بیهوشی عمومی در بسیاری از روش های پزشکی استفاده می شود. این حالت یک نوع از دست دادن موقت هوشیاری و آگاهی ناشی از مصرف دارو است. یک نوع بیهوشی عمدتا برای روش های جراحی استفاده می شود. اما دارای عوارض جانبی نیز برای بدن می باشد. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد عوارض جانبی بیهوشی عمومی صحبت خواهیم کرد.
به طور کلی بیهوشی، آرام کردن بدن و گرفتن هوشیاری از بیمار با کمک داروهای استنشاقی یا داخل وریدی (IV) است. به غیر از بیهوشی عمومی، دو نوع دیگر بیهوشی نیز وجود دارد. این روش ها منطقه ای هستند. در این روش ها صرفا بخشی از بدن که معمولا زیر کمر یا محل کوچکی از بدن مانند بی حس کردن یک منطقه کوچک با کمک بی حس کننده های موضعی است، بی حس می شود.
قبل از انجام بیهوشی عمومی، متخصص بیهوشی با بیمار برای جمع آوری اطلاعات مربوط به تاریخچه بیماری بیمار، داروهای تجویز شده و خارج از نسخه و همچنین مکمل هایی که بیمار ممکن است مصرف کرده باشد، آلرژی های احتمالی و سابقه داشتن بیهوشی صحبت خواهد کرد.
بر اساس این اطلاعات، متخصص بیهوشی بهترین دارو را انتخاب می کند تا عوارض جانبی کمتری پس از عمل جراحی به وجود آید.
با توجه به اثرات بیهوشی بر تمام بدن، ایجاد عوارض جانبی بعد از عمل طبیعی است. این عوارض عمدتا به وضعیت فردی بیمار و نوع عمل جراحی انجام شده بستگی دارد. بیشتر عوارض جانبی بیهوشی ظرف ۲۴ ساعت پس از جراحی خود را نشان می دهند. با این وجود، بیهوشی عمیق می تواند اثرات جانبی خفیف اما طولانی داشته باشد.
عوارض جانبی بیهوشی عمومی
تهوع و استفراغ
احساس تهوع و استفراغ یکی از عوارض جانبی بیهوشی عمومی است. به لحاظ پزشکی، به این حالت تهوع و استفراغ پس از عمل (PONV) گفته می شود. PONV ممکن است در ۲۴ ساعت اول بعد از عمل رخ دهد و ممکن است چند روز ادامه داشته باشد. این عارضه ممکن است توسط برخی از عوامل، مانند دارو، حرکت دادن بدن و نوع عمل جراحی ایجاد شود.
با این حال، زنان، افراد غیر سیگاری و افرادی که سابقه بیماری دارند، بیشتر از این عاضه جانبی رنج می برند.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۲ در British Journal of Anaesthesia منتشر شده است گزارش می دهد که قابل اطمینان ترین عوامل ایجاد کننده تهوع مستقل از PONV عبارتند از:
- زن بودن
- سابقه ابتلا به PONV یا حالت تهوع ناشی از سفر با وسیله نقلیه
- غیر سیگاری بودن
- کم بودن سن
- مدت بیهوشی با بی حسی موضعی
- سابقه استفاده از داروهای مخدر پس از عمل
لرز
لرز که از لحاظ پزشکی به نام هیپوترمی شناخته می شود، یکی دیگر از عوارض جانبی رایجی است که بیماران بعد از جراحی و به هوش آمدن مجدد آن را احساس می کنند.
این لرزش باعث ایجاد ناراحتی زیادی در بیماران می شود و زمانی رخ می دهد که قابلیت تنظیم حرارت بدن مهار می شود. در عین حال، وازودیلاسیون پوستی (که ناشی از درد پس از عمل است) نیز ممکن است عامل ایجاد کننده این لرز باشد.
مطالعه ای که در سال ۲۰۱۰ در Anesthesia Progress منتشر شده، نشان می دهد که در طول بیهوشی و جراحی، هیپوترمی خفیف بسیار شایع است. فرایند اساسی به این صورت است که حرارت هسته مرکزی بدن از طریق اتساع عروق ناشی از افسردگی و مراکز تنظیم حرارت هیپوتالاموس به سطح پوست منتقل می شود.
این عارضه جانبی در مردان شایع تر از زنان است. همچنین جراحی های طولانی بیشتر ممکن است این عارضه جانبی را ایجاد کنند.
مطالعه انجام شده در سال ۲۰۱۴ که نتایج آن در Anesthesiology and Pain Medicine منتشر شده گزارش می دهد که کتامین و پتیدین هر دو در کاهش لرز پس از عمل موثر هستند.
گلو درد
گلو درد یکی دیگر از عوارض جانبی بیهوشی عمومی است. همراه با گلودرد، خشکی خفیف دهان نیز پس از جراحی رایج است.
لوله ای که برای کمک به شما جهت تنفس در طول عمل وارد گلو می شود می تواند منجر به گلو درد پس از عمل جراحی شود. احساس گلو درد و خفگی در ساعات اول تا چند روز پس از جراحی، تقریبا در ۵۰ درصد افرادی که بیهوشی عمومی دارند، رخ می دهد.
مطالعه ای که در سال ۲۰۰۲ در British Journal of Anaesthesia منتشر شده است گزارش می دهد که کنترل مسیرهای تنفسی، بیماران زن، بیماران جوان، جراحی های زنان و زایمان و استفاده از سوکسینیل کولین احتمال ابتلا به گلودرد بعد از عمل را افزایش می دهد.
