گاستریت بیماری است که در آن پوشش دورنی معده ملتهب یا متورم می شود. پوشش معده حاوی غده هایی است که اسید معده و آنزیمی به نام پپسین را تولید می کنند. اسید معده غذا را تجزیه می کند و پپسین پروتئین ها را هضم می کند. یک لایه ضخیم از موکوس داخل معده را پوشش می دهد و از حلال شدن بافت معده توسط اسید جلوگیری می کند. هنگامی که پوشش معده ملتهب می شود، اسید و آنزیم های کمتری تولید می شود. از طرفی معده دیگر قادر به تولید مخاط و موکوسی که از پوشش معده محافظت می کند، نیست.
گاستریت ممکن است حاد یا مزمن باشد:
- گاستریت حاد به طور ناگهانی شروع می شود و مدت کوتاهی طول می کشد.
- گاستریت مزمن به مرور زمان ایجاد می شود و اگر درمان نشود، ممکن است چندین سال یا حتی در تمام طول عمر ادامه پیدا کند.
گاستریت می تواند مخرب یا غیر مخرب باشد. ورم معده مخرب می تواند سبب تخریب معده شود. اما در ورم معده غیر مخرب التهاب در معده ایجاد می شود، اما فرسایش و یا زخمی در کار نیست.
چه چیزی باعث گاستریت می شود؟
علل شایع ایجاد کننده ورم معده عبارتند از:
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
- آسیب دیدگی پوشش معده، که منجر به گاستریت واکنشی می شود
- پاسخ خودایمنی
عفونت هلیکوباکتر پیلوری
عفونت H. pylori ناشی از یک نوع باکتری موجود در بدن است که ممکن است باعث عفونت شود. عفونت H. pylori:
- اغلب موارد گاستریت را ایجاد می کند.
- به طور معمول باعث گاستریت غیر مخرب می شود.
- ممکن است گاستریت حاد یا مزمن ایجاد کند.
عفونت H. pylori شایع است، به ویژه در کشورهای در حال توسعه. این عفونت اغلب در دوران کودکی آغاز می شود. بسیاری از افراد مبتلا به H. pylori هیچ علائمی ندارند. محققان هنوز مطمئن نیستند که عفونت هلیکوباکتر پیلوری چگونه گسترش می یابد، هرچند که فکر می کنند غذاها و آب آلوده ممکن است این باکتری ها را انتقال دهند. برخی از افراد آلوده، H. pylori را در بزاق خود دارند. این موضوع نشان می دهد که این عفونت می تواند از طریق تماس مستقیم با بزاق یا سایر مایعات بدن نیز گسترش یابد.
آسیب دیدگی پوشش معده
بعضی از افراد مبتلا به آسیب دیدگی معده می توانند گاستریت واکنشی را تجربه کنند. گاستریت واکنشی:
- ممکن است حاد یا مزمن باشد.
- ممکن است باعث فرسایش شود.
- ممکن است سبب التهاب یا تورم شود.
گاستریت واکنشی ممکن است گاستروپاتی واکنشی نیز نامیده شود. علل ایجاد ورم معده واکنشی عبارتند از:
- مصرف داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین و ایبوپروفن
- نوشیدن الکل
- استفاده از کوکائین
- قرار گرفتن در معرض اشعه
- ریفلاکس صفرا از روده کوچک به معده. ریفلاکس صفرا ممکن است در افرادی که بخشی از معده خود را برداشته اند رخ دهد.
- واکنش به استرس ناشی از آسیب دیدگی، بیماری های جدی، سوختگی های شدید و جراحی. این نوع گاستریت واکنشی، گاستریت استرسی نیز نامیده می شود.
پاسخ خودایمنی
در ورم معده خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به سلول های سالم در معده حمله می کند. سیستم ایمنی به طور معمول از طریق شناسایی و از بین بردن باکتری ها، ویروس ها و سایر مواد خارجی خطرناک از بدن محافظت می کند. گاستریت خودایمنی مزمن و به طور معمول غیر مخرب است.
