درخت زرشک، کوتاه و دارای گلهای خوشه ای و زردرنگ است و میوه اش کوچک و سرخ رنگ و ترش مزه می باشد. زرشک در نواحی شمال ایران، مازندران، خراسان و نقاط دیگر ایران می روید. نام های دیگر آن: «سرشک»، «زارج» و «زارچ» می باشد.

علاوه بر میوۀ زرشک، تمام قسمتهای درخت زرشک، از نظر شیمیایی مورد تجزیه قرار گرفته و مواد مفیدی از آنها به دست آمده که مهمترین آنها بربرین است که در مصارف پزشکی، صنعتی به کار می رود.

قسمتهایی که در غذا و درمان از زرشک بهره برداری می شود عبارتند از: میوه، پوست درخت زرشک، ریشۀ درخت، برگ درخت.

خواص زرشک

۱- در پزشکی بیشتر از دانۀ زرشک استفاده می شود که سرد و خشک است.

۲- دانۀ زرشک قابض و تقویت کنندۀ معده های ضعیف، کبد و قلب است.

۳- زرشک از ریخته شدن سموم یا مواد غیرطبیعی به اعضاء بدن جلوگیری می کند و به عبارت روشن، زرشک، نقش خنثی ساختن سموم را برعهده دارد.

۴- زرشک، ضد صفرا و ضد تشنگی است.

۵- زرشک، تسکین دهندۀ حرارت درونی و ضد قلیان خون می باشد.

۶- شربت زرشک که از ترکیب ۵۰ مثقال زرشک و نصف لیوان آب سیب درختی و شکر و آب لیمو تهیه بشود، برای رفع تشنگی و کم اشتهایی، حالت تهوع و استفراغ خیلی مؤثر است.

۷- جوشاندۀ زرشک و عناب به نسبت مساوی در تصفیه خون و درمان خارش بدن و حساسیت ها و برای باز شدن و زیبایی رخسار مفید است و این ترکیب بهترین دارو برای گرم مزاجها و مبتلایان به فشار خون است.

۸- پوست ریشۀ درخت زرشک نیز دارای خواص پزشکی زیادی است مثلاً ضدعفونی کننده، مانع تعفن اخلاط، ضد گندیدگی، خنک و قابض است.

۹- جوشاندۀ ریشۀ درخت زرشک بهترین داروی خارج کنندۀ کرم کبد گوسفندان است و بسیار مؤثر است.

۱۰- تنقیۀ جوشاندۀ ریشۀ درخت زرشک برای درمان زخمهای روده بزرگ مؤثر است.

۱۱- خیساندۀ پوست ریشۀ درخت زرشک با گلاب برای قی کردن. معالجۀ آب ریزش چشم مفید است. الابته باید در تهیۀ آن کاملاً اصول بهداشتی و گندزدائی را رعایت نمود.

۱۲- جوشاندۀ پوست درخت زرشک برای درمان درد دهان و زخم دهان مؤثر است.

barberry

۱۳- زرشک را به عنوان یک میوۀ تقویت کنندۀ کبد و معده و تقویت کنندۀ عمومی و تصفیه کنندۀ خون، همراه با برنج مصرف می کنند.

۱۴- شربت زرشک برای رفع بی اشتهائی، درمان استفراغ، خفقان، رفع سموم کشنده و گزیدن حشرات مفید است.

۱۵- شربت و مربای زرشک در معالجۀ نارساییهای کبد، کلیه و سوء هاضمه مؤثر است.

۱۶- جویدن برگ زرشک، لثه دندان را محکم نموده و از خونریزی لثه جلوگیری می کند.

۱۷- مصرف جوشاندۀ برگ زرشک و پوست ریشۀ آن برای معالجۀ قولنج کبدی و کلیوی، یرقان و آب آوردن اعضاء، سوء هاضمه، ابتلاء معده، اسهال خونی، نقرس، رماتیسم، بیماریهای تب دار و خونریزیهایی که در فاصلۀ قاعدگی برای زنان رخ می دهد مرثر است.

