کم خونی خطرناک شرایطی است که در آن بدن نمی تواند گلبول های قرمز خون را به اندازه کافی تولید کند، زیرا ویتامین B12 کافی ندارد. ویتامین B12 یک ماده مغذی در برخی از غذاها است. بدن برای ساخت گلبول های قرمز سالم و حفظ سیستم عصبی خود نباز به این ویتامین دارد.
افرادی که دچار کم خونی خطرناک هستند نمی توانند به اندازه کافی ویتامین B12 را از غذاهایی که می خورند جذب کنند. این به این دلیل است که آنها فاقد پروتئینی به نام فاکتور درونی در معده هستند. کمبود این پروتئین منجر به کمبود ویتامین B12 می شود.
شرایط و عواملی دیگری نیز وجود دارد که می توانند باعث کمبود ویتامین B12 شود. مثلا عفونت، جراحی، دارو و رژیم غذایی. از لحاظ فنی، اصطلاح “کم خونی خطرناک” به دلیل کمبود عامل درونی، به کمبود ویتامین B12 اشاره دارد. با این وجود اغلب کمبود ویتامین B12 ایجاد شده به علل دیگری نیز کم خونی خطرناک نامیده می شود.
در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت در مورد کم خونی ناشی از کمبود فاکتورهای درونی و سایر علل ایجاد کننده کم خونی خطرناک بحث می کنیم.
نام های دیگر کم خونی خطرناک
کم خونی خطرناک یکی از دو نوع کم خونی مهم “ماکرو کیستیک” یا “مگالوبلاستیک” است. این اصطلاح به کم خونی اشاره دارد که در آن سلول های قرمز خون بزرگتر از حد نرمال هستند. (یکی دیگر از انواع مهم کم خونی ماکرو کیستیک ناشی از کمبود فولیک اسید است.) کمبود ویتامین B12، کمبود کوبالامین و بیماری سیستم ترکیبی نیز نامیده می شود.
علت کم خونی خطرناک چیست؟
کم خونی خطرناک ناشی از فقدان عامل درونی یا علل دیگری مانند عفونت، جراحی، دارو یا رژیم غذایی است.
فقدان وجود فاکتور درونی
فاکتور درونی یک پروتئین ساخته شده در معده است. این فاکتور کمک می کند تا بدن شما ویتامین B12 را جذب کند. در بعضی افراد یک پاسخ خودایمنی باعث فقدان عامل درونی می شود. در این پاسخ سیستم ایمنی بدن با تولید آنتی بادی به اشتباه به بافت ها یا سلول های سالم حمله کرده و به آن ها آسیب می رساند.
در کم خونی خطرناک، بدن آنتی بادی هایی را تولید می کند که سلول های پاریتال را هدف قرار می دهند. این سلول ها در معده مسئول تولید فاکتور درونی هستند. این موضوع که چرا این پاسخ خودایمنی اتفاق می افتد هنوز ناشناخته است.
در نتیجه این حمله، معده تولید فاکتور درونی را متوقف می کند. بدون وجود این فاکتور، بدن نمی تواند ویتامین B12 را از طریق روده کوچک جذب کند. این فرایند منجر به کمبود ویتامین B12 می شود.
فقدان عامل درونی همچنین زمانی رخ می دهد که بخش یا کل معده از طریق جراحی برداشته شده باشد. این نوع عمل جراحی تعداد سلولهای پاریتال موجود برای ایجاد عامل درونی را کاهش می دهد. به ندرت، کودکان متولد شده با یک اختلال ارثی، به کمبود این فاکتور مبتلا می شوند.
علل دیگر
کم خونی خطرناک علاوه بر فقدان عامل درونی علل دیگری نیز دارد. ضعیف شدن روده کوچک و کمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی هر دو می توانند منجر به کم خونی خطرناک شوند.
کمبود جذب در روده کوچک
بعضی اوقات کم خونی خطرناک زمانی رخ می دهد که روده کوچک نمی تواند به طور مناسب جذب ویتامین B12 را انجام دهد. این اتفاق ممکن است نتیجه موارد زیر باشد:
- ورود بیش از حد بسیاری از گونه های باکتری به روده کوچک. این اتفاق یک علت شایع در کم خونی در افراد مسن است. این باکتری ها، قبل از این که روده بتواند ویتامین B12 را جذب کند از آن استفاده می کنند.
- بیماری هایی که باعث اختلال در جذب ویتامین B12 می شوند. یک مثال ساده این بیماری ها بیماری سلیاک است. این بیماری یک اختلال ژنتیکی است که باعث می شود بدن نتواند پروتئینی به نام گلوتن را تحمل کند. مثال دیگر بیماری کرون است که یک بیماری التهابی روده است. HIV نیز ممکن است در جذب ویتامین B12 دخالت کند.
- بعضی از داروهایی که رشد باکتری را تغییر می دهند یا مانع از جذب ویتامین B12 از روده کوچک می شوند. نمونه هایی از این داروها آنتی بیوتیک ها، داروهای دیابت و داروهای تشنج هستند.
