کم خونی ناشی از اسید فولیک (که معمولا ویتامین B9 نیز نامیده می شود) و کمبود ویتامین B12 هنگامی رخ می دهد که کمبود ویتامین B12 یا فولات در بدن منجر به تولید غیر طبیعی سلول های قرمز خون (سلول های بسیار بزرگ) شده که نمی توانند عملکرد درستی داشته باشند.
سلول های قرمز خون اکسیژن را با استفاده از ماده ای به نام هموگلوبین در بدن حمل می کنند. عبارت کم خونی به طور کلی برای زمانی استفاده می شود که یا سلول های قرمز خون کمتر از حد طبیعی هستند و یا مقدار کم و غیرطبیعی هموگلوبین در هر سلول قرمز خون وجود دارد.
چندین نوع مختلف از کم خونی وجود دارد، و هر یک دارای یک علت متفاوت است. به عنوان مثال، کم خونی فقر آهن، هنگامی رخ می دهد که بدن به آهن کافی دسترسی ندارد. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به صورت اختصاصی به بیان علائم، علل، درمان و عوارض کم خونی ناشی از اسید فولیک و کمبود ویتامین B12 پرداخته ایم.
علائم کم خونی ناشی از اسید فولیک
کمبود ویتامین B12 یا کم خونی ناشی از اسید فولیک می تواند طیف گسترده ای از علائم را ایجاد کند. این کمبودها معمولا به تدریج ایجاد شده اما اگر درمان نشود می توانند بدتر شوند. در کم خونی سلول های قرمز خون کمتر از حد طبیعی است و یا مقدار کم و غیر طبیعی از ماده ای به نام هموگلوبین در هر سلول قرمز خون وجود دارد. نشانه های عمومی کم خونی عبارتند از:
- خستگی بیش از حد
- کمبود انرژی
- تنگی نفس
- احساس ضعف
- سردرد
- رنگ پریدگی پوست
- افزایش ضربان قلب (تپش قلب)
- شنیدن صداهای غیر معمول از داخل بدن (وزوز گوش)
- کاهش اشتها و کاهش وزن
علائم کمبود ویتامین B12
اگر کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 باشد، علائم دیگر علاوه بر موارد بالا وجود دارد. این علائم عبارتند از:
- اثر خفیفی از رنگ زرد کم رنگ روی پوست
- درد و قرمزی زبان (التهاب زبان)
- زخم های دهان
- خواب رفتگی (احساس خارش)
- تغییرات در راه رفتن و حرکات بدن
- آشفتگی دید
- کج خلقی
- افسردگی
- تغییر در احساس و رفتار
- کاهش توانایی های ذهنی مانند حافظه، درک و قضاوت (زوال عقل)
گاهی برخی از این علائم در افرادی که کمبود ویتامین B12 دارند رخ می دهد، اما با این وجود کم خونی هنوز ایجاد نشده است.
علائم کمبود فولات
علائم افراد مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات عبارتند از:
- علائم عمومی مربوط به کم خونی
- کاهش حس چشایی
- اسهال
- کرختی و گزگز پا و دست
- ضعف عضلانی
- افسردگی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در حال تجربه علائم کمبود ویتامین B12 یا کم خونی ناشی از اسید فولیک هستید، به پزشک مراجعه کنید. این شرایط اغلب می توانید بر اساس نشانه های و نتایج حاصل از آزمایش خون تشخیص داده شوند. تشخیص و درمان به موقع این کمبودها بسیار با اهمیت است. اگر چه بسیاری از علائم با درمان بهبود پیدا می کنند. اما در صورت عدم درمان، برخی از مشکلات ناشی از این بیماری می تواند غیر قابل برگشت باشد.
علت کم خونی ناشی از اسید فولیک و کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 یا کم خونی ناشی از اسید فولیک زمانی رخ می دهد که فقدان هر یک از این ویتامین ها، بر روی توانایی بدن جهت تولید سلول های قرمز خون که دارای عملکرد کاملی هستند، تاثیر بگذارد. سلول های قرمز خون در حمل اکسیژن به بدن کمک می کنند. در اکثر افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 و یا فولات، سلول های قرمز خون بزرگتر از حد طبیعی می شود. اصطلاح پزشکی این مشکل “کم خونی مگالوبلاستیک” است.
