سیتومگالوویروس (CMV) یک ویروس شایع است که متعلق به ویروس های خانواده هرپس می باشد. این ویروس از طریق مایعات بدن مانند بزاق و ادرار پخش می شود، و می تواند از طریق تماس نزدیک با کودکان خردسال، مانند زمانی که پوشک آن ها را عوض می کنید نیز منتقل شود.
CMV گاهی از طریق بوسیدن، داشتن رابطه جنسی، و یا دریافت یک عضو آلوده از طریق پیوند عضو ایجاد می شود. اغلب موارد CMV علائمی ایجاد نمی کنند. اما اگر علائمی رخ دهد، بیشتر شبیه علائم آنفولانزا یا تب غده ای هستند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت قصد داریم تا شما را بیشتر با نشانه ها، علل، درمان و پیشگیری از عفونت سیتومگالوویروس (CMV) آشنا کنیم.
مراحل عفونت سیتومگالوویروس (CMV)
CMV ممکن است در هر سنی ایجاد شود. اما اغلب موارد آلودگی در سن کودکی آغاز شده و اغلب افراد مبتلا در این دوران، از بیماری خود غافل هستند. هنگامی که این عفونت برای اولین بار ایجاد می شود به آن CMV اولیه گفته می شود. تصور محققان این است که بین ۵۰ تا ۸۰ درصد بزرگسالان در انگلستان به عفونت سیتومگالوویروس (CMV) مبتلا هستند.
هنگامی که بدن به این بیماری مبتلا شود، ویروس آن تا پایان عمر در بدن می ماند. ولی اغلب غیر فعال است و مشکلات بیشتری ایجاد نمی کند. برخی اوقات نیز بیماری مجددا عود می کند. به عنوان مثال ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن به دلیل وجود بیماری هایی مانند اچ آی وی یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن برای جلوگیری از پس زدن پیوند عضو، ممکن است ویروس موجود در بدن را مجددا فعال کند.
گاهی نیز بیمار به گونه دیگری از این ویروس مبتلا می شود. به این حالت عفونت مجدد گفته می شود و معمولا موجب بروز علائمی شبیه به عفونت اولیه خواهد شد. “CMV فعال” یک اصطلاح است که برای موارد زیر کاربرد دارد:
- انتقال عفونت به شخص دیگر ناشی از عفونت اولیه
- فعال شدن مجدد عفونت
سیتومگالوویروس مادرزادی
زنان بارداری که به این بیماری مبتلا می شوند می توانند ویروس را به جنین خود نیز منتقل کنند. زمانی که ویروس بر روی جنین متولد نشده تاثیر می گذارد به آن CMV مادرزادی گفته می شود. تخمین زده می شود که از هر ۲۰۰ نوزاد ۱ الی ۲ نوزاد با CMV مادرزادی به دنیا می آیند. از این تعداد، حدود ۱۳ درصد مشکلاتی را در بدو تولد دارند. این مشکلات که بسیار شبیه به مشکلات رشدی است عبارتند از:
- کاهش شنوایی
- مشکلات یادگیری
علائم سیتومگالوویروس (CMV)
اغلب موارد CMV هیچ علائمی ایجاد نمی کنند و شما حتی ممکن است متوجه آلوده شدن خود نشوید. اما اگر علائم رخ دهد، آن ها بسیار شبیه به علائم آنفولانزا یا علائم تب غده ای هستند. علائم این بیماریها عبارتند از:
- تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد
- خستگی بیش از حد
- گلو درد
- تورم غدد
- درد مفاصل و عضلات
- کاهش اشتها
- هپاتیت (التهاب کبد)
این علائم معمولا چند هفته به طول می انجامند.
اگر CMV در شرایط خاصی مانند بارداری عود کند، می تواند علل متعددی داشته باشد.
تضعیف سیستم ایمنی
عفونت CMV فعال در کسی که سیستم ایمنی ضعیف شده دارد می تواند طیف گسترده ای از علائم از جمله موارد زیر را به وجود آورد:
- دمای بالای بدن
- اسهال
- تنگی نفس
- مشکلات بینایی مانند داشتن نقاط کور، تاری دید و دیدن اجسام به صورت شناور
- پنومونی (عفونت ریه)
- رتینیت، التهاب شبکیه (لایه حساس به نور که در بافت پشت چشم واقع شده است)
- هپاتیت
این علائم زمانی رخ می دهد که ویروس به سرعت در بدن پخش شده و به یک یا چند اندام، به خصوص دستگاه گوارش، ریه ها و چشم آسیب زده باشد. بنابراین اگر علائم ذکر شده در بالا را دارید و سیستم ایمنی بدتان بر اثر ابتلا به اچ آی وی و پیوند اعضا تضعیف شده است، حتما بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
CMV مادرزادی
حدود ۱۳ درصد از نوزادان متولد شده با CMV مادرزادی علائمی را در هنگام تولد دارند. برخی از نوزادانی که بیماری مشابه ای دارند، در واقع در هنگام تولد مشکلی ندارند. اما ممکن است با مشکلاتی در مراحل بعدی زندگی مواجه شوند.
