تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی (CINV) یکی از عوارض جانبی رایج در بیماران سرطانی است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم به معرفی داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی بپردازیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه شوید.
معرفی داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی
تعریف استفراغ و تهوع چیست و فرایند ایجاد آن ها چه می باشد؟
تهوع حس ناراحت کننده ای در معده است که قبل از استفراغ رخ می دهد. استفراغ، نیز به حالتی گفته می شود که بدن به صورت غیر ارادی محتویات معده را از طریق دهان به بیرون پرتاب می کند. ناحیه پوسترما واقع در بصل النخاع، ناحیه حسگر شیمیایی محرک (CTZ) است که کنترل تهوع و استفراغ را به عهده دارد. این بخش در انتشار مواد شیمیایی مانند سروتونین، هورمون های دستگاه گوارش و ماده P (یک ترکیب آمینو اسیدی در پایه مغز)، نقش مهمی ایفا می کند. وقتی این مواد شیمیایی آزاد می شوند، رفلکس استفراغ تحریک می شود.
عوامل موثر بر تهوع و استفراغ عبارتند از:
- بیماری های دستگاه گوارش
- تهوع ناشی از حرکت
- حاملگی
- جراحی
- مصرف برخی از داروها
چند نمونه از داروهایی که منجر به ایجاد تهوع و استفراغ می شوند عبارتند از:
- آنتی بیوتیک ها
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد درد
- داروهای شیمی درمانی
در این مقاله، ما بر روی تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی تمرکز خواهیم کرد. در حالی که برخی از بیماران مبتلا به سرطان از تهوع یا استفراغ ناشی از درمان های شیمی درمانی رنج می برند، برخی ممکن است فقط تصور کنند که تهوع دارند. به دلیل ایجاد عوارض ناشی از این حالات، باید از تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی پیشگیری کرد و در صورت امکان به کمک داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی که در ادامه معرفی می کنیم آن را درمان کرد.
داروهای عامل تهوع
بعضی از داروهای شیمی درمانی نسبت به سایر داروهای به کار برده شده در درمان سرطان بیشتر باعث تهوع و استفراغ می شوند.
عوامل شیمی درمانی که خطر ابتلا به تهوع با مصرف آن ها بالای ۹۰٪ است عبارتند از:
- سیس پلاتین
- سیکلوفسفامید (> 1500 میلی گرم)
- کارماستین
خطر استفراغ بین ۳۰ تا ۹۰ درصد خطر متوسط در نظر گرفته می شود. عوامل شیمی درمانی که با استفاده از آن ها خطر ابتلا به تهوع متوسط است عبارتند از:
- اگزال پلاتین
- ایفوسفامید
- سیکلوفسفامید (<1500 میلی گرم)
عواملی که خطر کم ایجاد تهوع را به همراه دارند، یعنی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد احتمال دارد که پس از استفاده از آن ها بیمار دچار تهوع شود عبارتند از:
- پکلیتاکسل
- توپوتکان
- برخی از آنتی بادی ها
عوامل شیمی درمانی که خطر ابتلا به تهوع در آن ها کم است، یعنی کمتر از ۱۰ درصد امکان تهوع پس از مصرف دارند، شامل موارد زیر می باشند:
- بلئومایسین
- بوسولفان
- وینبلاستین
احتمال تهوع و استفراغ در ایمونوتراپی که نوع جدیدی از داروهای سرطانی است، کمتر از داروهای قدیمی درمان سرطان می باشد.
داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی
داروهای زیادی برای پیشگیری و درمان حالت تهوع و استفراغ بعد از شیمی درمانی وجود دارد. دارو توصیه شده به شدت استفراغ و خطر ابتلا به تهوع مرتبط با شیمی درمانی بستگی دارد. برای عوامل شیمی درمانی با پتانسیل بالای ایجاد استفراغ، ترکیبی از آنتاگونیست سروتونین، کورتیکواستروئید و آنتاگونیست نوروکینین معمولا تجویز می شود. هنگامی که خطر بروز حالت تهوع متوسط است، ترکیبی از یک آنتاگونیست سروتونین و یک کورتیکواستروئید اغلب توصیه می شود. یک داروی تک، مانند یک کورتیکواستروئید، برای عوامل شیمی درمانی که خطر ایجاد تهوع و استفراغ در آن کم است، کافی می باشد.
بنزودیازپین ها
بعضی از بیماران تهوع و استفراغ پیش بینی شده ناشی از قرار گرفتن در معرض درمان شیمی درمانی را در آینده تجربه می کنند. بنزودیازپین ها می توانند علاوه بر خاصیت ضد التهابی برای کاهش تهوع و استفراغ، موجب کاهش اضطراب پس از درمان نیز شوند. علاوه بر این، لورازپام نیز که توسط پزشکان National Comprehensive Cancer Network توصیه شده است برای درمان و پشیگیری از تهوع و استفراغ مفید است. ضمن این که، مطالعات نشان داده اند که استفاده از لورازپام با متوکلوپرامید در مقایسه با زمانی که تک داروی مونوتراپی متوکلوپرامید استفاده می شود به طور قابل توجهی موجب کاهش تهوع و استفراغ می شود. بنزودیازپین ها با خواب آلودگی، فشار خون پایین و سرگیجه همراه هستند.