کمبود ویتامین B12 و فولات می تواند ناشی از انواع مشکلات باشد که آن ها را در ادامه توضیح می دهیم.
علل کمبود ویتامین B12
کم خونی خطرناک
کم خونی خطرناک شایع ترین علت کمبود ویتامین B12 در انگلستان است. کم خونی خطرناک یک بیماری خود ایمنی است که معده را تحت تاثیر قرار می دهد. یک حالت خود ایمنی به معنای این است که سیستم ایمنی بدن به سلول های سالم حمله می کند.
در معده، ویتامین B12 با یک پروتئین به نام فاکتور داخلی ترکیب می شود. ترکیبی از ویتامین B12 و فاکتور داخلی، در بخشی از روده به نام ایلئوم انتهایی جذب می شود. کم خونی خطرناک باعث می شود که سیستم ایمنی بدن، به سلول های معده که تولید فاکتور داخلی می کنند حمله کند. این به این معنی است که بدن شما قادر به جذب ویتامین B12 نیست.
علت دقیق کم خونی خطرناک ناشناخته است. اما این بیماری در زنان حدود ۶۰ ساله، افرادی که سابقه خانوادگی بیماری را دارند و افرادی که به بیماری های خود ایمنی دیگر مانند بیماری آدیسون یا ویتیلیگو مبتلا هستند، شایع تر است.
رژیم غذایی
برخی از افراد کمبود ویتامین B12 را در نتیجه عدم مصرف ویتامین B12 به اندازه کافی تجربه می کنند. رژیم غذایی که شامل گوشت، ماهی و محصولات لبنی است، میزان کافی ویتامین B12 به بدن می رساند. اما افرادی که به طور منظم غذا نمی خورند مانند کسانی که گیاهخواری هستند یا کسانی که دارای رژیم غذایی سخت هستند، به این کمبود مبتلا می شوند. کمبود این ویتامین می تواند بدون ایجاد علائم بین ۲ تا ۴ سال در بدن باشد.
شرایط موثر بر معده
برخی از بیماری های معده یا اعمال جراحی بر روی آن می توانند از جذب کافی ویتامین B12 جلوگیری کنند. برای مثال، گاسترکتومی (یک روش جراحی است که در آن بخشی از معده برداشته می شود) خطر ابتلا به کمبود ویتامین B12 را افزایش می دهد.
شرایط موثر بر روده
برخی از شرایط که روده را تحت تاثیر قرار می دهند نیز می توانند از جذب مقدار لازم ویتامین B12 جلوگیری کنند. به عنوان مثال، بیماری کرون (یک بیماری طولانی مدت است که باعث التهاب پوشش دستگاه گوارش می شود) گاهی اوقات به این معنی است که بدن به اندازه کافی به ویتامین B12 دسترسی ندارد.
دارو
برخی از انواع داروها به کاهش مقدار ویتامین B12 در بدن منجر می شوند. به عنوان مثال، مهارکننده های پروتون پمپ (داروی هایی هستند گاهی اوقات برای درمان سوء هاضمه استفاده می شوند) می توانند کمبود ویتامین B12 را بدتر کنند. PPI ها در مهار تولید اسید معده که برای جذب ویتامین B12 از غذا لازم است، اختلال ایجاد می کند.
کمبود ویتامین B12 عملکردی
برخی از افراد، مشکلات مربوط به کمبود ویتامین B12 را با وجود سطح طبیعی ویتامین B12 در خون تجربه می کنند. در این حالت در پروتئینی که مسئول حمل ویتامین B12 بین سلول ها است، مشکلی وجود دارد. این مشکلات از عوارض عصبی ناشی می شود.
علل کم خونی ناشی از اسید فولیک
فولات در آب حل می شود. این به این معنی است که بدن شما نمی تواند آن را به مدت طولانی در خودش ذخیره کند. ذخیره بدن از این ویتامین حداکثر ۴ ماه است. بنابراین برای جلوگیری از کمبود این ویتامین در بدن ما باید به رژیم غذایی خود بیشتر توجه کنیم.
