بدن انسان یک ساختار پیچیده است که هنوز تمام کارکردهایش به طور کامل درک نشده است. بدن شامل چرخه های مختلف زیستی و سیستم های مختلف است. مکانیسم های دفاعی تنها یک نمونه از چندین سیستمی است که در بدن وجود دارد. مکانیسم های دفاعی بدن استراتژی های فیزیولوژیکی و روانی هستند که توسط ذهن ناخودآگاه به عنوان یک مهارت طبیعی برای بقا به کاربرده می شوند.
مکانیسم های دفاعی بدن از ما در برابر آسیب فیزیکی محافظت می کنند و به ما کمک می کنند که زندگی سالمی داشته باشیم. با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا با چند نمونه از جالب ترین مکانیسم های دفاعی بدن آشنا شوید.
مکانیسم های دفاعی بدن
تب
اگر چه تب ناراحتی ایجاد می کند، اما یکی از مکانیسم های دفاعی بدن در پاسخ به آسیب های متعدد است. تب موجب افزایش معینی در دمای بدن می شود تا تکثیر ویروس ها و سایر پاتوژن ها را کاهش دهد. این حالت معمولا توسط یک عفونت مانند آنفولانزا یا عفونت مجاری ادراری ایجاد می شود.
هنگامی که ویروس ها و باکتری ها به بدن حمله می کنند و سبب آسیب رساندن به بافت ها می شوند، سیستم ایمنی با تولید چندین ماده به نام ماده تب آور به این آسیب پاسخ می دهد.
این مواد شیمیایی هیپوتالاموس مغز را تحت تاثیر قرار می دهند. این بخش مغز دمای بدن را تنظیم می کند. این مواد شیمیایی سنسورهای دما را تغییر داده و آنها را فریب می دهند تا بدن را خنک تر از حد طبیعی کنند. در پاسخ، هیپوتالاموس درجه حرارت بدن را افزایش می دهد و تب را به وجود می آورد.
البته تب با علت ناشناخته یا طولانی مدتی که بیش از چند روز ادامه پیدا کند باید توسط پزشک به طور کامل بررسی شود تا احتمال بیماری های جدی مانند اچ آی وی و برخی از سرطان ها رد شود.
دلمه بستن
هنگامی که پوست بر اثر بریدگی زخم می شود، برای جلوگیری از ورود باکتری ها و دیگر میکرو ارگانیسم هایی که می توانند از طریق زخم به بدن حمله کنند، فرایندی به نام دلمه زدن ایجاد می شود. برای محافظت از بدن در برابر عفونتی که توسط پاتوژن ها ایجاد می شود، بدن سریع زخم را می بندد.
دلمه اساسا یک مش از پروتئین فیبرین است که در آن پلاکت ها گیر کرده اند. پلاکت ها ساختاری کوچک در خون هستند که به بهبود زخم کمک می کنند.
مطالعاتی که در سال ۲۰۰۸ در مجله Frontiers in Bioscience منتشر شده می گوید که پلاکت ها یک سطح پروکوآگولانت را به منظور تولید ترومبین و تشکیل فیبرین تشکیل می دهند تا از خونریزی در محل آسیب دیدگی جلوگیری کنند.
پلاکت ها به مبارزه با باکتری ها و به محافظت از بدن در برابر عفونت ها نیز کمک می کنند. به تدریج و همانطور که زخم بهبود می یابد، بازسازی بافت نیز در این ناحیه شروع می شود.
عطسه کردن
عطسه مکانیسم طبیعی دیگری است که بدن انسان توسط آن از خود دفاع می کند. به طور معمول، عطسه هنگامی رخ می دهد که آلرژن ها، میکروب ها، گرد و غبار، شوره بدن حیوانات و یا دیگر تحریک کننده ها قصد دارند از بینی وارد بدن شوند. از طریق عطسه کردن، بدن این محاجمان را از بین می برد.
عطسه یک علامت رایج برای سرماخوردگی و آلرژی های مزمن است. بعضی از افراد حتی وقتی غذا می خورند و یا زمانی که در معرض نور خورشید قرار می گیرند عطسه می کنند.
