سرطان زمانی اتفاق می افتد که یک سلول غیرطبیعی در بدن شروع به تکثیر با سرعت خارج از کنترل بدن می کند. این فرایند می تواند در هر قسمت از بدن که در آن سلول ها تقسیم می شوند (به عنوان مثال، ریه، پستان، کبد، راست روده و …) اتفاق بیفتد، و در نهایت به مناطق دیگر بدن گسترش یابد. خطر ابتلا به سرطان ممکن است ژنتیکی باشد یا ممکن است با عوامل محیطی خارجی ایجاد شود. داروهایی که ممکن است باعث سرطان شوند عوامل خارجی هستند که ممکن است در ابتلا به سرطان نقش داشته باشند.
مکانیسم دقیق این که چگونه داروها باعث سرطان می شوند، تا حد زیادی ناشناخته است. اما سه طبقه اصلی داروها (داروهای دیابت، هورمون درمانی و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) که ممکن است باعث ایجاد انواع خاصی از سرطان ها شوند به طور دقیق در این مقاله مجله پیام سلامت مورد بررسی قرار گرفته اند.
داروهایی که ممکن است باعث سرطان شوند
داروهای دیابت
اکتوس (Actos)، ویکتوزا (Victoza) و فارکسیگا (Farxiga) درمان های دیابت نوع ۲ هستند که در اطلاعات تجویز آن ها خطر ابتلا به سرطان آورده شده است.
Actos (پیوگلیتازون)
این دارو برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می شود و به طور کلی یکی از آخرین داروهایی است که برای درمان در نظر گرفته می شود. مصرف این دارو با افزایش خطر ابتلا به سرطان مثانه همراه است. دو آزمایش سه ساله که Actos را با دارونما مقایسه می کردند ۰٫۴۴ درصد (۳۶۵۶/۱۶) از بیماران در گروه Actos تومورهای مثانه را گزارش کردند. این میزان در گروه دارونما تنها ۰٫۱۴ درصد (۳۶۷۹/۵) بود.
در ماه سپتامبر ۲۰۱۴، سازنده این دارو یعنی Takeda Pharmaceuticals نتایج حاصل از یک مطالعه طولانی مدت پس از بازاریابی را برای تعیین اینکه آیا Actos با رشد تومور مرتبط است یا خیر؟ منتشر کرد. در این تحقیق طولانی که تا ۱۰ سال ادامه داشت، محققان تفاوت آماری معنی داری در ابتلا به سرطان مثانه با استفاده از Actos مشاهده نکردند و نتیجه گرفتند که استفاده از Actos دارای خطر مثبت در مقابل مزایای این دارو می باشد.
ویکتوزا (liraglutide)
ویکتوزا یک دارو ضد دیابت است که دارای هشدار جعبه سیاه برای افزایش خطر ابتلا به سرطان تیروئید می باشد. داده هایی که از این ادعا حمایت می کنند، عمدتا بر مبنای مطالعات حیوانی می باشند و نه بر مبنای مطالعاتی که بر روی انسان صورت گرفته است. در مطالعات مشاهده شده، ۶ بیمار که از ویکتوزا استفاده کردند، تومورهای تیروئید را گزارش کردند. در این بین تنها ۱ از بیمار مصرف کننده دارونما این تومور را گزارش کردند. ممکن است برخی از این ۶ بیمار قبل از شروع استفاده از ویکتوزا تومور داشته اند و به همین علت، خطر ابتلا به سرطان تیروئید ناشی از مصرف ویکتوزا هنوز به طور کامل اثبات نشده است.
فارکسیگا (dapagliflozin)
فارکسیگا جدیدترین دارو از کلاس جدید داروهای دیابت نوع ۲ است که مهار کننده های SLG-2 نیز نامیده می شود. این تنها دارو در این دسته از داروها است که هشدارهای لازم در مورد افزایش خطر ابتلا به سرطان مثانه در مورد آن ها وجود دارد. این هشدار پس از آنکه نتایج ۲۲ مطالعه بالینی نشان داد که از ۶۰۴۵ نفر ۰٫۱۷٪ بیماران پس از استفاده از فارکسیگا سرطان مثانه گرفتند، شکل گرفت. رابطه بین فارکسیگا و ابتلا به سرطان مثانه به طور کامل ثابت نشده است. اما مصرف این دارو برای بیماران مبتلا به سرطان مثانه توصیه نمی شود.