مثل ویتامین B12، کم خونی ناشی از اسید فولیک می تواند دلایل متعدد زیر را داشته باشد.
رژیم غذایی
منابع خوب غنی از فولات عبارتند از کلم بروکلی، کلم بروکسل، مارچوبه، نخود فرنگی، نخود و برنج قهوه ای. اگر به طور مرتب این نوع غذاها را مصرف نکنید، ممکن است به کمبود فولات مبتلا شوید. کم خونی ناشی از اسید فولیک در افرادی که رژیم غذایی نامتعادل و ناسالم دارند، افرادی که طور منظم الکل مصرف می کنند و افرادی که زیاد هوس چیزهای عجیب می کنند، شایع تر است.
سوء جذب
گاهی اوقات بدن شما قادر به جذب فولات نیست. این عارضه معمولا به دلیل یک بیماری زمینه ای موثر بر دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک ایجاد می شود.
ادرار کردن بیش از حد
اگر بیش از اندازه ادرار کنید فولات بدن از دست می رود. بیماری زمینه ای که یکی از اندام های زیر را تحت تاثیر قرار می دهد، باعث ایجاد ادرار بیش از حد می شود:
- نارسایی احتقانی قلب: که در آن قلب قادر به پمپ کردن خون به اندازه کافی نیست.
- آسیب کبدی حاد: اغلب با نوشیدن مقدار زیاد الکل ایجاد می شود.
- دیالیز طولانی مدت: در دیالیز یک ماشین عملکرد کلیه را برای فیلتر کردن مواد زائد از خون انجام می دهد.
دارو
برخی از انواع داروها مقدار فولات را کاهش می دهند یا جذب آن را دشوار می کنند. این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد تشنج
- کلستیرامین
- سولفاسالازین
- متوترکسات
علل دیگر
گاهی اوقات بدن بیش از اندازه به فولات نیاز دارد. اگر شما نتوانید خواسته بدن را تامین کنید، کم خونی ناشی از اسید فولیک ایجاد می شود. در شرایط زیر بدن به فولات بیشتر نیاز دارد:
- بارداری
- ابتلا به سرطان
- وجود یکی از اختلالات خونی مانند کم خونی داسی شکل
- مبارزه با یکی از بیماری های عفونت که باعث التهاب (قرمزی و تورم) می شوند.
- نوزادان نارس (نوزادانی که قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا می آیند). چرا که بدن آن ها در حال رشد است و نیاز به مقدار بیشتری فولات دارد.
بارداری
در بارداری و یک ماه قبل از آن توصیه می شود که هر روز یک قرص ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک را تا زمانی که به هفته ۱۲ بارداری می رسید استفاده کنید. اگر باردار هستید و دیگر وضعیت هایی که ممکن است نیاز بدن شما به فولات را بیشتر کند دارید، برای جلوگیری از کم خونی ناشی از اسید فولیک به پزشک مراجعه کنید.
در برخی موارد، ممکن است دوز بالاتری از اسید فولیک تجویز شود. برای مثال، اگر دیابت دارید، باید از ۵ میلی گرم مکمل اسید فولیک به جای ۴۰۰ میکروگرم استفاده کنید.
درمان کم خونی ناشی از اسید فولیک و کمبود ویتامین B12
درمان کم خونی ناشی از اسید فولیک و کمبود ویتامین B12 بستگی به علت بیماری دارد. اکثر افراد به راحتی با تزریق یا قرص ویتامین درمان می شوند.
درمان کم خونی فقر ویتامین B12
کمبود ویتامین B12، معمولا با تزریق ویتامین B12 در یک فرم به نام هیدرو کوبالامین درمان می شود. در ابتدا، هر روز به مدت دو هفته، و یا تا زمانی که علائم متوفق شود این درمان استفاده می شود. پس از دوره اولیه، درمان کمبود ویتامین B12 به علت بستگی دارد. شایع ترین علت کمبود ویتامین B12 در انگلستان کم خونی خطرناک است، که به رژیم غذایی مربوط نیست.
