استویا گیاهی است که به شدت شیرین مزه است و از قرن شانزدهم برای شیرین کردن نوشیدنی ها و چای استفاده می شود. این گیاه در اصل بومی پاراگوئه و برزیل است، اما در حال حاضر در ژاپن و چین نیز رشد می کند. این ماده به عنوان یک شیرین کننده غیر مضر و مکمل گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد.
استویا یک شیرین کننده های غیر مغذی و کم کالری است. این گیاه به عنوان یک جایگزین سالم برای شکر در بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها استفاده می شود. اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) در سال ۱۹۸۷ استفاده از استویا را به عنوان افزودنی غذایی ممنوع کرد. با این حال، در سال ۱۹۹۵ این ماده به یک ماده غذایی رژیمی و ممتاز تبدیل شد. مصرف این گیاه از زمان محبوبیتش تا کنون ۵۸ درصد افزایش پیدا کرده است.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به صورت اختصاصی در مورد مزایا، عوارض و خطرات استفاده از این گیاه صحبت خواهیم کرد.
استویا چیست؟
استویا که به نام علمی Stevia rebaudiana Bertoni شناخته می شود، یک درختچه از خانواده آفتابگردان است. ۱۵۰ گونه استویا وجود دارد که همه بومی شمال و جنوب امریکا هستند. در حال حاضر چین صادر کننده پیشرو در محصولات حاوی این گیاه است. با این حال، این گیاه در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دیگر نیز تولید می شود.
این گیاه ۲۰۰ تا ۳۰۰ برابر شیرین تر از شکر است. استویا برای ارائه شیرینی معادل شکر به حدود ۲۰ درصد از منابعی که شکر از زمین و آب استفاده می کند نیاز دارد. استویا حاوی هشت گلیکوزید است. این گلیکوزید ها عبارتند از:
- stevioside
- Rebaudiosides A، C، D، E ،F
- steviolbioside
- دلوکوزید A
- Stevioside و rebaudioside A (بیشترین فراوانی را دارند)
این مواد از طریق فرآیند برداشت برگ، خشک کردن، استخراج آب و تصفیه استخراج می شوند. استویا خام، محصول فرآوری نشده است که اغلب طعم تلخ و بوی نامطبوعی دارد. تقریبا ۴۰ مرحله برای پردازش عصاره استویا نهایی انجام می شود.
غلظت استوی یوزید در محصولات تهیه شده از این گیاه متفاوت است. غلظت این ماده در برخی از محصولات تا حدود ۱۸ درصد می رسد.
مزایای این ماده
این ماده به عنوان یک جایگزین برای سس سویا و یا قند، دارای مزایای قابل توجهی است. استویا “بدون کالری” محسوب می شود، به این معنی است که حاوی کمتر از پنج گرم کربوهیدرات است. بنابراین جایگزین سالمی برای کنترل دیابت یا کاهش وزن است.
در اینجا برخی از مزایای این ماده را بیان می کنیم.
دیابت
تحقیقات نشان داده اند که شیرین کننده استویا، میزان مصرف کالری یا کربوهیدرات را در رژیم غذایی کاهش می دهد. اما این ماده تاثیری بر قند خون و پاسخ انسولین ندارد. این به افراد مبتلا به دیابت اجازه می دهد غذاهای متنوع بیشتری بخورند و یک برنامه غذایی سالم و سازگار داشته باشند.
بررسی دیگری از پنج کارآزمایی کنترل شده تصادفی، اثرات استویا بر روی پیامدهای متابولیکی را با اثرات مکمل های دارونما مقایسه کرد. این مطالعه به این نتیجه رسید که استویا حداقل به هیچ وجه بر روی قند خون، سطح انسولین، فشار خون و وزن بدن تأثیری ندارد.
در یکی از این مطالعات، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ گزارش دادند که مصرف این ماده موجب کاهش قابل توجهی در پاسخ گلوکز خون و پاسخ گلوکاگون پس از خوردن غذا در آن ها می شود. گلوکاگون هورمونی است که سطح گلوکز خون را تنظیم می کند. تعادل در گلوکاگون اغلب در افراد دیابتی دچار مشکل است.
گلوکاگون هنگامی که گلوکز خون بالا می رود، افت می کند. این روند موجب تنظیم سطح گلوکز می شود.
کنترل وزن
اضافه وزن و چاقی علل متعددی از جمله عدم فعالیت فیزیکی و افزایش مصرف مواد غذایی با چگالی انرژی بالا که دارای چربی زیاد و قند اضافه هستند، دارد.
مصرف قندهای اضافه شده به غذاهای آماده مختلف، به طور متوسط ۱۶ درصد از کل کالری دریافتی را در رژیم غذایی آمریکایی ها تشکیل می دهد. این قندها با افزایش وزن ارتباط دارند و کنترل قند خون را کاهش می دهند.
استویا حاوی قند نیست و کالری کمی دارد. بنابراین استفاده از آن می تواند بخشی از یک رژیم غذایی متعادل باشد که به کاهش مصرف انرژی کمک می کند.
سرطان پانکراس
این گیاه حاوی بسیاری از استرول ها و ترکیبات آنتی اکسیدانی، از جمله کامفرول است. مطالعات نشان داده اند که کامفرول می تواند خطر ابتلا به سرطان پانکراس را ۲۳ درصد کاهش دهد.
فشار خون
برخی از گلیکوزیدها در عصاره استویا رقیق شده اند. آنها می توانند دفع سدیم و تولید ادرار را افزایش دهند.