علائم در هنگام تولد
علائم CMV مادرزادی در بدو تولد عبارتند از:
- یرقان (زردی پوست و سفیدی چشم)
- ذات الریه
- بثورات پوستی کوچک که به رنگ ارغوانی هستند
- بزرگ شدن کبد و طحال
- وزن کم هنگام تولد
- تشنج
- کوچک بودن سر
برخی از این علائم می توانند درمان شوند. اما برخی از نوزادان در نتیجه ابتلا به این عفونت، مشکلات بلند مدتی در بدن دارند.
مشکلات بلند مدت
بخش کوچکی از نوزادان مبتلا به CMV مادرزادی (از جمله کسانی که هیچ نشانه ای در بدو تولد ندارند) یک یا چند مشکل جسمی یا روانی زیر را در مرحله بعدی زندگی تجربه می کنند.
- کاهش شنوایی
- اختلال بینایی یا نابینایی
- مشکلات یادگیری
- dyspraxia (عدم هماهنگی بدنی)
- بیماری صرع
عفونت CMV مسئول حدود ۲۵٪ از موارد ناشنوایی در دوران کودکی است. ناشنوایی در اثر ابتلا به عفونت مادرزادی CMV ممکن است در طول چند سال اول زندگی بروز کند. این ناشنوایی معمولا در طول زمان بدتر می شود. همچنین می تواند طیف وسیعی از ناشنوایی جزئی تا ناشنوایی کلی را در بر بگیرد.
مشکلات شنوایی می تواند بر روی یک یا هر دو گوش تاثیر بگذارد. کودکان مبتلا به کاهش شنوایی در هر دو گوش به احتمال زیاد با مشکلات گفتاری و ارتباطی نیز دست و پنجه نرم می کنند.
علل ابتلا به سیتومگالوویروس (CMV)
عفونت با سیتومگالوویروس (CMV) به طور عمده از طریق تماس فیزیکی نزدیک ایجاد می شود. CMV یک ویروس شایع است که در گروه ویروس هایی که موجب آبله مرغان و تب غده ای می شوند قرار می گیرد.
روش های انتقال CMV
CMV در درجه اول از طریق مایعات بدن از جمله موارد زیر گسترش می یابد:
- بزاق
- مایع منی
- خون
- ادرار
- مایعات مهبلی
- شیر مادر
شما می توانید با لمس کردن سطحی که با بزاق و ادرار آلوده شده است، و سپس دست زدن به داخل بینی یا دهان نیز مبتلا شوید. CMV در طول بوسیدن و یا مقاربت جنسی نیز پخش می شود. بیشتر عفونت CMV در اوایل دوران کودکی رخ می دهد. این عفونت می تواند به سرعت در مکان های که در آن کودکان خردسال زمان خود را صرف می کنند و در آن جا در تماس نزدیک با دیگران هستند، گسترش یابد.
زمانی که کودک در محیطی که این ویروس در آن پخش شده است قرار می گیرد سیستم ایمنی بدنش باید بسیار قوی باشد تا بتواند از خود در مقابل عفونت محافظت کند.
CMV فعال
CMV می تواند برای افرادی که سیستم ایمنی بدنشان به شدت ضعیف شده ایجاد مشکل کرده و منجر به آلوده شدن اندام های آن ها شود. سیستم ایمنی بدن معمولا به دلایل زیر ضعیف می شود:
- ابتلا به HIV و عدم درمان به موقع
- مصرف قرص استروئید خوراکی بیش از سه ماه، و یا انواع دیگر استروئیدها با دوز بالا یا داروهای سرکوب کننده ایمنی
- مصرف داروهای مورد نیاز برای پیوند
CMV فعال زمانی رخ می دهد که فرد تحت عمل پیوند عضو یا پیوند مغز استخوان قرار گرفته است.
سیتومگالوویروس و تغذیه با شیر مادر
CMV می تواند از مادر به فرزند از طریق شیردهی منتقل شود. با این حال، مزایای تغذیه با شیر مادر برای دور نگه داشتن نوزاد از هر گونه خطر عوارض CMV بیشمار است. تنها استثنا در مورد کودکان نارس است. سیستم ایمنی بدن نوزادان نارس اغلب برای مقابله با عفونت CMV به اندازه کافی قوی نیست. در این مورد تیم درمان در مورد بهترین راه برای تغذیه کودک نارس شما را راهنمایی می کند.
CMV مادرزادی
سیتومگالوویروس مادرزادی معمولا در زمان بارداری از مادر به جنین منتقل می شود. در برخی از موارد این نوع ابتلا، مادر برای اولین بار در طول بارداری، و یا در مدت کوتاهی پیش از آن مبتلا شده است (عفونت اولیه). در این شرایط در حدود ۳ مورد از ۱۰ مورد، نوزاد نیز آلوده خواهد شد.
