قوز قرنیه بیماری است که در آن قرنیه چشم به مرور زمان نازک شده، به سمت خارج برآمدگی پیدا کرده و مخروطی شکل می شود. قوز قرنیه در نهایت پس از شکل گیری به تاری دید و حساسیت به نور منجر می شود. این اختلال معمولا بر روی هر دو چشم تاثیر می گذارد.
قوز قرنیه، بیماری است که در افراد بین سنین ۱۰ تا ۲۵ سال بیشتر شایع است. نام علمی این بیماری کراتوکونوس است که ممکن است به تدریج در مدت ۱۰ سال یا بیشتر پیشرفت کند. اگر این مشکل در مراحل اولیه تشخیص داده شود، استفاده از عینک و یا لنز نرم می تواند، مشکلات بینایی را درمان کند. اما در مراحل پیشرفته بیماری، انواع دیگر لنز های تماسی و حتی پیوند قرنیه راه های درمانی است.
علل ایجاد قوز قرنیه
علت قوز قرنیه شناخته شده نیست. اما معمولا در شرایط زیر رخ می دهد:
- مالیدن چشم به زور می تواند یکی از علل قوز قرنیه باشد.
- دیگر مشکلات چشمی مانند رتینیت پیگمانته، کراتوکونژنکتیویت و رتینوپاتی نوزادان نارس نیز می تواند یک علت برای ایجاد قوز باشد.
- کراتوکونوس که با توجه به اختلالات دیگر مانند اختلالات آنزیم و یا عوامل ارثی مانند سندرم داون ایجاد می شود از دیگر علل ایجاد قوز قرنیه است.
- استفاده طولانی مدت از لنزهای تماسی
عوامل خطر ابتلا به قوز قرنیه
- بیماری های خاص مانند سندرم داون، سندرم اهلرز-دانلوس و یا ناقص استخوان سازی احتمال بروز قوز قرنیه را افزایش می دهد.
- ارث نیز در ابتلا به این اختلال نقش دارد. این به این معنی است که اگر یکی از اعضای خانواده شما به این بیماری مبتلا شود، احتمال ابتلای شما نیز وجود دارد.
علائم قوز قرنیه
- تاری و یا انحراف دید یکی از علائم قوز در قرنیه است.
- افزایش حساسیت به نور به نورهایی که چشمک می زنند.
- فرد مبتلا قادر نیست در طول شب دید خوبی داشته باشد.
- در شماره عینک فرد مدام تغییر ایجاد می شود.
- بدتر شدن ناگهانی علائم یا تیرگی بینایی زمانی رخ می دهد که منطقه پشتی قرنیه پاره شده و پر از مایع شده باشد.
علائم جدی تری که در این اختلال ایجاد شده و نیاز به بررسی و مراجعه سریع به پزشک دارد عبارتند از:
- آستیگماتیسم
- وخیم شدن سریع وضعیت بینایی
آزمایشات لازم برای تشخیص کراتوکونوس
- بررسی سابقه پزشکی و معاینه چشم
- آزمایش انکسار چشم برای بررسی آستیگماتیسم و مشکلات دیگر بینایی
- آزمایش شکاف لامپ که در آن پرتویی از نور به صورت عمودی به چشم وارد می شود و چشم در آن نور میکروسکوپی بررسی می شود. این تست در ارزیابی شکل قرنیه مورد استفاده قرار می گیرد و در تشخیص مشکلات بالقوه چشم کاربرد دارد. این آزمون ممکن است با القای قطره های چشمی که مردمک چشم را گشاد می کنند تکرار شوند. این گشاد شدن مردمک کمک می کنند که قسمت های پشتی قرنیه نیز به راحتی دیده شود.
- آزمایش کراتومتری که در آن یک نور متمرکز بر روی قرنیه تابیده می شود و با ارزیابی بازتاب آن میزان انحنای قرنیه اندازه گیری می شود.
- نقشه برداری از قرنیه یا اسکن نوری تکنیک های کامپیوتری، مانند توپوگرافی قرنیه و توموگرافی انسجام نوری هستند که برای تهیه تصاویر از قرنیه مورد استفاده قرار می گیرند. این تصاویر در ایجاد نقشه توپوگرافی از سطح قرنیه و اندازه گیری ضخامت قرنیه کاربرد دارند.
درمان قوز قرنیه
درمان قوز قرنیه بستگی به شدت بیماری و میزان وخامت این بیماری دارد. عینک و لنزهای تماسی برای درمان قوز قرنیه خفیف تا متوسط استفاده می شود. قرنیه پس از چند سال در اکثر بیماران پایدار می شود. شانس ایجاد مشکلات بینایی شدید با درمان کمتر خواهد شد. جراحی در بیماران که قوز در چشم آن ها باعث ایجاد زخم قرنیه شده است استفاده می شود.
انواع لنزهای مورد استفاده در درمان قوز قرنیه
- عینک و لنزهای تماسی نرم خط اول درمان برای قوز در قرنیه هستند. آن ها در اصلاح تاری دید و یا تحریف شدن بینایی در مراحل اولیه قوز موثر هستند. با این حال با تغییر شکل قوز، شماره عینک یا لنز باید به طور مدام تغییر کند.
- لنز های RPG یا همان لنزهای سخت نیز برای درمان مورد استفاده قرار می گیرند. این لنز ها انتخاب دوم در درمان قوز قرنیه پیشرفته هستند. استفاده از این لنز ها در ابتدا ممکن است برای بیمار سخت باشد اما به مرور زمان اکثر بیماران خودشان از لنز استفاده می کنند.