روند عطسه بسیار قدرتمند است. هوایی که در عطسه انسان جریان دارد می تواند با سرعت ۱۰۰ مایل در ساعت یا بیشتر از بدن خارج شود. این جریان هوا می تواند میکروب ها را از ورود به بدن باز دارد. به همین دلیل است که متخصصان توصیه می کنند که زمان عطسه بینی و دهان خود را با دستمال کاغذی بپوشانید تا از گسترس باکتری جلوگیری شود.
نیروی قدرتمند عسطه باعث می شود که چشم ها نیز به صورت غیر ارادی بسته شوند و آن ها نیز از ورود میکروارگانیسم ها و ذرات خارج شده از عطسه در امان بمانند.
سکسکه
سکسکه نیز یکی دیگر از مکانیسم های دفاعی بدن است که تقریبا همه ما آن را در طول زندگی خود تجربه کرده ایم.
خوردن خیلی سریع غذا و بلعیدن قطعات بزرگ غذا یا پرخوری می تواند منجر به سکسکه شود. این به این دلیل است که چنین اعمالی می توانند عصب pneumogastric، که به طور مستقیم با معده و دیافراگم ارتباط دارد را تحریک کند. بنابراین یک سری از سکسکه ها وجود دارند که به عنوان مکانیسم های طبیعی برای محافظت از دیافراگم و معده عمل می کنند.
مطالعه ای که در سال ۲۰۱۲ در Insights & Perspective منتشر شده گزارش می دهد که سکسکه ناشی از وجود هوا در معده، بیشتر در نوزادان ایحاد می شود. برای بزرگسالان، سکسکه ها نشان دهنده ی یک رفلکس ابتدایی است و به ما یادآوری می کند که داریم سریع تر از حد طبیعی غذا می خوریم.
چروک شدن پوست انگشتان دست بعد از تماس با آب
حتی چروک هایی که بعد از تماس با آب بر روی پوست دست ظاهر می شوند می توانند یکی از مکانیسم های دفاعی بدن باشند. وقتی بدن با رطوبت زیاد مواجه می شود، مغز متوجه می شود که محیط خیلی مرطوب است. این روند منجر به تغییر پوست می شود و آن ها را چروک می کند.
چروک شدن پوست انگشتان باعث می شود که سطح صاف روی پوست کمتر شده و پوست کمتر با رطوبت در تماس باشد. از طرفی سطح پوست ناصاف شده و استفاده از ابزارهای مختلف ساده تر شود.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۱ در Brain، Behavior and Evolution منتشر شده است گزارش می دهد که چروک شدن انگشتان دست باعث می شود که پوست راحت تر به جسم مرطوب بچسبد.
مطالعات دیگری که در سال ۲۰۱۳ در Biology Letters منتشر شده است، این نظریه را ارائه می کند که چروک شدن انگشتان به اجداد ما کمک می کرده که در شرایط بارانی نیز بتوانند از ابزارها استفاده کنند یا در شرایط مرطوب پایدارتر باشند و مزایای بیشتری نسبت به دیگر حیوانات داشته باشند.
پلک زدن
مممکن است بتوانید مدتی از پلک زدن خودداری کنید. اما این کار برای سلامتی شما ضروری است. این کار چشمان شما را مرطوب نگه می دارد و باعث جلوگیری از تاری دید و تحریک شدن آن ها می شود.
در حقیقت، هنگام پلک زدن، چشمان شما با یک لایه اشک (که با پروتئین و رطوبت غنی شده است)، آب (که گرد و خاک را از چشم پاک می کند) پوشیده می شود و لایه بیرونی چشم با ماده ای حاوی روان کننده محافظت می شود.
پلک زدن به آن اندازه که باید قوی نیست تا بتواند منجر به جلوگیری از خشکی چشم، درد، تحریک شدگی و تاری دید شود. این مکانیسم تنها در شرایط ایده آل می تواند از چشم مراقبت کند. اگر عارضه ای مثل سندرم خشکی چشم وجود داشته باشد، باید برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید.
