اگر زن بارداری در حاملگی خود جفت سرراهی داشته باشد، به این معنی است که جفت به طور غیر منتظره ای در رحم پایین آمده و در کنار پوشش دهانه رحم قرار گرفته است. جفت به طور معمول، در بالای رحم قرار دارد و مواد مغذی را از طریق بند ناف به جنین می رساند. اما در حالت جفت سر راهی، جفت به سمت پایین آمده و تقریبا دهانه رحم را مسدود می کند.
در صورتی که این حالت در اوایل حاملگی رخ دهد، معمولا خطری ندارد و مشکلی محسوب نمی شود. اما اگر جفت تا پایان بارداری پایین افتاده باشد، می تواند منجر به خونریزی یا ایجاد سایر عوارض شود. این علائم معمولا منجر به زایمان زودرس می شود. اگر جفت سرراهی موجب ایجاد علائم زایمان شود، معمولا سزارین برای انجام این کار انتخاب می شود.
همان طور که در تصویر زیر مشاهده می کنید، اگر جفت، دهانه رحم را به طور کامل پوشش دهد، به آن جفت سرراهی کامل گفته می شود. اما اگر جفت دقیقا هم مرز با دهانه رحم قرار گرفته باشد به آن جفت سرراهی حاشیه ای می گویند. اگر لبه جفت در دو سانتی متری دهانه رحم قرار داشته باشد اما مرزی با آن نداشته باشد، آن را جفت کم ارتفاع می گویند.
محل قرار گیری جفت در اواسط حاملگی که معمولا بین هفته ۱۶ تا ۲۰ بارداری است، با استفاده از سونوگرافی تعیین می شود. اگر نیاز به بررسی مجدد باشد، سونوگرافی های بعدی نیز تجویز می شوند.
چه اتفاقی می افتد اگر جفت سرراهی تشخیص داده شود؟
پاسخ به سوال بالا، به سن بارداری شما بستگی دارد. اگر در سونوگرافی اوایل بارداری مشخص شد که شما جفت سرراهی دارید، اصلا نگران نشوید. با پیشرفت حاملگی مادر، جفت به احتمال زیاد از دهانه رحم دورتر می شود و دیگری مشکلی از این نظر وجود ندارد.
البته جفت در رحم کاشته می شود، یعنی معمولا به دیواره رحم چسبیده است. اما زمانی که رحم بزرگ می شود احتمال دارد در اثر کشش دیواره، به نقطه ای دورتر از دهانه رحم برود. علاوه بر این، جفت نیز رشد کرده و بزرگتر می شود. جفت معمولا برای رشد کردن به سمت منطقه ای می رود که جریان خون در آن جا غنی تر است. قسمت فوقانی رحم چنین شرایطی را دارد.
اما اگر جفت سرراهی در سونوگرافی سه ماهه دوم دیده شود، برای پیگیری وضعیتتان باید سونو را در سه ماهه سوم بارداری نیز برای تعیین جای جفت، تکرار کنید. در صورتی که اطلاع دارید جفت به پایین رحم آمده است و همراه با آن خونریزی داشتید، باید برای یافت علت خونریزی حتما سونوگرافی بدهید.
تنها درصد کمی از زنانی که جفت کم ارتفاع و یا سرراهی را در سونوگرافی قبل از هفته ۲۰ شناسایی می کنند، زمان کمی برای زایمان دارند. جفتی که به طور کامل دهانه رحم را بسته است، احتمال دارد با ورود به ماه های آخر بارداری هم مرز با دهانه رحم شده و یا فاصله کمی با آن داشته باشد. اما به طور کلی از هر ۲۰۰ زایمان، ۱ بارداری با جفت سرراهی مواجه است.
اگر جفت سر راهی همچنان ادامه داشته باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
اگر پیگیری های انجام شده بعد از سه ماه دوم بارداری نشان دهد که جفت هنوز هم در سه ماه سوم، سر راه قرار دارد و یا به دهانه رحم خیلی نزدیک است، به این معناست که شما باید بیشتر استراحت کنید و از مقاربت و نزدیکی واژنی در ماه های باقی مانده از بارداری خودداری کنید. در این حالت معمولا به شما توصیه می کنند از فعالیت هایی مثل ورزش و فعالیت بدنی شدید که موجب تحریک خونریزی می شود، اجتناب کنید.
در این حالت اگر زمان زایمان فرا برسد، زایمان سزارین نیاز است. حتی اگر جفت در نزدیکی دهانه رحم قرار داشت و دهانه رحم را کامل مسدود نکرده باشد، باز هم سزارین تجویز می شود. زیرا نزدیک بودن جفت به خروجی رحم باعث می شود دهانه رحم بیش از حد گشاد شده و رحم خونریزی داخلی کند.