۱۸- زرشک برای درمان اسهال مزمن مؤثر است به این ترتیب که ۱۵ تا ۳۰ گرم برگ خشک درختچۀ زرشک را در نیم لیتر آب سرد بریزید و ظرف آن را روی آتش بگذارید تا یک دقیقه بجوشد بعد آن را صاف کنید و با عسل شیرین سازید و هر روز بین غذاهای اصلی سه بار و هر بار یک فنجان از آن را بنوشید.

۱۹- جوشاندۀ زرشک به ترتیبی که در بالا ذکر شد برای درمان اختلالات یائسگی بسیار مؤثر است. و در ضمن برطرف کنندۀ خونریزیهای ناراحت کنندۀ این دوران نیز می باشد.

۲۰- جوشاندۀ پوست ریشه های درختچه زرشک برای دفع شن و سنگ کلیه مؤثر است، به این ترتیب که ۲۰ تا ۲۵ گرم پوست ریشه های خشک درختچۀ زرشک را در نیم لیتر آب پانزده دقیقه بخیسانید و بعد ظرف محتوی آن را بگذارید تا بجوشد سپس آن را صاف کنید و شیرین کرده، هر روز بعد از غذای اصلی یک فنجان از آن را بنوشید.

۲۱- جوشاندۀ پوست ریشۀ زرشک طبق دستورالعمل فوق، ضد سم است و برای معالجۀ مسمومیت ها، مخصوصاً مسمومیت ناشی از خوردن تریاک مؤثر و مفید است.

۲۲- جوشاندۀ زرشک خشک برای درمان نارسایی قلبی و ضعف عمومی بدن مفید است بدین منظور می توان ده گرم زرشک خشک را در هاون بکوبید و آن را در ظرفی ریخته و یک دهم لیتر آب (۱۰۰گرم) روی آن بریزید و تا دو ساعت بخیسانید، و بعد آن را روی آتش بگذراید تا بجوش آید، ولی بیش از یک دقیقه نباید بجوشد. و پس از خنک شدن آن، هر روز سه تا چهار بار هر بار نیم فنجان از این جوشانده را میل کنید البته شربت زرشک نیز همین خواص را دارد.

۲۳- مصرف جوشاندۀ زرشک برای معالجۀ آسم مؤثر است به این منظور باید ده گرم زرشک را در هاون بکوبید و در یک دهم لیتر آب (۱۰۰ گرم) تا دو ساعت خیس کنید و ظرف آن را روی آتش بگذراید تا یک دقیقه بجوشد و پس از خنک شدن آن، هر روز سه تا چهار بار و هر بار نیم فنجان از این جوشانده را بنوشید.

۲۴- برای درمان گرفتگی قلب و ضعف اشتها می توانید آب زرشک را با آب، شکر، و آب لیمو مخلوط کرده و بنوشید که بسیار مفید است.

۲۵- از آب زرشک برای رنگ کردن پارچه های پنبه ای و ابریشمی استفاده می کنند.

۲۶- شربت زرشک برای رفع اسهال، پیچش شکم، ضعف قلب و درمان غش مفید است.

۲۷- زرشک در قطع نمودن تب ها شهرت دارد. لذا از دمکردۀ پوست و ریشۀ گیاه زرشک به نسبت ۴۰ گرم در یک لیتر آب جوش، بعد از صاف نمودن و شیرین کردن آن با عسل، روزی ۲ تا ۳ فنجان میل نمایید. و اگر پوست و ریشۀ گیاه زرشک در دسترس نباشد می توان از دم کردۀ برگ و میوه زرشک به نسبت ۳۰ گرم در یک لیتر استفاده کنید.

تذکراتی درباره صمرف زرشک

  • زرشک به علت سردی طبیعتش، نفخ آور است و خنثی کنندۀ آن گل میخک می باشد.
  • زرشک یبوست آور است و خنثی کنندۀ آن شکر و شیرینی می باشد.
  • آب زرشکی که در منزل تهیه می شود، دارای طعم گس است ولی اگر چند روز در داخل بطری یا شیشه سفید ریخته شود و در مقابل نور آفتاب قرار گیرد، طعم گس آن از بین می رود و فوق العاده خوش طعم و گوارا خواهد شد و اگر آب زرشک را به صورت جوشیده تهیه کنند ویتامین C (ث) آن نیز از بین نمی رود و مفیدتر خواهد بود.