- لنز Piggyback معمولا زمانی که استفاده از لنزهای RPG برای بیمار دشوار باشد توصیه می شود. این لنزها از ترکیب دو لنز تهیه می شود. لنز سخت بالا و لنز نرم پایین (قسمتی که با قرنیه در تماس است). به این ترتیب ممکن است استفاده از آن ها مشکل بوده و از رسیدن اکسیژن به قرنیه جلوگیری کند.
- لنزهای ترکیبی از یک مرکز سفت و سخت که توسط یک حلقه نرم تر احاطه شده است تشکیل شده اند. بیماران مبتلا به قوز قرنیه که قادر به تنظیم لنزهای تماسی سخت نیستند ممکن است لنز های ترکیبی برایشان مفید باشد. به این لنزها لنزهای هیبریدی نیز گفته می شود. این لنز علاوه بر این که بینایی را بهتر می کند، باعث می شود بیمار با استفاده از آن ها احساس آرامش بیشتری داشته و نگران خارج شدن آن و یا ورود آلودگی به زیر لنز را نداشته باشد.
- لنز Scleral زمانی استفاده می شود که تغییرات نامنظم در قرنیه بر اثر کراتوکونوس پیشرفته ایجاد شده باشد. تفاوت این نوع لنزها با لنز های سنتی این است که لنز Scleral می تواند در منطقه سفید چشم مثل صلبیه با بالا رفتن از روی قرنیه بدون دست زدن به آن استراحت کند. نصب این لنزها دقت زیادی می خواهد و باید در طول روز از چشم خارج شده و با محلول سالین شستشو شود.
لنزهای تماسی سخت و لنز های Scleral باید توسط چشم پزشک نصب شوند. در این صورت معاینات متعدد باید انجام شود زیرا در صورتی که لنزهای سخت در چشم حرکت کنند، می توانند موجب آسیب به قرنیه شوند.
عمل جراحی برای درمان قوز قرنیه
جراحی معمولا برای قوزهای شدید و یا زمانی که فرد قادر به استفاده از لنزهای تماسی نباشد استفاده می شود. زمانی که زخم قرنیه، نازک شدن حاد قرنیه و یا تغییرات شدید در بینایی ایجاد شده باشد نیز از این روش درمان استفاده می شود. جراحی مورد نیاز برای درمان این اختلال به منطقه ای که شکل مخروط گرفته است و شدت بیماری بستگی دارد. اما به طور کلی گزینه های جراحی عبارتند از:
- جراحی چشم با قرار دادن حلقه های داخلی
در این عمل جراحی پزشک دو قطعه پلاستیکی شفاف، کوچک و هلالی شکل را بر روی قرنیه نصب می کند. این قطعات کمک می کنند که:
- برآمدگی مسطح شود
- از شکل قرنیه حمایت شود
- بینایی بهبود پیدا کند
- شکل عادی قرنیه بازگردد
- پیشرفت قوز قرنیه کاهش پیدا کند
- نیاز به پیوند قرنیه نباشد
- نصب و تحمل لنزهای تماسی ساده شود.
- عمل کراتوپلاستی برای پیوند قرنیه نیز به درمان قوز کمک می کند. این درمان فقط زمانی انجام می شود که در قرنیه زخم ایجاد شده و قرنیه بسیار نازک شده باشد. انواع مختلف عمل کراتوپلاستی عبارتند از:
- عمل کراتوپلاستی با ضخامت ناکامل: در این نوع پیوند فقط از لایه‌های فوقانی قرنیه جهت پیوند استفاده می‌شود. پیوند کراتوپلاستی لایه‌ای (Lamellar keratoplasty) یا LK نام دیگر این عمل جراحی است. در واقع در این عمل تنها بخشی از سطح قرنیه جایگزین می شود.
- کراتوپلاستی تمام ضخامت: این پیوند رایج ترین پیوند قرنیه است و یک پیوند کامل قرنیه می باشد که در آن کل قرنیه با بافت قرنیه اهدایی جایگزین می شود. به این نوع پیوند کراتوپلاستی نفوذی (Penetrating keratopalsty) یا Pk نیز گفته می‌شود.
- پیوند لایه ای عمیق قرنیه (DALK): این عمل کمک می کند که از لایه داخلی مانند اندوتلیوم محافظت شود. این عمل برای جلوگیری از پس زدن پیوند تمام ضخامت، توسط سلول های اندوتلیال استفاده می شود.
دوره بهبود قوز
بعد از عمل کراتوپلاستی برای بهبود بیماری تا یک سال زمان نیاز می باشد. ضمن این که ممکن است بیمار نیاز به استفاده از لنزهای سخت نیز برای بهبود بیماری داشته باشد. حتی ممکن است بهبود بینایی چند سال طول بکشد. اگر چه پیوند قرنیه درمان موفقی برای قوز قرنیه است اما ممکن است شامل عوارض جانبی مانند آستیگماتیسم، ضعف بینایی، رد پیوند، عفونت و عدم توانایی تحمل لنزهای تماسی باشد.
روش های جدید درمان قوز قرنیه
یک درمان جدید به نام اتصال عرضی کلاژن معرفی شده است که به طور بالقوه قادر به درمان قوز می باشد. در این روش قطره ریبوفلاوین در قرنیه ریخته می شود و سپس چشم در معرض نور ماوراء بنفش (UVA) قرار می گیرد. این روش در تقویت قرنیه ای که بسیار نازک و برآمده شده است مفید می باشد. این درمان هنوز در مرحله آزمایش است و نیاز به مطالعات بیشتر قبل از اجرای آن بر روی بیماران دارد.