داروهای مختلفی هستند که گلوکز خون (قند) را افزایش می دهند و باعث افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) می شوند. بسیاری از این داروها سبب بدتر شدن دیابت می شوند و یا خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهند. مهم است که با داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند و یا خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهند آشنا شوید. بیماران دیابتی می توانند به جای داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند از داروهای جایگزین استفاده کنند و یا مراقب سطح گلوکز خون خود باشند و از روش های کنترل مناسب استفاده کنند. در این مقاله مجله پیام سلامت با ۹ نمونه از داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند آشنا می شوید.
داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند
گلوکوکورتیکوئیدها
انواع گلوکوکورتیکوئیدها عبارتند از:
- هیدروکورتیزون
- پردنیزون
- پردنیزولون
- متیل پردنیزولون
- تریامسینولون
- دگزامتازون
- فلودروکورتیزون
گلوکوکورتیکوئیدها استروئیدهایی هستند که بر چگونگی استفاده بدن از گلوکز تاثیر می گذارند. آنها بر سیستم ایمنی تاثیر می گذارند و برای درمان بیماری های التهابی، آلرژیک و ایمونولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند. گلوکوکورتیکوئیدها معمولا شایع ترین علت هیپرگلیسمی ناشی از دارو هستند. گلوکوکورتیکوئیدها به روش های مختلفی مانند افزایش تولید گلوکز در کبد، افزایش مقاومت به انسولین و افزایش تولید گیرنده ها (گیرنده های PPAR گاما) که تنظیم کننده جذب و تبدیل گلوکز در بدن هستند، باعث افزایش گلوکز خون می شوند. بیمارانی که تحت درمان با گلوکوکورتیکئوئیدها قرار می گیرند، باید قند خون خود را به طور منظم کنترل کنند. استروئیدهای استنشاقی و کرم ها کمتر بر میزان گلوکز خون تاثیر می گذارند.
ضد روان پریشی ها یا آنتی سایکوتیک‌ها
انواع ضد پریشی ها عبارتند از:
- کلوزاپین
- الانزاپین
- ریسپریدون
- کوئتیاپین
- کلرپرومازین
- پرفنازین
- ایلوپریدون
- پالی پریدون
- آریپی پرازول
- زیپراسیدون
داروهای ضد روان پریشی برای درمان اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، افسردگی و اختلال شخصیت مرزی استفاده می شوند. داروهای ضد روان پریشی با افزایش وزن، چاقی و افزایش تری گلیسیرید همراه هستند. این عوامل همگی از عوامل خطر ابتلا به دیابت هستند. مکانیسم دقیق چگونگی ایجاد دیابت توسط آنها ناشناخته است. آنها ممکن است مقاومت به انسولین را افزایش داده و آزادسازی انسولین را کاهش دهند.
بیمارانی که از داروهای ضد روانپریشی استفاده می کنند با توجه به خطر ابتلا به دیابت، باید به طور منظم وزن و گلوکز خون خود را کنترل کنند. به نظر می رسد کلوزاپین، الانزاپین و کلرپرومازین بیشتر باعث افزایش وزن و خطر ابتلا به دیابت می شوند. در مقابل، آریپی پرازول و زیپراسیدون ممکن است کمتر باعث افزایش وزن و خطر ابتلا به دیابت گردند.
Immunosuppressant یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
انواع سرکوب کننده های سیستم ایمنی عبارتند از:
- سیکلوسپورین
- سیرولیموس
- تاکرولیموس
این داروها سیستم ایمنی بدن را بعد از پیوند اعضا سرکوب می کنند تا خطر رد پیوند را کاهش دهند. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی می توانند باعث افزایش گلوکز خون شوند و در نتیجه باعث ایجاد دیابت بعد از پیوند (NODAT) در بیماران انجام دهنده پیوند کلیه شود. این داروها با کاهش تولید انسولین و انتشار آن باعث افزایش قند خون می شوند. بیمارانی که از این داروها استفاده می کنند باید با توجه به خطر ابتلا به دیابت، به طور منظم گلوکز خون خود را کنترل کنند.
اسید نیکوتینیک (نیاسین)
اسید نیکوتینیک برای درمان هیپرکلسترولمی (کلسترول بالا) مورد استفاده قرار می گیرد. نیاسین می تواند باعث افزایش قند خون و احتمالا کنترل نامناسب قند خون در بیماران دیابتی شود. نیاسین می تواند تولید گلوکز را در کبد افزایش دهد که باعث افزایش قند خون می شود. در صورتی که کنترل گلوکز به خوبی صورت نگیرد استاتین ها می توانند جایگزین نیاسین شوند.