مطالعه ای که در سال ۲۰۰۳ انجام شد نشان داد که استویا می تواند به طور بالقوه باعث کاهش فشار خون شود. این مطالعه نشان می دهد که این گیاه ممکن است حاوی خواصی برای قلب و عروق باشد. این گیاه فشار خون و ضربان قلب را تنظیم می کنند.
با این حال، مطالعات اخیر نشان داده اند که استویا فشار خون را تحت تاثیر قرار نمی دهد. بنابراین برای تأیید این مزیت استویا، به تحقیقات بیشتری نیاز است.
رژیم غذایی کودکان
غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی استویا هستند می توانند نقش مهمی در کاهش کالری شیرین کننده های نامناسب در رژیم های غذایی کودکان ایفا کنند.
در حال حاضر محصولات زیادی در بازار وجود دارد که حاوی شیرین کننده طبیعی استویا هستند. این موضوع اجازه می دهد تا کودکان بتوانند غذاها و نوشیدنی های شیرین بدون کالری اضافه را مصرف کنند اما شکر موجود در رژیم غذاییشان زیاد نشود.
قند و کالری بیش از حد به چاقی و بیماری قلبی عروقی مرتبط است.
آلرژی
در سال ۲۰۱۰، کمیته ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA)، ادبیات موجود در تحقیقات مختلف را بررسی کرد تا مشخص شود آیا علل نگران کننده ای در مورد احتمال ایجاد واکنش های آلرژیک به استویا وجود دارد یا خیر؟
بررسی کنندگان نتیجه گرفتند که “استیوول گلیکوزیدها واکنش پذیر نیستند و به ترکیبات واکنشی متابولیزه نمی شوند، بنابراین بعید است که این مواد واکنش های آلرژیک را هنگام مصرف غذاها حاوی آن ها به وجود آورند.”
حتی فرم های بسیار پردازش شده عصاره استویا بعید است که باعث ایجاد واکنش آلرژیک شوند. از سال ۲۰۰۸ تا کنون هیچ موردی از واکنش های آلرژیک به استویا ثبت نشده است.
عوارض جانبی استویا
مطالعات ایمنی بر روی عصاره این گیاه نشان می دهد که استویا عاری از عوارض جانبی است. در ابتدا تصور می شد که این گیاه خطر ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش می دهد. اما تحقیقات انجام شده روی موش ها نشان می دهد که استویا، دارای ویژگی هایی است که از کلیه ها محافظت می کنند و تاثیر دیابت را کاهش می دهند.
تحقیقات کنونی نیز نشان می دهند که مصرف این گیاه در دوران بارداری می تواند میزان مصرف شکر را کاهش دهد.
برخی از محصولات استویا، حاوی قندهای الکلی هستند. افرادی که دارای حساسیت به قند الکی هستند ممکن است گرفتگی، درد شکمی، حالت تهوع و اسهال را تجربه کنند. هرچند یک نوع قند الکلی به نام اریتیتول وجود دارد که خطر ابتلا به بیماری های دیگر را کمتر می کند.
تا زمانی که استویا خالص استفاده شود، عوارض جانبی ایجاد نمی شود و می توانید بدون نگرانی از آن استفاده کنید.
استویا چگونه استفاده می شود؟
در ایالات متحده آمریکا، این شیرین کننده عمدتا در محصولات حاوی شکر یافت شده و برای کاهش مصرف کالری جایگزین شکر می شود.
عصاره برگ این گیاه در ایالات متحده از اواسط دهه ۱۹۹۰ تا کنون به عنوان مکمل غذایی در دسترس است و بسیاری از این عصاره ها حاوی ترکیبی از عنصر شیرین و غیر شیرین استویا می باشند.
مواد شیرین در شیرین کننده های استویا طبیعی است. در سراسر جهان، بیش از ۵،۰۰۰ غذا و محصولات غذایی وجود دارد که در حال حاضر از این گیاه به عنوان شیرین کننده استفاده می کنند. برخی از این محصولات عبارتند از:
- بستنی
- دسرها
- سس ها
- ماست
- ترشی
- نان
- نوشیدنی بدون الکل
- آدامس
- آب نبات
- غذاهای دریایی
- سبزیجات آماده
خطرات ناشی از مصرف این ماده چیست؟
در سال ۱۹۹۱، FDA استفاده از استویا را به عنوان یک شیرین کننده و افزودنی در مواد غذایی تایید کرد. با این حال، در سال ۲۰۰۸، پس از آنکه فرآیند تصفیه توسط کوکاکولا توسعه و ثبت شد، FDA عصاره استویا را به عنوان GRAS تایید کرد.
چندین سازمان نظارتی جهانی در حال حاضر تایید کرده اند که استفاده از عصاره استویا با خلوص بالا برای مصرف عموم مردم، از جمله کودکان، امن است. مصرف روزانه قابل قبول از این ماده ۴ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن است.
این سازمان ها عبارتند از:
- سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل (FAO)
- سازمان بهداشت جهانی (WHO)
- سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)
گلیکوئیدها در این ماده با معیارهای خلوصی که توسط کمیته مشترک متخصصین مواد غذایی (JECFA) ارائه شده است، مطابقت دارند. این موضوع نشان می دهد که شیرین کننده های حاوی استویا برای افراد دیابتی قابل استفاده است. اکثر تحقیقات علمی در مورد استویا از عصاره های این گیاه با خلوص بالا استفاده می کنند.
گیاه استویا نه تنها توسط FDA، بلکه توسط وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) نیز تایید شده است. فقدان وضعیت GRAS توسط FDA به این معنا نیست که این گیاه به لحاظ ذاتی خطرناک است.
مزایای استویا قبل از اینکه تایید شوند، نیاز به مطالعه بیشتری دارند. با این حال، باید سعی کنید که این ماده را در حد اعتدال استفاده کنید.