جفت سرراهی در سه ماه سوم بارداری موجب می شود که خونریزی واژینال و درد وجود داشته باشد. در این حالت که خونریزی با انقباضات لگن همراه است، نیاز به بستری شدن وجود دارد. خونریزی معمولا زمانی اتفاق می افتد که دهانه رحم نازک شده و باز می شود (حتی به مقدار کم). این حالت در عروق خونی آن منطقه اختلال ایجاد می کند. در صورتی که خونریزی ایجاد شود، اثرات منفی آن به حالت بارداری شما بستگی دارد. به عنوان مثال اگر RH خون شما منفی باشد باید گلوبولین ایمنی مصرف شود مگر این که RH خون پدر نیز منفی باشد.
اگر در نزدیکی زمان زایمان باشید و خونریزی شدید شود، سزارین تنها راه چاره است.
اما اگر کودک شما هنوز زودرس است، در صورتی که خونریزی متوقف نشود، نیاز به بستری شدن دارید تا خونریزی قطع شود. اگر سن حاملگی کمتر از ۳۴ هفته باشد و چنین شرایطی پیش بیاید، برای رشد ریه های نوزاد و جلوگیری از سایر عوارض ناشی از تولد زودرس، کورتیکواستروئیدها تجویز می شوند.
اگر خونریزی شدید متوقف شود، باز هم خونریزی خفیف به مدت حداقل چند روز وجود دارد. در این حالت معمولا شرایط مادر و جنین خوب است اما بهتر است چند هفته باقی مانده بارداری را در محلی اقامت داشته باشید که به بیمارستان دسترسی راحت تری دارد. زیرا ممکن است خونریزی مجدد شروع شود.
در صورتی که وضعیت جنین و مادر بعد از خونریزی پایدار شد، احتمالا سزارین در حدود هفته ۳۷ بارداری انجام می شود. مگر این که دلیل دیگری برای زایمان زودتر از موعد وجود داشته باشد. در زمان تصمیم گیری پزشک باید تمام جوانب را از جمله عوارض خونریزی، وزن کم نوزاد، سزارین اورژانسی و … را در نظر بگیرد.
چه کسانی در معرض خطر جفت سرراهی قرار دارند؟
بسیاری از زنان که دچار جفت سر راهی می شوند هیچ عامل خطرسازی ندارند. اما هر یک از موارد زیر می تواند شما را بیشتر در معرض خطر این عارضه قرار دهد:
- داشتن جفت سر راهی در بارداری های قبلی
- انجام عمل سزارین در بارداری های قبلی
- انجام برخی از عمل های جراحی رحم مانند D & C و یا حذف فیبروئید
- بارداری چند قلویی
- استعمال کوکائین و سیگار
- موقعیت غیر معمول کودک مانند بریچ (با پا به دنیا آمدن نوزاد)
- سقط جنین قبلی
- بزرگی جفت
- شکل غیر طبیعی رحم
- سن بالای مادر (بالای ۳۵ سال)
نشانه های مرتبط با جفت سر راهی
علامت اصلی این عارضه خونریزی شدید و ملایم اما ناگهانی از مهبل (واژن) است، اما اگر هر یک از علائم زیر رخ دهد، شما باید سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- گرفتگی عضلات یا درد شدید
- خونریزی که به مدت چند روز و یا چند هفته شروع می شود، متوقف می شود، و دوباره آغاز می شود.
- خونریزی پس از مقاربت
- خونریزی در طول نیمه دوم بارداری
درمان جفت سر راهی
پزشکان بر اساس موارد زیر، به درمان جفت سرراهی خواهند پرداخت:
- میزان خونریزی
- ماه بارداری
- سلامت کودک
- موقعیت جفت و نوزاد
از بین این عوامل، میزان خونریزی برای انتخاب شیوه درمان، مهمترین ملاک پزشک است.
بدون خونریزی یا حداقل خونریزی
برای مواردی که جفت سرراهی با خونریزی حداقل یا بدون خونریزی است، معمولا استراحت زیاد تجویز می شود. در این استراحت نشستن و ایستادن نیز جای دارد. اما داشتن رابطه جنسی احتمال خونریزی را بیشتر می کند. پس نزدیکی نیز توصیه نمی شود.
خونریزی شدید
در موارد خونریزی شدید ممکن است بستری شدن نیاز داشته باشید. بسته به میزان خون از دست رفته، تزریق خون هم ممکن است انجام شود. علاوه بر این برای جلوگیری از زایمان زودرس دارو نیز تجویز می شود. در مورد خونریزی شدید، ترجیحا بعد از ۳۶ هفتگی، سزارین توصیه می شود.
خونریزی غیرقابل کنترل
در مورد خونریزی کنترل نشده، باید فوری سزارین انجام شود.