استاتین ها
انواع استاتین ها عبارتند از:
- رزوواستاتین
- آتورواستاتین
- سیم واستاتین
- لوواستاتین
استاتین ها نیز با افزایش گلوکز خون و افزایش خطر ابتلا به دیابت ارتباط دارند. پراواستاتین تنها استاتینی است که با افزایش گلوکز خون ارتباط ندارد. گرچه شواهد متناقض وجود دارد، اما خطر کلی ابتلا به دیابت توسط استاتین ها کم است. بیماران باید از استاتین استفاده کنند زیرا آنها از وقوع بیماری های قلبی و عروقی و مرگ جلوگیری می کنند. وجود این مزایا باعث می شود که بتوان خطر کم ابتلا به دیابت توسط این داروها را نادیده گرفته و از آنها استفاده کرد.
دیورتیک‌های تیازیدی (افزاینده ادرار)
انواع تیازیدی ها عبارتند از:
- هیدروکلروتیازید
- کلرتالیدون
- کلروتیازید
- اینداپاماید
دیورتیک های تیازیدی معمولا برای درمان هایپرتنشن (فشار خون بالا) استفاده می شوند. آنها با افزایش قند خون و خطر ابتلا به دیابت ارتباط دارند. افزایش قند خون ممکن است ناشی از کاهش ترشح انسولین و افزایش مقاومت به انسولین باشد. تیازیدها معمولا در دوزهای پایین داده می شوند و اثر کمی بر روی گلوکز خون دارند. تیازیدها برای درمان فشار خون بالا در افراد مبتلا به دیابت استفاده می شود، زیرا منافع آنها در کنترل فشار خونف بیش از میزان تاثیر آنها بر میزان گلوکز است. اگر تیازید ها به طور قابل توجهی بر کنترل قند خون تاثیر بگذارند، ممکن است با داروهای پرفشاری خون جایگزین استفاده شود.
بلوک کننده های بتا
انواع مسدود کننده های بتا عبارتند از:
- آتنولول
- متوپرولول
- پروپرانولول
بلوک کننده های بتا برای درمان هایپرتنشن (فشار خون بالا)، نارسایی قلبی یا آنژین (درد قفسه سینه) استفاده می شوند. مسدود کننده های بتا ممکن است با کاهش حساسیت به انسولین، گلوکز خون را افزایش دهند. معمولا آنها نشانه های گلوکز خون پایین (هیپوگلیسمی) مانند لرزش، گرسنگی، عرق کردن و افزایش ضربان قلب را پنهان می کنند. این علائم توسط سیستم عصبی آدرنرژیک که به وسیله بلوک کننده های بتا مسدود می شود، کنترل می شوند. بیماران دیابتی که تحت درمان با بلوک کننده های بتا قرار دارند باید میزان قند خون خود را به طور منظم کنترل کنند.
وازوپرسورها
انواع وازوپرسورها عبارتند از:
- اپی نفرین
- نوراپی نفرین
این داروها هنگامی که فشار خون پایین است (هیپوتنشن) برای افزایش فشار خون مورد استفاده قرار می گیرند. وازوپرسورها با افزایش تجزیه گلیکوژن به گلوکز، افزایش تولید گلوکز در کبد، تحریک گلوکاگون و کورتیزول و کاهش انتشار انسولین باعث افزایش گلوکز خون می شوند. این داروها در موارد اضطراری و برای مراقبت های حیاتی استفاده می شوند. مزایای آنها بیش از میزان تاثیر آنها در خطر ابتلا به افزایش قند خون می باشد.
داروهای ضد بارداری خوراکی
داروهای ضد بارداری خوراکی ممکن است با تغییر متابولیسم گلوکز در کبد و افزایش مقاومت به انسولین باعث افزایش قند خون شوند. زنان مبتلا به دیابت که از داروهای ضد بارداری استفاده می کنند باید قند خون خود را بیشتر بررسی کنند. اگر افزایش گلوکز باعث نگرانی شود، گزینه های دیگری برای پیشگیری از بارداری وجود دارد. دوزهای پایین تر داروهای ضدبارداری خوراکی نسبت به دوزهای بالاتر اثر منفی کمتری بر روی گلوکز دارند.
نتیجه گیری در مورد داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند
در هنگام مصرف داروهایی که باعث افزایش قند خون می شوند باید گلوکز خون را بیشتر کنترل کرد. بعضی از داروها قند خون را بیش از دیگر داروها افزایش می دهند و بر روی هر بیمار تاثیر متفاوتی دارند. پزشکان باید قبل از تصمیم برای قطع یا شروع داروهایی که ممکن است گلوکز خون را افزایش دهند، مزایا و خطرات هر دارو را در نظر بگیرند. بیماران دیابتی باید در مورد علائم هیپرگلیسمی مشاوره شوند و در صورت ابتلا به دیابت، میزان گلوکز خود را به طور منظم تر مورد بررسی قرار دهند.