در برخی موارد، عفونت قبلا در بدن مادر غیر فعال بوده و در دوران بارداری عود می کند. در این حالت مادر می تواند با نژاد دیگری از ویروس CMV مبتلا شود. در اکثر موارد، این ویروس به کودک آسیب نمی رساند. با این حال، در موارد شدید، می تواند در رشد طبیعی نوزاد اختلال ایجاد کرده و با معلولیت و نشانه های مادرزادی CMV همراه باشد.
درمان سیتومگالوویروس (CMV)
عفونت سیتومگالوویروس (CMV) تنها در صورتی که خطر عوارض جدی داشته باشد نیاز به درمان دارد. بیشتر عفونت های CMV هیچ علائمی ایجاد نمی کنند و نیازی به درمان ندارند.
اگر برای اولین بار به CMV شده باشید استفاده از مسکن هایی مانند پاراستامول یا ایبوپروفن می تواند به تسکین علائمی مانند درد و تب کمک کند. البته هرگز نباید به کودکان زیر ۱۶ سال در حالت تب آسپرین داده شود. نوشیدن مقدار زیادی آب به از بین رفتن علائم تب، گلو درد، و کم شدن آب بدن کمک می کند.
داروهای ضد ویروسی
گاهی ممکن است برای درمان CMV مادرزادی و یا CMV فعال در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، نیاز به داروهای ضد ویروس باشد. این داروها بیماری را درمان نمی کنند. اما می توانند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و آسیب را به حداقل برسانند.
گانسیکلوویر (Cymevene) داروی ضد ویروسی است که اغلب برای درمان CMV استفاده می شود. اما استفاده از آن در بارداری توصیه نمی شود. گانسیکلوویر چند عارضه جانبی دارد که یکی از اصلی ترین آن ها سرکوب کردن مغز استخوان است. مغز استخوان ماده اسفنجی در مرکز برخی از استخوان های بدن است. این بخش به تولید سلول های بنیادی و سلول های خونی و پلاکت ها کمک می کند.
سرکوبی مغز استخوان می تواند گلبول های سفید خون را پایین آورده و خطر ابتلا به عفونت جدی باکتریایی را افزایش دهد. کاهش پلاکت های نیز باعث افزایش خونریزی، و فقدان سلول های قرمز خون می تواند به کم خونی و خستگی شدید منجر شود.
دیگر داروهای ضد ویروسی عبارتند از:
- فوسکارنت
- سیدوفوویر
این داروها باید حداقل به مدت ۱۴ روز استفاده شوند.
درمان در بیمارستان
کودکان متولد شده با CMV مادرزادی ممکن است تا زمانی که اعضای بدنشان به حالت عادی باز گردند نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند. کودکانی که برای اولین بار به این ویروس مبتلا می شوند و با داروی ضد ویروس گانسیکلوویر درمان می شوند نیز نیاز به بستری شدن دارند. بعد از دوره درمان برای بررسی و یافتن مشکلات احتمالی کودک باید به صورت دوره ای شنوایی و بینایی سنجی انجام دهد. ضمن این که بزرگسالان مبتلا به ضعف سیستم ایمنی و آسیب ارگانی ناشی از CMV نیز ممکن است برای درمان نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند.
جلوگیری از سیتومگالوویروس (CMV)
این عفونت به طور کامل قابل پیشگیری نیست. اما اگر اقداماتی را انجام دهید می تواند خطر ابتلا را کاهش دهید. نوزادان تازه متولد شده، زنان باردار، افرادی که عمل پیوند عضو انجام داده اند و افرادی که به ضعف سیستم ایمنی مبتلا هستند در معرض خطر ابتلا و عوارض بیشتر و جدی تری می باشند. به این منظور اقدامات احتیاطی زیر را به این افراد پیشنهاد می کنیم:
- رعایت بهداشت
- شستن مداوم دست ها با آب و صابون قبل از خوردن و یا آماده کردن غذا، پس از استفاده از سرویس بهداشتی، بعد از تعویض پوشک کودک و بعد از تماس با مایعات بدن، مانند مایع منی یا ادرار
- تمیز نگه داشتن سطوحی که در تماس با بدن هستند.
- استفاده از دستکش یکبار مصرف برای انجام کارها
- اجتناب از بوسیدن کودکان برای زنان حامله
- اجتناب از خوردن آب و غذا در یک ظرف مشترک
- استحمام روزانه
- شستن لباس، حوله و ملحفه به طور منظم
- اجتناب از تماس با افرادی که عفونت های جدی، مانند آبله مرغان یا آنفولانزا دارند
- تمیز و استریل نگه داشتن زخم در زمان پیوند
- رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل که حاوی مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه است
- استراحت کافی
واکسن سیتومگالوویروس
در حال حاضر تحقیقات بر روی کشف واکسن سیتومگالوویروس در حال انجام است.