های جدی مانند سکته مغزی، بیماری قلبی عروقی و نارسایی کلیه شود. در بسیاری از موارد، می توانید فشار خون را با ورزش منظم، رعایت رژیم غذایی غنی از میوه های تازه، سبزیجات و محصولات لبنی کم چرب و محدود کردن مصرف نمک و الکل کنترل کنید.
- کلسترول خون را کنترل کنید. کلسترول یکی از چربی های ضروری برای سلامتی است. اما افزایش این چربی می تواند مشکل ساز شود. کلسترول بیشتر از حد نرمال می تواند باعث ایجاد ذخایر چربی در شریان ها شده و مانع جریان خون شود و خطر ابتلا به بیماری های عروقی را افزایش دهد. محدود کردن مصرف چربی (به ویژه چربی های اشباع شده)؛ خوردن فیبر، ماهی و میوه ها و سبزیجات بیشتر؛ ورزش منظم و ترک سیگار کلسترول را پایین می آورد.
- سیگار را ترک کنید.
- رژیم غذایی کم نمک، کم قند، فاقد چربی های اشباع شده و غنی از میوه ها، سبزیجات و دانه های جامد داشته باشید.
- مصرف نمک را محدود کنید. به خصوص اگر از بیماری قلبی یا فشار خون بالا رنج می برید.
- منظم ورزش کنید. حدود ۳۰ دقیقه ورزش هوازی در روز، به شما کمک می کند تا فشار خون و میزان کلسترول خود را کنترل کرده و وزن تان کم شود.
- وزن کم کنید. حتی کمی اضافه وزن خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد. از سوی دیگر، کاهش وزن، فشار خون و کلسترول را کاهش می دهد و خطر ابتلا به دیابت را کم می کند.
- استرس خود را مدیریت کنید. برای کاهش خطر ابتلا به مشکلات قلبی، سعی کنید میزان استرس خود را کاهش دهید.
جلوگیری از ادم ریوی ناشی از ارتفاع (HAPE)
اکثر کارشناسان توصیه می کنند که برای صعود به ارتفاعات از قانون زیر پیروی کنید:
- تا ارتفاع ۸۲۰۰ فوت (حدود ۲۵۰۰ متر) روزانه ۱۰۰۰ فوت تا ۱۲۰۰ فوت (حدود ۳۰۵ تا ۳۶۶ متر)
- بیشتر از ۸۲۰۰ فوت (حدود ۲۵۰۰ متر) روزانه ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ فوت (۱۸۳ تا ۳۶۶ متر)
برخی از کوهنوردان داروهای تجویزی مانند استازولامید را برای جلوگیری از نشانه های HAPE مصرف می کنند. برای جلوگیری از HAPE، حداقل یک روز قبل از صعود مصرف این دارو را شروع کنید. حدود پنج روز پس از رسیدن به ارتفاعات، مصرف دارو را ادامه دهید.
روش های تشخیص
از آنجا که ادم ریوی نیاز به درمان سریع دارد، ابتدا باید بر اساس علائم و معاینات فیزیکی، الکتروکاردیوگرام و اشعه ایکس قفسه سینه، بیماری تشخیص داده شود. هنگامی که وضعیت بیمار پایدارتر شد، پزشک درباره سابقه بیماری ها، به ویژه بیماری قلبی عروقی یا ریوی سوالاتی را مطرح می کند.
آزمایشاتی که ممکن است برای تشخیص ادم ریوی یا تعیین اینکه چرا مایع در ریه ها جمع شده است انجام می شوند، عبارتند از:
- اشعه ایکس قفسه سینه
- پالس اکسیمتری
- آزمایش خون
خون ممکن است برای تعیین سطح ماده پپتید نیترویوتیک نوع B نیز بررسی شود. افزایش سطح BNP ممکن است نشان دهنده این باشد که ادم ریوی توسط یک بیماری قلبی ایجاد شده است.
سایر آزمایشات خون که ممکن است انجام شوند عبارتند از:
- عملکرد کلیه
- عملکرد تیروئید
- شمارش خون
سایر آزمایشات لازم برای تشخیص ادم ریوی عبارتند از:
- الکتروکاردیوگرام (ECG)
- اکوکاردیوگرام
- اکوکاردیوگرافی از طریق مری (TEE)
- کاتتریزاسیون عروق ریوی
- کاتتریزاسیون قلب
روش های درمان ادم ریوی
رساندن اکسیژن به بدن بیمار اولین گام در درمان ادم ریوی است. بسته به وضعیت و علت ادم ریوی ممکن است یک یا چند مورد از داروهای زیر نیز تجویز شود:
- داروهای کاهش دهنده فشار ناشی از تجمع در قلب و ریه ها. پزشکان معمولا نیتروگلیسیرین و دیورتیک هایی مانند فوروزماید (لیزیک) را برای درمان ادم ریوی تجویز می کنند. نیفدیپین نیز گاهی تجویز می شود.
- مورفین ممکن است برای از بین بردن تنگی نفس و اضطراب استفاده شود. اما بعضی از پزشکان بر این باورند که خطرات مورفین ممکن است از مزایا آن بیشتر باشد.
- داروهایی مانند نیتروپروسید (نیتروپرس) که رگ های خونی را باز می کنند.
- داروهای فشار خون
اگر ادم ریوی با بیماری های دیگری مانند بیماری های سیستم عصبی ایجاد شده باشد، پزشک باید بیماری را که باعث ادم ریوی شده است را درمان کند.
درمان ادم ریوی ناشی از ارتفاع (HAPE)
اگر کوهنوردی می کنید و علائم خفیف HAPE را دارید، نباید بیش از ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ فوت (حدود ۶۰۰ تا ۹۰۰ متر) بالا بروید. همچنین باید فعالیت بدنی خود را کاهش دهید. زیرا فعالیت بدنی ممکن است وضعیت شما را بدتر کند.
علاوه بر اکسیژن و پاین آمدن از ارتفاع، نایفیدیپین ممکن است به کاهش فشار در شریان های ریوی و بهبود وضعیت شما کمک کند. برخی از کوهنوردان داروهای تجویزی مانند استازولامید را برای کمک به درمان یا جلوگیری از نشانه های HAPE مصرف می کنند.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
با توجه به وضعیت بیمار، پزشک ممکن است نکات زیر را برای افراد مبتلا توصیه کند:
- کنترل فشار خون
- کنترل سایر بیماری های زمینه ای مانند دیابت
- ترک سیگار
- رعایت رژیم سالم
- ورزش منظم
- متعادل نگه داشتن وزن