- جراحی حذف بخشی یا تمام روده کوچک.
- ابتلا به عفونت کرمی که از ویتامین B12 تغذیه می کند. خوردن ماهی های آلوده ممکن است باعث این نوع عفونت شود.
رژیم غذایی فاقد ویتامین B12
بعضی افراد دچار کم خونی خطرناک می شوند، زیرا رژیم غذایی آنها فاقد ویتامین B12 است. احتمال این علت کمتر از سایر علل است.
منابع غذایی غنی از ویتامین B12 عبارتند از:
- غلات غنی شده با ویتامین B12
- انواع گوشت مانند گوشت گاو، جگر، مرغ و ماهی
- تخم مرغ و محصولات لبنی (مانند شیر، ماست و پنیر)
- غذاهای حاوی ویتامین B12، مانند نوشیدنی های سویا و همبرگرهای گیاهی
گیاهخوارانی که هیچ محصول حیوانی یا لبنی نمی خورند و مکمل ویتامین B12 نیز مصرف نمی کنند، در معرض کم خونی خطرناک قرار دارند.
نوزادانی که مادرانشان گیاهخوار هستند نیز در معرض خطر کم خونی قرار دارند. این نوزادان ممکن است طی ماه های اول تولد، به کم خونی مبتلا شوند. این به این دلیل است که آنها زمان کافی برای ذخیره ویتامین B12 در بدن ندارند. پزشکان این نوزادان را با مکمل های ویتامین B12 درمان می کنند.
گروه های دیگر مانند افراد مسن و افراد مصرف کننده الکل نیز ممکن است در معرض کم خونی خطرناک قرار بگیرند. این افراد ممکن است مواد مغذی مناسبی را در رژیم غذایی خود دریافت نکنند.
چه کسی در معرض خطر کم خونی خطرناک قرار دارد؟
کم خونی پرخطر در افراد اروپایی و آفریقایی تبار بیشتر از سایر گروه های قومی است.
افراد مسن نیز در معرض خطر بیشتری هستند. این کم خونی به طور عمده ناشی از کمبود اسید معده و فاکتور درونی است که مانع از جذب ویتامین B12 در روده کوچک می شود. همانطور که افراد مسن تر می شوند، اسید معده شان کمتر خواهد شد.
کم خونی خطرناک همچنین ممکن است در افراد جوان و دیگر افراد نیز رخ دهد. اگر شرایط زیر را دارید در معرض خطر ابتلا به کم خونی خطرناک هستید:
- سابقه خانوادگی این بیماری را داشته باشید.
- بخش یا تمام معده را طی عمل جراحی برداشته باشید. معده فاکتور درونی را تولید می کند. این پروتئین جذب ویتامین B12 را انجام می دهد.
- اختلال خودایمنی که شامل غدد درون ریز می شوند، مانند بیماری آدیسون، دیابت نوع ۱، بیماری گریوز یا ویتیلیگو داشته باشید. تحقیقات نشان می دهد که ممکن است ارتباطی بین این اختلالات خودایمنی و کم خونی خطرناک وجود داشته باشد.
- بخش یا تمام روده کوچکتان با جراحی حذف شده است. روده کوچک جایی است که ویتامین B12 جذب می شود.
- به بیماری های خاص روده ای یا سایر اختلالاتی که ممکن است مانع جذب ویتامین B12 شوند مبتلا باشید. مانند بیماری کرون، عفونت های روده و HIV
- از داروهایی استفاده می کنید که از جذب ویتامین B12 به طور مناسب جلوگیری می کنند. آنتی بیوتیک ها و برخی از داروهای تشنج از این دست داروها می باشند.
علائم و نشانه های آنمی خطرناک چیست؟
کمبود ویتامین B12 سبب علائم و نشانه های کم خونی می شود. بدون وجود ویتامین B12 کافی، بدن نمی تواند به اندازه کافی به گلبول های قرمز دسترسی داشته باشد. بعضی از علائم و نشانه های کم خونی در همه انواع آنمی ها مشترک است. علائم و نشانه های دیگر نیز به کمبود ویتامین B12 مربوط است.
علائم و نشانه های عمومی کم خونی
شایعترین علامت همه انواع آنمی خستگی است. خستگی زمانی اتفاق می افتد که بدن شما به اندازه کافی گلبول های قرمز برای حمل اکسیژن به قسمت های مختلف خود ندارد. کاهش تعداد گلبول های قرمز همچنین می تواند باعث علائم زیر شوذ:
کمبود گلبول های قرمز موجب می شود که قلب برای جابجایی اکسیژن سخت تر کار کند. این اتفاق می تواند منجر به موارد زیر شود:
- نامنظم شدن ضربان قلب یا همان آریتمی ها
- سوفل قلب
- بزرگ شدن قلب
- نارسایی قلبی
علائم و نشانه های کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 ممکن است منجر به آسیب عصبی شود. با وقوع آسیب عصبی نشانه های زیر ظهور می کند:
- سوزش و بی حسی دست و پا
- ضعف عضلانی
- از دست دادن رفلکس در اندام ها
- احساس ناپایداری
- از دست دادن تعادل
- مشکل در راه رفتن
کمبود ویتامین B12 می تواند باعث ایجاد ضعف استخوان شده و به شکستگی های لگن منجر شود.