هورمون درمانی
درمان جایگزین هورمون یا همان هورمون درمانی که برای زنان استفاده می شود نیز در افزایش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان دخالت دارد. ارتباط بین این داروها و خطر ابتلا به سرطان بیشتر از مطالعات ( the Women’s Health Initiative Study (WHI حاصل می شود. به طور خلاصه WHI یک مطالعه سلامت ملی بلند مدت در زنان یائسه آمریکایی است که بر روی راهکارهای پیشگیری از بیماری های قلبی، سرطان پستان و کولورکتال و استئوپروز یا پوکی استخوان متمرکز است. یکی از این مطالعات بر روی ۲۷۳۴۷ زن یائسه انجام گرفت و تاثیر هورمون درمانی بر کاهش بیماری های قلبی و پوکی استخوان را مورد بررسی قرار داد. این مطالعه هورمون درمانی حاوی استروژن تنها، استروژن و پروژسترون و قرص های دارونما را برای یافتن میزان خطر یا ابتلا به بیماری های قلبی، شکستگی های ران و ایجاد سرطان پستان مقایسه کرد.
پروژسترون درمانی
پروژسترون (مدروکسی پروژسترون استات) در ترکیب با استروژن درمانی موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان مهاجم پستان در زنان یائسه با رحم سالم می شود. مطالعه هورمون تراپی WHI به دنبال یک مطالعه متوسط به مدت ۵٫۲ سال متوقف شد، زیرا نتایج نشان داد که بیش از ۸ مورد خطر سرطان پستان مهاجم در هر ۱۰۰۰۰ زن یائسه با رحم سالم که از ترکیب پروژسترون و استروژن استفاده کردند، مشاهده شد. افزایش خطر ابتلا به این سرطان ممکن است با مدت زمان درمان مرتبط باشد و هنگامی که استفاده ترکیبی از دو دارو متوقف شد، خطر کاهش یافته است.
استروژن درمانی
استروژن درمانی (استروژن میکرونیزه شده، Cenestin) هنگامی که به تنهایی (بدون پروژسترون) در زنان یائسه با رحم سالم استفاده شد، خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش داد. خطر مطلق در زنان یائسه برای ابتلا به سرطان آندومتر ۱ در ۱۰۰۰ نفر است. این خطر در صورتی که زنان یائسه به تنهایی از هورمون استروژن استفاده کنند، ۱۰ برابر افزایش می یابد و خطر ابتلا به سرطان ۱ در ۱۰۰ می شود. در زنان یائسه بدون رحم، خطر ابتلا به سرطان پستان تهاجمی یا سرطان آندومتر در هنگام استفاده از استروژن تنها کمتر از زنان با رحم سالم که از درمان ترکیبی استروژن و مدروکسی پروژسترون استات (همانطور که در بالا توضیح داده شد) استفاده کردند، بود.
کلومید
کلومید (کلومیفن) دارویی است که برای درمان ناباروری در زنانی که می خواهند باردار شوند استفاده می شود. یک مطالعه موردی نشان داد که خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان مبتلا به ناباروری که از این دارو استفاده می کردند نسبت به زنانی که از آن استفاده نکردند و یا دارای ناباروری بودند ۳ تا ۴ درصد افزایش یافت. داده ها به طور کامل روشن نیستند. زیرا ناباروری عامل اصلی ابتلا به سرطان تخمدان است. سایر مطالعات گسترده تر ارتباط واضحی بین استفاده از این دارو و ابتلا به سرطان تخمدان نشان ندادند.