مور مور شدن
مور مور شدن بدن در موقعیت های مختلفی به وجود می آید، اما ایجاد این حالت در پوست نیز یکی از مکانیسم های دفاعی بدن است. این عارضه زمانی که سطح روی پوست بر اثر کاهش دمای محیط، مقداری از گرمای خود را از دست می دهد، رخ می دهد. این مکانیسم کمک می کند که بدن در شرایط آب و هوایی غیر منطقی گرم شود.
گاهی نیز این عارضه بر اثر قرار گرفتن در موقعیت استرس زا ایجاد می شود.
مور مور شدن به دلیل انقباض عضلات arrector pili واقع در لایه درم پوست و اطراف مو رخ می دهد. در این شرایط مغز خطر را درک می کند و بر روی هیپوتالاموس، که قسمتی از مغز است که برخی از توابع سیستم عصبی را کنترل می کند، تاثیر می گذارد.
این نوع واکنش زمانی اتفاق می افتد که ما با احساسات شدیدی مانند عشق یا شادی مواجه می شویم.
خمیازه کشیدن
خمیازه را اغلب قبل و بعد از خواب، در طول فعالیت های خسته کننده و به عنوان نتیجه ای از واکنشی مسری تجربه می کنیم. این واکنش به خستگی، استرس، خواب آلودگی و گرسنگی مربوط می شود.
با این حال، طبق تحقیقات، هدف اصلی از خمیازه کشیدن، سرد کردن مغز است.
هنگامی که شما خمیازه می کشید، کشش قدرتمندی در فک ایجاد می شود که منجر به افزایش جریان خون در گردن، صورت و سر می شود. همچنین تنفس عمیق نیز موجب جریان یافتن مایع مغزی نخاعی به سمت پایین می شود. هوای سرد که وارد دهان می شود، این مایع را خنک می کند.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳ در مجله International Journal of Applied Basic Medical Research ارائه شده است، نشان می دهد که خمیازه کشیدن می تواند درجه حرارت مغز را خنک کند.
یک سال بعد، یکی دیگر از مطالعات منتشر شده در Physiology & Behavior نیز نظریه ای را به عنوان نظریه گرماسنجی ارائه کرد. در این نظریه آمده است که خمیازه کشیدن به یک منطقه حرارتی بهینه از دمای محیط محدود شده است.
التهاب
التهاب یکی دیگر از مکانیسم های دفاعی بدن است که بدن برای محافظت از عفونت و آسیب از آن استفاده می کند. وقتی التهاب فقط چند روز طول بکشد، به آن التهاب حاد گفته می شود و زمانی که بیش از چند روز طول می کشد، آن را التهاب مزمن می نامند.
در صورت التهاب حاد، علائم معمولا به محض اینکه پاسخ التهابی کار خود را انجام داد، ناپدید می شوند. بعضی از رایج ترین نمونه های التهاب حاد عبارتند از:
- گلو درد
- جای نیش حشرات
با این وجود، اگر مکانیسم های نظارتی بر روی این پاسخ التهابی ناقص باشد، التهاب ممکن است مضر باشد. همچنین واکنش های التهابی طولانی مدت یا مضر به دلیل ضعف در پاسخ ایمنی مانند واکنش آلرژیک، حساسیت و بیماری های خود ایمنی ممکن است توسط التهاب مزمن به وجود آیند.
از دست دادن حافظه
از دست دادن حافظه یک مکانیزم دفاعی طبیعی است که از بدن در برابر آسیب های روانی پس از مشکلات عاطفی یا روحی محافظت می کند. قرار گرفتن در معرض سوء استفاده جنسی، خشونت، بلایای طبیعی و سایر حوادث می توانند منجر به اختلال در حافظه، آگاهی، هوشیاری، هویت و یا ادراک شوند.
بنابراین، از دست دادن حافظه، به شما اجازه می دهد تا به طور موقت جزئیات رویداد آسیب زا را فراموش کنید. با این حال این خاطرات عمیقا در ذهن دفن شده اند، اما قابل یادآوری نیستند.