علل شایع ورم معده خود ایمنی عبارتند از:
- بیماری کرون که باعث التهاب و تحریک دستگاه گوارش می شود.
- سارکوئیدوز، بیماری است که سبب التهابی می شود که از بین نمی رود. التهاب مزمن باعث ایجاد توده های کوچکی از بافت در اندام های مختلف بدن می شود. این بیماری معمولا از ریه ها، پوست و غدد لنفاوی شروع می شود.
- آلرژی به مواد غذایی مانند شیر گاو و سویا، به ویژه در کودکان
- عفونت با ویروس ها، انگل ها، قارچ ها و باکتری ها به غیر از H. pylori که معمولا در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف ایجاد می شود.
علائم و نشانه های گاستریت چیست؟
برخی از افراد مبتلا به گاستریت درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی شکم را تجربه می کنند. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به ورم معده علائم و نشانه ای ندارند. ارتباط بین ورم معده و علائم فرد شفاف نیست. اصطلاح “گاستریت” گاهی اوقات به اشتباه برای توصیف علائمی مانند درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی شکم مورد استفاده قرار می گیرد.
مهمترین علائم ورم معده عبارتند از:
- احساس ناراحتی یا درد در قسمت فوقانی شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
عوارض گاستریت مزمن و حاد چیست؟
عوارض ورم معده مزمن عبارتند از:
زخم معده
زخم های گوارشی، زخم هایی هستند که در پوشش معده یا دوازدهه (قسمت اول روده کوچک) شکل می گیرند. استفاده از داروهای ضد التهبی غیر استروئیدی و گاستریت ناشی از H. pylori، شیوع زخم معده را افزایش می دهند.
گاستریت آتروفیک
ورم معده آتروفیک زمانی اتفاق می افتد که التهاب مزمن باعث از بین رفتن بخشی از پوشش معده می شود. گاستریت مزمن می تواند به گاستریت آتروفیک پیشرفت کند.
کم خونی
ورم معده مزمن می تواند باعث خونریزی در معده و در نهایت کم خونی شود. کم خونی بیماری است که در آن گلبول های قرمز کوچکتر یا کمتر از حد طبیعی هستند و این عامل مانع از جذب اکسیژن توسط سلول های بدن می شود. گلبول های قرمز شامل هموگلوبین است. هموگلوبین پروتئین غنی از آهن است که سلول های قرمز خون را قادر می سازد تا اکسیژن را از ریه ها به بافت های بدن منتقل کنند. تحقیقات نشان داده اند که گاستریت ناشی از H. pylori و گاستریت آتروفیک خودایمنی می توانند بر روی توانایی بدن برای جذب آهن دخالت کرده و باعث کم خونی شوند.
کمبود ویتامین B12 و کم خونی فقر آهن
افراد مبتلا به ورم معده آتروفیک خودایمنی فاکتور ذاتی که به روده در جذب ویتامین B12 کمک می کند را ندارند. بدن نیاز به ویتامین B12 برای تولید گلبول های قرمز و سلول های عصبی دارد. ضعف در جذب ویتامین B12 ممکن است منجر به نوع آنمی به نام کم خونی خطرناک شود.
رشد توده در پوشش معده
ورم معده مزمن باعث افزایش احتمال رشد تومور خوش خیم و بدخیم در معده می شود. گاستریت مزمن ناشی از H. pylori احتمال ایجاد یک نوع سرطان به نام لنفوم بافت لنفاوی مخاطی معده (MALT) را افزایش می دهد.
در اغلب موارد، ورم معده حاد به عوارض منجر نمی شود. اما در موارد نادر، گاستریت استرسی حاد می تواند خونریزی شدید ایجاد کرده و کشنده شود.
گاستریت چگونه درمان می شود؟
پزشکان با داروهایی که دارای ویژگی های زیر هستند به درمان گاستریت کمک می کنند.