افزایش آگاهی از عوامل ایجاد کننده این عارضه می تواند به جلوگیری از آن کمک کند.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۲ در American Association of Nurse Anesthetists منتشر شده عوامل خطر مرتبط با گلودرد و خستگی پس از عمل در زنان را بررسی کرد. در این مطالعه، سه متغیر به عنوان عوامل خطر مهم شناخته شدند. این ۳ متغییر عبارت بودند از:
- سن بیش از ۶۰ سال
- بستن گلو
- لوله تراشه
انجام بی حسی می تواند از این مشکل جلوگیری کند. با این حال، اگر نیاز به بیهوشی عمومی دارید، استفاده از لوله هایی با اندازه کوچکتر برای تنفس در طول عمل جراحی می تواند مفید باشد.
سردرد
شایع است که در مدت کوتاهی پس از بیهوشی عمومی سردرد، سرگیجه و خواب آلودگی را تجربه کنید.
این عارضه معمولا در مورد بیهوشی نخاعی و اپیدورال که برای عمل هایی مانند سزارین، جایگزینی مفصل ران یا عمل مثانه استفاده می شود، اتفاق می افتد. از آنجایی که این بیهوشی ها از طریق تزریق دارو به کمر انجام می شوند، ممکن است منجر به نشت مایع نخاعی از طریق سوراخ ایجاد شده شود.
از دست دادن مایع نخاعی، منجر به کاهش فشار در بقیه مایعاتی که اطراف مغز و نخاع را احاطه کرده اند می شود. به این ترتیب سردرد نخاعی ایجاد می شود. این نوع سردرد معمولا ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از عمل شروع می شود. این درد هنگامی که سر را فشار می دهید، یا می نشینید حتی بیشتر می شود.
محققان در گزارشی که در سال ۲۰۱۳ در Caspian Journal of Internal Medicine منتشر شده اعلام کرده اند که ۱۷٫۳ درصد بیماران پس از عمل این نوع سردرد را تجربه می کنند.
سردرگمی و کاهش عملکرد شناختی
زمانی که فرد از بیهوشی عمومی بیدار می شود، ممکن است نوعی از سردرگمی و اغتشاش ذهنی را تجربه کند. این عارضه طبیعی است و می تواند چند روز طول بکشد. با این حال، در سالمندان، سردرگمی می تواند تا چند روز یا چند هفته ادامه یابد. این مشکل در افرادی که قبلا از برخی از مشکلات حافظه رنج می بردند شدیدتر است.
یک مطالعه که در سال ۲۰۰۶ در Continuing Education in Anaesthesia, Critical Care & Pain منتشر شده گزارش می دهد که خطر اختلال شناختی پس از عمل های طولانی مدت در بیمارانی که بیش از ۶۰ سال سن دارند، ۱۰ درصد بیشتر از سایر بیماران است.
در این عارضه افزایش سن یک عامل خطر مهم است. به طوری که شیوع آن در بیماران بیش از ۸۰ سال ۱ به ۳ است. یعنی از هر ۳ بیمار بیش از ۸۰ سال، ۱ نفر این عارضه را تجربه می کند.
مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۴ در مجله Singapore Dental Journal منتشر شده نیز گزارش می دهد که مشکلات شناختی پس از عمل اغلب گذرا هستند. اما می توانند با عواقب جدی در سالمندان ارتباط داشته باشند.
درد عضلانی
درد عضلانی یکی دیگر از عوارض جانبی بیهوشی عمومی است.
داروهایی که برای شل کردن عضلات جهت استفاده از لوله های تنفسی به بیمار داده می شوند می توانند پس از بیهوشی باعث درد عضلانی شوند. ممکن است درد و ناراحتی در گردن، شانه ها، پشت و قفسه سینه نیز وجود داشته باشد. زیرا در طول عمل مدت زیادی را روی تخت بیمارستان دراز کش بوده اند.
چنین دردهایی معمولا در روز اول پس از عمل ظاهر می شوند و می توانند دو یا سه روز طول بکشند. گاهی نیز درد عضلانی شدید ایجاد می شود. خوشبختانه، این درد بدون انجام درمان خاصی از بین می رود.
درد عضلانی در بیماران زن و جوان بیشتر است، به ویژه در مواردی که بیمار پس از جراحی بلافاصله مرخص می شود.
آسیب دندانی
یکی دیگر از عوارض جانبی بیهوشی عمومی آسیب به دهان یا دندان است. البته این عارضه زیاد شایع نیست.
نسبت بسیار کمی از افرادی که تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند ممکن است بر روی لب ها یا زبان شان بر اثر ورود لوله های تنفسی زخم داشته باشند و برخی از آن ها ممکن است آسیب دندانی به خصوص بر روی دندان های انتهایی دهان را تجربه کنند.
بیمارانی که قبلا دچار مشکلات دهان و دندان بوده اند و بیمارانی که متخصص بیهوشی برای کار گذاشتن لوله های تنفسی در دهانشان مشکل داشته اند، بیشتر در معرض این عارضه هستند.
عوارض جدی ناشی از بیهوشی
در موارد نادر، بیهوشی عمومی ممکن است باعث عواقب جدی تر شود. این عوارض احتمالی عبارتند از:
- هذیان گویی پس از عمل
- اختلال شناختی
- آسیب مغزی
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- هیپرترمی بدخیم