کمبود ویتامین B12 شدید می تواند مشکلات عصبی زیر را نیز ایجاد کند:
- گیجی
- زوال عقل
- افسردگی
- از دست دادن حافظه
علائم دیگر کمبود ویتامین B12 شامل دستگاه گوارش می شوند. این علائم عبارتند از:
- تهوع
- استفراغ
- سوزش سر دل
- نفخ شکم
- گاز
- یبوست یا اسهال
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- بزرگ شدن کبد
صاف، ضخیم و قرمز شدن زیان نیز نشانه ای از کمبود ویتامین B12 و کم خونی خطرناک است.
روش های تشخیص کم خونی خطرناک کدامند؟
- سابقه پزشکی و خانوادگی
- معاینه بدنی
- آزمایشات و روش های تشخیصی که شامل آزمایش CBC می شود
سایر آزمایش های خون
اگر نتایج CBC تایید کند که شما کم خونی دارید، ممکن است به سایر آزمایش های خون نیاز داشته باشید تا نوع کم خونی تان مشخص شود. رتیکولوسیت به معنی شمارش سلول های قرمز جوان در خون شما است. این آزمون نشان می دهد که آیا مغز استخوان سلول های قرمز خون را با سرعت صحیح تولید می کند یا خیر. افرادی که کم خونی خطرناک دارند کمترین میزان رتیکولوسیت را دارند.
تست های سرم فولات، آهن و ظرفیت اتصال آهن نیز می توانند به تشخیص کم خونی خطرناک کمک کنند.
یکی دیگر از آزمایش های معمول که برای این کار استفاده می شود تست لومینسانس اتصال ترکیبی است که گاهی اوقات نتایج نادرستی را ارائه می دهد.
پزشک ممکن است از آزمایش های زیر نیز برای این منظور استفاده کند:
- سطح ویتامین B12
- سطوح هموسیستئین و متیل مالونیک اسید (MMA). سطوح بالای این مواد در بدن نشانه کم خطرناک است.
- آنتی بادی های عامل درونی و آنتی بادی های سلولی پاریتال. این آنتی بادی ها نشانه ای از کم خونی خطرناک هستند.
تست مغز استخوان
آزمایشات مغز استخوان می توانند نشان دهند که آیا مغز استخوان شما سالم است و گلبول های قرمز کافی را تولید می کند یا خیر.
کم خونی خطرناک چگونه درمان می شود؟
پزشکان با جایگزینی ویتامین B12 از دست رفته در بدن، آنمی خطرناک را درمان می کنند. افرادی که دچار کم خونی خطرناک می شوند ممکن است نیاز به درمان مادام العمر داشته باشند.
اهداف درمان کم خونی عبارتند از:
- جلوگیری یا درمان کم خونی و علائم و نشانه های آن
- جلوگیری یا مدیریت عوارض مانند آسیب قلبی و عصبی
- درمان علت آنمی (در صورت بروز یک علت)
پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:
شایع ترین علل کم خونی فقر آهن در بدن چه می باشد؟
کم خونی فقر آهن ؛ علل، عوامل خطر، نشانه ها، تشخیص و روش های درمان
کم خونی ؛ انواع، علل، عوامل خطر، نشانه ها و روش های تشخیص و درمان
انواع خاص درمان
کم خونی خطرناک معمولا با تزریق و مصرف قرص ویتامین B12 درمان می شود. تزریق معمولا عضلانی و یک بار در هفته انجام می شود. بعد از اینکه سطح ویتامین B12 به سطح طبیعی باز گشت، ممکن است نیاز باشد که هر یک ماه یک بار تزریق انجام شود.
علائم و نشانه ها چند روز پس از شروع درمان بهبود پیدا می کنند. پزشک ممکن است توصیه کند که فعالیت بدنی خود را تا زمانی که وضعیت بهبود می یابد محدود کنید.
اگر کم خونی خطرناک ناشی از چیزی باشد که موجب فقدان عامل درونی می شود، باید علت را درمان کنید. به عنوان مثال، پزشک ممکن است داروهایی را برای درمان بیماری هایی که بدن شما را از جذب ویتامین B12 باز می دارد را تجویز کند.
اگر کم خونی ناشی از مصرف دارو باشد، پزشک ممکن است نوع یا دوز دارو را تغییر دهد. نوزادان مادران گیاهخواری باید دقیقا از تاریخ تولد به بعد ویتامین B12 استفاده کنند.