درمان مرتبط به رژیم غذایی
اگر کمبود ویتامین B12 با فقدان این ویتامین در رژیم غذایی ایجاد شود، تجویز قرص ویتامین B12 و مصرف آن هر روز بین وعده های غذایی مفید است. متناوبا، ممکن است نیاز به دو بار تزریق هیدرو کوبالامین در سال داشته باشید. افرادی که از ویتامین B12 در رژیم غذایی خود به اندازه کافی استفاده نمی کنند، باید از غذاهای زیر بیشتر مصرف کنند:
- گوشت
- ماهی قزل آلا و ماهی های روغنی
- شیر و سایر محصولات لبنی
- تخم مرغ
اگر گیاهخوار هستید، و یا به دنبال جایگزینی برای گوشت و محصولات لبنی می باشید، غذاهای دیگر که حاوی ویتامین B12 هستند، مانند عصاره مخمر، برخی از غلات غنی شده و سویا جایگزین خوبی هستند.
درمان نامرتبط به رژیم غذایی
اگر کمبود ویتامین B12 به رژیم غذایی مربوط نمی شود، تزیرق هیدرو کوبالامین هر ۳ ماه یک بار توصیه می شود. اگر علائم عصبی (علائمی که سیستم عصبی شما را تحت تاثیر قرار می دهد، مانند بی حسی یا سوزن سوزن شدن دست ها و پاها) ناشی از کمبود ویتامین B12 باشد، باید هیدرو کوبالامین را هر دو ماه یک بار تزریق کنید.
درمان کم خونی ناشی از اسید فولیک
برای درمان کم خونی ناشی از اسید فولیک معمولا قرص اسید فولیک تجویز می شود. ضمن این که ممکن است مشاوره رژیم غذایی توصیه کند که فولات را در رژیم غذایی خود افزایش دهید.
منابع خوب فولات عبارتند از:
- کلم بروکلی
- کلم بروکسل
- مارچوبه
- نخود فرنگی
- نخود
- برنج قهوه ای
اکثر افراد باید ۴ ماه قرص اسید فولیک مصرف کنند. قبل از اینکه شروع به مصرف اسید فولیک کنید باید میزان ویتامین B12 را بررسی کنید تا مطمئن شوید که این ویتامین در بدن طبیعی است. دلیل این موضوع این است که درمان اسید فولیک می تواند گاهی اوقات علائم کمبود جدی ویتامین B12 را پوشش دهد. اگر کمبود ویتامین B12 تشخیص داده نشده و درمان نشود، می تواند سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهد.
نظارت بر وضعیت بیمار
برای اطمینان از درمان، نیاز به آزمایش خون بیشتر می باشد. بنابراین اغلب ۱۰ الی ۱۴ روز پس از شروع درمان یک آزمایش خون تجویز می شود. این آزمایش برای بررسی مقدار هموگلوبین و تعداد سلول های قرمز نابالغ در خون (رتیکولوسیتها) است.
عوارض کم خونی ناشی از اسید فولیک و کمبود ویتامین B12
عوارض عمومی کم خونی
- ضربان غیر طبیعی و سریع قلب (تاکی کاردی)
- نارسایی قلبی که در آن قلب نمی تواند خون را به اندازه کافی به سراسر بدن پمپ کند.
عوارض کمبود ویتامین B12
- مشکلات بینایی
- کاهش حافظه
- سوزن سوزن شدن (احساس خارش)
- کاهش توانایی هماهنگی فیزیکی (آتاکسی)، که می تواند تمام بدن را تحت تاثیر قرار داده و باعث مشکلاتی در صحبت کردن و یا راه رفتن شود
- آسیب به بخش هایی از سیستم عصبی (نوروپاتی محیطی)، به ویژه در پاها
- ناباروری
- سرطان معده
- اسپینا بیفیدا که در آن ستون فقرات کودک به درستی رشد نکرده
- آنانسفالی که در آن کودک قسمت هایی از مغز و جمجمه را ندارد
- آنسفالوسل
عوارض کم خونی ناشی از اسید فولیک
- ناباروری
- بیماری قلب و عروقی
- سرطان
- مشکلاتی در هنگام زایمان
- نقائص لوله عصبی