- داروهایی که مقدار اسید معده را کاهش می دهند.
- داروهایی که علت اصلی را درمان می کنند.
داروهایی که مقدار اسید معده را کاهش می دهند
پوشش معده افراد مبتلا به گاستریت ممکن است در برابر آنزیم های گوارشی نتوانند از خود محافظت کند. کاهش اسید می تواند علائم موثر بر روی معده را بهبود بخشد. داروهایی که اسید معده را کاهش می دهند عبارتند از:
آنتی اسیدها
بسیاری از این داروها از سه نمک اصلی منیزیم، آلومینیوم و کلسیم، همراه با یون های هیدروکسید یا بی کربنات برای خنثی کردن اسید معده استفاده می کنند. با این حال، آنتی اسیدها می توانند عوارض جانبی داشته باشند. نمک منیزیم می تواند به اسهال منجر شود، و نمک آلومینیوم می تواند باعث یبوست شود. نمک منیزیم و آلومینیوم باید به اندازه با هم ترکیب شوند. آنتاسیس کربنات کلسیم نیز می تواند باعث یبوست شود.
مسدود کننده های H2
- سایمتیدین
- فاموتییدین
- نیاسیدیدین
- رانیتیدین
مسدود کننده های H2 باعث کاهش تولید اسید معده می شوند.
مهار کننده های پروتئین پمپ (PPIs)
- اومپرازول (Prilosec، Zegerid)
- لانزوپراازول (Prevacid)
- دکسلانوسپارازول (دگزیلانت)
- پنتوپرازول (پروتونیک)
- رابپرازول (AcipHex)
- اسوزومپرازول (Nexium)
PPI بیشتر از مسدود کننده های H2 باعث کاهش اسید معده می شوند. همه این داروها به صورت تجویزی نیز در دسترس هستند. اما امپرازول و لانزوپرازول را می توانید بدون نسخه نیز تهیه کنید.
داروهایی که علت اصلی را درمان می کنند
بسته به علت گاستریت، پزشک می تواند از درمان ها زیر نیز استفاده کند.
- درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری با آنتی بیوتیک بسیار مهم است، حتی اگر فرد علائم عفونت را نداشته باشد. درمان عفونت اغلب ورم معده را درمان می کند و احتمال ایجاد عوارضی مانند بیماری زخم معده، لنفوم MALT و سرطان معده را کاهش می دهد.
- اجتناب از علل ایجاد کننده گاستریت واکنشی می تواند برخی از افراد را درمان کند. برای مثال، اگر استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی باعث گاستریت شده باشد، ممکن است پزشک به بیمار توصیه کند که مصرف این داروها را کاهش دهد، دوز مصرف را پایین بیاورد یا نوع دارو را تغییر دهد.
- پزشکان ممکن است برای جلوگیری یا درمان گاستریت استرسی در بیمارانی که به شدت بیمار و مجروح هستند، دارو تجویز کنند. داروهای محافظت کننده از معده شامل سوکرالفت (Carafate)، مسدود کننده H2 و PPI هستند. درمان بیماری اغلب به درمان استرس کمک می کند.
- پزشکان ممکن است برای افرادی که به علت گاستریت آتروفیک خودایمنی به کم خونی مبتلا هستند، تزریق ویتامین B12 را تجویز کنند.
چگونه می توان از گاستریت جلوگیری کرد؟
افراد ممکن است با جلوگیری از ابتلا به عفونت H. pylori قادر به کاهش خطر ابتلا به گاستریت باشند. همان طور که گفتیم هیچ کس نمی داند که عفونت H. pylori چگونه گسترش می یابد، بنابراین پیشگیری از آن دشوار است. برای کمک به پیشگیری از عفونت، باید موارد زیر را رعایت کنید:
- بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از خوردن و درست کردن غذا، دست ها را با صابون و آب بشویید.
- مواد غذایی را به درستی بشویید و به صورت کاملا پخته استفاده کنید.
- از آب آشامیدنی تمیز استفاده کنید.