درمان های سرکوب کننده سیستم ایمنی
سیستم ایمنی از بدن در برابر پاتوژن های خارجی و سلول های غیر طبیعی که ممکن است سرطانی شوند محافظت می کند. سیستم ایمنی به طور مداوم برای مبارزه با مهاجمان و حفظ بدن در حالت تعادل، فعالیت دارد. هنگامی که داروها سیستم ایمنی را سرکوب می کنند، خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان ها افزایش می یابد.
عامل نکروز تومور (TNF)
این داروها سرکوب کننده های سیستم ایمنی از قبیل هومیرا (Adalimumab)، ایموران (Azathioprine)، انبرل (Etanercept)، سیمزیا (Certolizumab pegol)، سیمپنی ((Golimumab را شامل می شوند. آنها برای درمان آرتریت روماتوئید، کولیت اولسراتیو، آرتریت پسوریازیس و اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) مورد استفاده قرار می گیرند. تمام مسدود کننده های عامل نکروز تومور دارای هشدار جعبه سیاه برای افزایش خطر ابتلا به سرطان هستند.
خطر ابتلا به لنفوم در بیماران پس از پیوند مشاهده شده است و در بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده (کمتر از ۱٪ بیماران) خطر بالقوه لنفوم سلول T دیده شده است. در بیمارانی که از این داروها استفاده می کنند و از قبل مشکلات کلیوی دارند خطر ابتلا به لنفوم یا سرطان پوست افزایش یافت. به عنوان مثال، شیوع سرطان پوست با استفاده از هومیرا ۰٫۷ در هر ۱۰۰ بیمار در سال است. این عدد در مقایسه با دارونما که ۰٫۲ در هر ۱۰۰ بیمار در سال می باشد به مراتب بیشتر است.
الیدل (pimecrolimus)
الیدل دارویی است که برای درمان درماتیت آتوپیک در بیمارانی که از درمان های دیگر جواب نگرفته اند، استفاده می شود. کمتر از ۱ درصد از افرادی که از این دارو استفاده کرده اند مبتلا به سرطان پوست یا لنفوم شده اند. ارتباط مستقیمی بین استفاده از الیدل و ابتلا به سرطان مشاهده نشده است.
پورینتول (mercaptopurine)
پورینتول یک داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی و ضد سرطان است که برای درمان لوسمی لنفوبلاستی حاد استفاده می شود و برای درمان کولیت اولسراتیو و بیماری کرون نیز کاربرد دارد. اگر چه این دارو یک درمان سرطانی است، اما گزارش شده است که زمانی که مرکاپتوپورین در ترکیب با مسدود کننده عامل نکروز تومور استفاده شود در مقایسه با استفاده از عامل نکروز تومور مسدود کننده آلفا به تنهایی، خطر ابتلا به لنفوم افزایش می یابد. این امر احتمالا به علت سرکوب بیشتر سیستم ایمنی بدن است که در هنگام ترکیب هر دو درمان رخ می دهد.
خلاصه ای در مورد داروهایی که ممکن است باعث سرطان شوند
تمام افرادی که از این داروها مصرف می کنند، به سرطان مبتلا نمی شوند. به طور کلی، داده های حمایت کننده از افزایش خطر ابتلا به سرطان ناشی از داروهای مورد بحث، از مشاهدات پس از تایید دارو به دست آمده اند و نه از مطالعات بالینی کنترل شده که نشان دهنده یک رابطه سببی می باشند. تشخیص خطر ابتلا به سرطان در طول مصرف دارو دشوار است. زیرا می تواند سال ها طول بکشد تا سرطان خود را نشان دهد.
آزمایشات بالینی برای داروهای جدید که در آن ایمنی و اثربخشی مشخص می شود، معمولا مدت زمان آنها کوتاه است و بر روی تعداد کمی از بیماران برای تعیین ارتباط بین دارو و سرطان انجام می شوند. داروهایی که در بالا با عنوان داروهایی که ممکن است باعث سرطان شوند از آن ها یاد شد درمان های تایید شده ای برای علائم مربوطه می باشند. بنابراین، مزایا و خطرات استفاده از این داروها در بیماران خاص باید قبل از شروع درمان، مد نظر قرار گیرند.