نمونه هایی از بنزودیازپین ها عبارتند از:
- لورازپام (آتیمان)
- دیازپام (والیم)
- آلپرازولام (Xanax)
- آنتاگونیست های سروتونین (۵-HT3)
آنتاگونیست های سرتونین (۵-HT3) گروهی از داروهایی هستند که گیرنده های سروتونین موجود بر روی عصب واگ در دستگاه گوارش و برخی از مناطق مغز مسدود می کنند. این مسدود شدن باعث می شود که سیگنال ها تهوع و استفراغ ارسال یا دریافت نشود. بسیاری از بیمارانی که تحت درمان شیمی درمانی هستند به این طبقه از داروها پاسخ می دهند. به همین دلیل پزشکان این داروها را در کلاس “استاندارد طلایی” برای جلوگیری و درمان تهوع و استفراغ همراه با شیمی درمانی قرار می دهند.
اندانسترون یکی از آنتاگونیست های سروتونین نسل اول است و در تحقیقات ثابت کرده است که تا ۷۰٪ از بیماران واکنش کاملی به آن داده اند. پالونوسترون نیز به طور معمول جزء داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی قرار می گیرد. این دارو به عنوان نسل دوم آنتاگونیست ۵-HT3، خاصیت وابستگی اش به گیرنده های ۵-HT3 حدود ۱۰ برابر بیشتر است. عوارض جانبی آنتاگونیست های سروتونین عبارتند از:
- یبوست
- اسهال
- سردرد
- سرگیجه
این داروها همچنین با QT طولانی که یک اختلال در ریتم قلب است نیز همراه می باشند. نمونه هایی از آنتاگونیست های ۵-HT3 عبارتند از:
- اندانسترون (زفران)
- گرانیسترون (Kytril، Sancuso، Granisol)
- پالونوسترون (Aloxi)
- دولاسترون (Anzemet)
آنتاگونیست نوروکینین (NK1)
اغلب آنتاگونیست های ۵-HT3 و سایر داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی را با آنتاگونیست نوروکینین (NK1) تجویز می کنند. گیرنده های NK1 نقش مهمی در ارسال پیام از مغز دارند و در مرکز استفراغ مغز بسیار متمرکز هستند. مهار این پیام ها از رفلکس استفراغ جلوگیری می کند. Emend یک آنتاگونیست NK1 است که به صورت خوراکی و تزریقی در دسترس است. عوارض جانبی رایج آن نیز عبارتند از:
- سردرد
- یبوست یا اسهال
- فشار خون
آنتاگونیست های NK1 را نباید همزمان با پیموزاید که یک آنتی سایکوتیک است مصرف کرد. عوامل موجود در این کلاس داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی عبارتند از:
- آپرپیتانت (Emend)
- رولاپیتانت (Varubi)
- نتوپیتانت
آنتاگونیست های دوپامین (D2)
منطقه حسگر شیمیایی گیرنده مغز حاوی مقدار زیادی گیرنده های دوپامین (D2) است. فعال شدن این گیرنده باعث تهوع و استفراغ می شود و آنتاگونیست های D2 از فعال شدن این گیرنده ها جلوگیری می کنند. متوکلوپرامید، پرومتازین و پروکلرپرازین برخی از آنتاگونیست های D2 هستند که برای پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی استفاده می شوند. در یک مطالعه مشخص شد که مصرف دوزهای بالا متوکلوپرامید موجب کاهش علائم تهوع و استفراغ در ۷۰٪ موارد می شود. تحریک پذیری، خواب آلودگی و فشار خون بالا یکی از عوارض جانبی معمول آنتاگونیست های D2 می باشد. افراد مبتلا به انسداد دستگاه گوارش و یا پرفوراسیون نباید از متوکلوپرامید استفاده کنند. این در حالی است که پرومتازین نباید توسط افرادی که حساسیت به آنتی هیستامین H1 دارند، استفاده شود. نمونه های رایج آنتاگونیست D2 عبارتند از:
- پروکلرپرازین (Compazine)
- متوکلوپرامید
- الانزاپین (Zyprexa)
کورتیکواستروئید ها
دگزامتازون (دکادرون) کورتیکواستروئیدی است که اغلب در ترکیب با سایر داروهای تهوع ناشی از شیمی درمانی استفاده می شود. اگر چه اثر این دارو به عنوان یک ضد تهوع تایید نشده است، اما استفاده از دگزامتازون، به تنهایی یا به علاوه یک داروی ضد تهوع دیگر، برای پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی توصیه می شود. استفاده از کورتیکواستروئید ها با افت فشار خون و بینایی غیر طبیعی همراه می باشد. بنابراین افرادی که به گلوکوم پیشرفته مبتلا هستند، نباید از این دارو استفاده کنند. نمونه هایی از کورتیکواستروئیدها مورد استفاده برای درمان CINV عبارتند از:
- دگزامتازون (دکادرون)
- پیشینسولون (Orapred)
- متیل پردنیزولون (Solumedrol)
کانابینوئید ها
کانابینوئیدها که از گیاه شاهدانه به دست می آید، برای کاهش تهوع و استفراغ مرتبط با شیمی درمانی توصیه می شود. کانابینوئید هایی مانند درونابینول و نابیلون، عوارض جانبی دارند که عبارتند از:
- خواب آلودگی
- سرخوشی
- سرگیجه
- بی قراری
- توهم
نمونه هایی از کانابینوئیدها عبارتند از:
- درونابینول (Marinol)
- نابیلون (Cesamet)
در پایان باید ذکر کنیم که داروهای معرفی شده در این مطلب فقط باید تحت نظر پزشک و به دستور او استفاده شوند. هرگز از هیچ دارویی به صورت خودسرانه استفاده نکنید. زیرا ممکن است با سایر داروهای مصرفی برای درمان بیماریتان تداخل داشته و حتی گاهی کشنده باشد.